Τα παζάρια - εμποροπανηγύρεις, το επίσημο όνομα είναι ένας θεσμός του οποίου τα πρωτοξεκινήματα χάνονται στα βάθη των αιώνων. Γεννήθηκαν απ' τη στιγμή που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνία και ο ένας, ο παραγωγός, είχε την ανάγκη του άλλου, του καταναλωτή, και που για να πραγματώσουν το αλισβερίσι τους όριζαν, όχι μελετημένα, προκαθορισμένα και συνειδητά, έναν τόπο και χρόνο συνάντησής τους. Σιγά-σιγά όμως τούτο το συναπάντημα αποτέλεσε θεσμό και η Πολιτεία για οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους, οργάνωσε τα παζάρια κάτω από τους νόμους της και τα βασιλικά της διατάγματα.
Τα παζάρια
Δίσκοι σκαλιστοί κι επάργυροι, δίσκοι για το κουβάλημα των καφέδων που φώτιζαν στις στράτες των χωρικών, τα λουξ με την ασετυλίνη, που φέγγαν πριν μας ''φωτίσει'' η ΔΕΗ στα 1951, σταυροί και μπρακάτσια που κρατούσαν οι παπάδες των Φώτων, κι ένα σωρό άλλα οικιακά σκεύη, που μας υπηρέτησαν ολάκερους αιώνες
Για τα παλιότερα χρόνια, τότε που η συγκοινωνία, η επικοινωνία, η διαφήμιση και η μεταφορά των πάσης φύσεως αγαθών ήταν ανύπαρκτες, τα παζάρια συνέβαλαν καθοριστικά στην οικονομικο-πολιτική και συνάμα πολιτιστική ανάπτυξη ενός τόπου. Έτσι οι Δήμαρχοι κάθε πόλης φρόντιζαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο να κάνουν τα δικά τους πιο πιο ξακουστά απ' εκείνα των γειτόνων τους.
Στον τόπο μας λειτουργούσαν - και συνεχίζουν μερικά ακόμα - δυο λογιών παζάρια: τα χρoνιάρικα (ανοιξιάτικο και φθινοπωρινό) και το βδομαδιάτικο.
Ημέρα Λαϊκής Αγοράς στα 1930. Το καλάθι, φτιαγμένο με νεροκάλαμο και καναπίτσα, κι ο αργαλείσιος τουρβάς ήταν τα μέσα μεταφοράς των προϊόντων της αγοράς πριν μας κατακλύσει το πλαστικό και το νάιλον. (Φωτογραφία Γιώργου Παπακώστα)
Το ανοιξιάτικο - εμποροπανήγυρης και ζωπανήγυρις - έχει τις ρίζες του ανεπίσημου ξεκινήματος του πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο, με γραμμένο σε χαρτιά και κιτάπια το απαντάμε στο 1680. Κράτησε ζωντανή την παρουσία του κάμπουσους αιώνες κι έφτασε μέχρι το 1961, χρονιά που οι έμποροι της πόλης πέτυχαν την κατάργηση του, ύστερα μάλιστα από μακρόχρονους και πολύμοχθους αγώνες. Τους λόγους δεν τους συζητάμε. Φαίνονται.
Το φθινοπωρινό είναι δημιούργημα του δημάρχου Κυριάκου Τασσίκα και των Συμβούλων του, που πέτυχαν τη σύσταση του με Βασιλικό Διάταγμα στις 9 Ιουλίου στα 1856. Ο ίδιος δήμαρχος, θέλοντας να εξηγήσει στους δημότες του τους λόγους που τον έκανε να προβεί στην δημιουργία και δεύτερου παζαριού, έκανε την πιο κάτω ανακοίνωση:
''Tα πλεονεκτήματα της Λαμίας δια εμπορικά συναλλάγματα και το εμπόριον εν γένει είναι γνωστά, ίδιος δια την θέσιν της. Η Λαμία είναι δίοδος των εισερχόμενων και εξερχόμενων του κράτους, το κέντρον της εμπορικής συνεννοήσεως και οι εμπορευόμενοι θέλουν εύρει όλας τας ευκολίας δια τας εμπορικάς των υποθέσεις. Εις αυτήν θέλουν συρρεύσει έμποροι και πωληταί, ένθεν μεν αφ' ολοκλήρου της Ελλάδος ένθεν δε εκ των γειτονικών επαρχιών της Οθωμανική Επικρατείας, ήτοι της Θεσσαλίας, Μακεδονίας και Ηπείρου...''
Ο Λαμιώτης έμπορος Βαγγέλης Κατσαντώνης μαζί με το προσωπικό του μπροστά απ' το εμπόρευμα τους που το διαφημίζουν με το δικό τους τρόπο. (Φωτογραφίες παζαριών γειτονικών κωμοπόλεων στα 1940 και 1947)
Τούτη η πανηγύρη συνεχίζει ακόμα και σήμερα και γίνεται κάθε χρόνο από τις 9 μέχρι τις 16 το Σεπτέμβρη.
Η φωτογραφία είναι από το Αλογοπάζαρο της Λαμίας που έγινε το 1980 κοντά στην Ξηριώτισσα. Παλιότερα γινόταν στη συνοικία Αραπόρεμα Λαμίας.
Σπάνια φωτογραφία από το παζάρι του Σαββάτου στην Πλατεία Ελευθερίας το 1930.
Σπάνιο καρτ ποσταλ από το σιταροπάζαρο που γινόταν στη Λαμία στην πλατεία Πάρκου. Το καρτ ποσταλ είναι των εκδόσεων ''Γιαννούκου''.
''Χαλβά, ζεστό χαλβά, χαλβά Φαρσάλων'', φωνάζει ο έμπορος σ' ένα απ' τα παζάρια μας. (Φωτογραφία στα 1977)
Τα παζάρια της Λαμίας και ξακουστά ήτανε και πλούσια. Καθόλου φτωχά και αχαμνά. Εδώ έβρικσες ό,τι μπορούσες να βάλεις με το νου σου. Να ένα μικρό δείγμα, έτσι για παράδειγμα: τσέργες, φλοκάτες, πανωσέντονα και κατωσέντονα, αλλαξιές αργαλείσιες και φράγκικες, σκούφιες και τσαρούχια, μπόλκες, πάντες και λογιών στρωσίδια, ταβλαμπάδες, αδράχτια, ρόκες, τσίτσες, κουδούνια, γαλότσες, γεωργικά εργαλεία, σκεύη για τα μαγειριά κ.λ.π. κι από τρόφιμα: ταχίνι, χουρμάδες, χαρούπια, σουσαμόλαδο, τουλουμοτύρι, δαμάσκηνα, χαβιάρι... Ακόμα και χρυσόδετα βιβλία που τυπώνονταν στη Βενετία, στο καλύτερο τυπογραφείο της εποχής του Γιαννιώτη Νικολάου Γλυκή - σώζονται κάμποσα σήμερα στον Ιερό Ναό της Παναγίας Δέσποινας.
Το ζωοπάζαρο της Λαμίας ήταν ξακουστό. Εδώ έρχονταν τσαμπάσηδες και γύφτοι για ''τράμπα και πανωτίμ''. Η αρχική του θέση ήταν το Αραπόρεμα, από εκεί μεταφέρθηκε δίπλα στην Ξηριώτισσα, απ' όπου και η φωτογραφία στα 1980
Κουδούνια, κυπριά, μεγάλα και μικρά, που το καθένα απ΄αυτά βγάζει ήχο σε διαφορετική νότα και που πολλά μαζί κάνουν μια τέλεια αρμονία. (Φωτογραφία στα 1980)
Το βδομαδιάτικο παζάρι, που γίνεται κάθε Σάββατο, ξεκίνησε στα 1834. Σε τούτο πρόστρεχαν έμποροι, παραγωγοί και αγοραστές απ' όλη τη Φθιώτιδα και ήτανε ένα παζάρι μικρογραφία των χρονιάρικων. Σήμερα το λέμε Λαϊκή Αγορά, με σκοπό την αγοραπωλησία ζαρζαβατικών και φρούτων.
Οδός Φειδίου στα 1952. Στενοσόκακο που συνδέει τις οδούς Σατωβριάνδου και Λεωσθένους. Κάποτε ήταν ο χώρος των παζαριών των μικρών ζώων: γουρουνιών, κατσικιών κι αρνιών. Η ζήτησή τους ήταν πολύ μεγάλη καθώς ήτανε ανάγκη μα και έθιμο κάθε οικογένειας - κύρια στα χωριά - να 'χει το ίδιο θρεφτάρι. Θα βόλευαν την κατάσταση σε κάποιο οικογενειακό γιορτάσι ή τρανή χριστιανική γιορτή
Να πώς, για αιώνες τώρα, στεγάζεται το φθινοπωρινό μας παζάρι, και πώς οι παζαριώτες στήνουν τις παράγκες τους και εκθέτουν την πραμάτεια τους. (Φωτογραφία στα 1980)
Εκτός όμως απ' τη βοήθεια στην οικονομία του τόπου, τα παζάρια έφερναν και ένα κοινωνικό ανέβασμα καθώς οι ντόπιοι έρχονταν σε επαφή με τους ξενόφερτους, που κουβάλαγαν μέσα τους κάποιες, ίσως διαφορετικές, ιδέες κι αντιλήψεις και που μέσα απ' τα ίδια τα προϊόντα πέρναγε το είναι του δημιουργού κι όχι η άψυχη μηχανή, και η ντοπιολαλιά πλούτισε με το λεξιλόγιο των εμπόρων και των ετεροδημοτών παζαριωτών. Ήταν ένας θεσμός που σίγουρα πρόσφερε σε κάθε βαθμίδα της ανθρώπινης ύπαρξης
Εμποροπανήγυρις ορίζεται ως «ο θεσμός της διοργάνωσης υπαίθριων εκθέσεων για τη διάθεση ποικίλων εμπορευμάτων με την ευκαιρία γιορτής επετειακού χαρακτήρα ή θρησκευτικού πανηγυριού»
Η εμποροπανήγυρη της Λαμίας – το γνωστό “παζάρι”, είναι ένας θεσμός που μετρά εκατοντάδες χρόνια, από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς υλοποιήθηκε για πρώτη φορά αφού υπάρχουν ελάχιστες γραπτές μαρτυρίες πριν τον 19ο αι. κι αυτές από τους περιηγητές. Σε μία από αυτές τις καταγραφές αναφέρεται ότι «Υπήρχαν τρία φημισμένα παζάρια στην Ελλάδα του 1673. Ένα στο Ζητούνι το Μάρτη, ένα στο Μοσκολούρι στη Λάρισα κι ένα στην Ελασσόνα». Ο περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης που πέρασε από τη Φθιώτιδα στα 1805 καταγράφει τα παζάρια της Λαμίας, της Αταλάντης και του Δομοκού. Καταγραφή του παζαριού της Λαμίας κάνει και ο Πουκεβίλ.
''To παζάρι της Λαμίας''. Γκραβούρα του El Koldeberger το έτος 1836 (Λαογραφικό Μουσείο Σπερχειάδας).
Στη Λαμία, στο δεύτερο μισό του 19ου αι. γίνονταν δυο παζάρια, το εαρινό (τον Απρίλη κι αργότερα τον Μάη) και το φθινοπωρινό (στα τέλη Αυγούστου και αργότερα το Σεπτέμβρη). Μέσα από τα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου και τις αποφάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων (τα οποία φυλάσσονται στην υπηρεσία μας) ο καθένας μπορεί να παρακολουθήσει την ιστορική πορεία τους.
Τα παζάρια αποτελούσαν ένα από τα κυριότερα έσοδα των Δήμων, καθώς τότε οι Δήμοι κατασκεύαζαν οι ίδιοι τις παράγκες τις οποίες εν συνεχεία ενοικίαζαν στους εμπόρους και επιπλέον είχαν το δικαίωμα επιβολής δασμών στα εμπορεύματα και ζώα του παζαριού.
Σπάνια φωτογραφία από το παζάρι της Λαμίας το 1900. Από το αρχείο του William J. Woodhouse. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στην πλατεία Πάρκου (πλατεία Σιταγοράς τότε), αρχές του 20ού αιώνα.
Το παζάρι του Σαββάτου στην πλατεία Σιταγοράς (Πάρκου) στα 1910. Στο κέντρο της φωτογραφίας, στην άλλη άκρη της πλατείας, διακρίνονται χαμηλά κεραμοσκέπαστα μαγαζιά. Εκεί σήμερα βρίσκεται το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Απέναντι, το διώροφο του Δρόσου Δροσόπουλου (ιδρυτικού μέλους του Πιστωτικού Συνεταιρισμού Τεχνοεργατών, στα 1900) που λειτούργησε σαν ξενοδοχείο "Παλλάδιο" και ¨ΠΑΡΚ¨.
Η εμποροπανήγυρη όμως ήταν και ένα σημαντικό κοινωνικό δρώμενο, μια αφορμή για κοινωνικές επαφές, συνάντηση παλιών γνώριμων, ευκαιρία για εύθυμες και ανέμες ανθρώπινες στιγμές, δίνοντας έτσι μια ευρύτερη διάσταση στο γεγονός.
Σπάνια φωτογραφία από παζάρι εμπόρων στην Λαμία του 1936.
Στα 1929 δημοσιεύεται Προεδρικό Διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο: «Ορίζομεν όπως αι ετήσιαι πανηγύρεις Λαμίας αι τελούμεναι την 12ην Μαΐου και 10ην Σεπτεμβρίου διαρκούσι η μεν πρώτη ημέρας πέντε (5), η δε Δευτέρα ημέρας εξ (6)». Το 1961 με Β.Δ. καταργείται η εμποροπανήγυρη του Μαΐου και παραμένει αυτή του Σεπτεμβρίου. Το 1979 με Π.Δ. ορίζεται ο χρόνος τελέσεως από 9 έως 16 Σεπτεμβρίου, όπως έχει καθιερωθεί έως σήμερα και αποτελεί βασικό γεγονός του τόπου μας .
πηγές: sites.google.com/site/opseislamias, Μουσείο Λαμίας, ΔΑΒΑΝΕΛΛΟΣ ΤΑΞ. ΝΙΚΟΣ, ΛΑΜΙΑ Τα πρόσωπα (1760-1930), Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Ν. Φθιώτιδας, Νικ. Ταξ. Δαβανέλλος στο βιβλίο του "ΛΑΜΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ", από το αρχείο του kaliterilamia.gr.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΟΣ kaliterilamia.gr
ΘΕΜΑ:
ΙΣΤΟΡΙΑ