Το αρχείο του kaliterilamia.gr χρησιμοποιήθηκε στην ιστορική έρευνα του Πέτρου Κανέλλου ''Η εκπαίδευση στην Κοζίτσα (Αμπελακιώτισσα) και ο συνδικαλιστής δάσκαλος Χρίστος Ιωάννη Ράικος''
Δείτε παρακάτω ολόκληρη την ιστορική έρευνα:
Η εκπαίδευση στην Κοζίτσα (Αμπελακιώτισσα) και ο συνδικαλιστής δάσκαλος Χρίστος Ιωάννη Ράικος
Γράφει ο Πέτρος Δημ. Κανέλλος*
Είναι αλήθεια ότι η σχολική μάθηση των νέων του χωριού μας (Αμπελακιώτισσα Ναυπακτίας) μετά την απελευθέρωση της πατρίδος μας το 1830 για περισσότερο από εκατό χρόνια ήταν μόνο για προνομιούχους και οι λόγοι κατά τη γνώμη μου ήταν κυρίως δύο:
α) Τα Ελληνικά Σχολεία (Σχολαρχεία) που λειτουργούσαν μετά το 1830 στη Ναύπακτο, Μεσολόγγι κ.λπ. ήταν πολύ απομακρυσμένα από το χωριό μας οπότε δυσκολευόταν η προσέγγιση των μαθητών που τέλειωναν εδώ το Δημοτικό σχολείο.
β) Η οικονομική κατάσταση των κατοίκων τότε ήταν δύσκολη και λίγοι είχαν τη δυνατότητα να στείλουν τα παιδιά τους για παραπέρα σπουδές. Εξάλλου και τα κορίτσια δεν τα έστελναν καθόλου στο σχολείο. Τούτο το διαπιστώνουμε και στο δημοτικό σχολείο του χωριού μας, αφού από το σχολικό έτος 1907 – 1908 που άρχισαν να καταγράφονται στοιχεία στο Μαθητολόγιο, από τους 59 μαθητές του σχολείου μόνο μία κοπέλα ήταν μαθήτρια η Ακρίβω Ιωάν. Πριμηκήρη (1899-1967 ).
Αλλά και αργότερα στο τέλος του 19ου αιώνα που λειτούργησαν τα Σχολαρχεία Πλατάνου, Άνω Χώρας και Τερψιθέας, πάλι για τους μαθητές του χωριού μας ήταν δύσκολη η προσέγγιση-φοίτηση λόγω αποστάσεως.
Παρ’ όλες όμως τις παραπάνω δυσκολίες αρκετοί είναι αυτοί που κατόρθωσαν και φοίτησαν σε Σχολαρχεία συμπληρώνοντας την μόρφωσή τους και σταδιοδρόμησαν στη ζωή τους σε διάφορες κρατικές θέσεις: Δάσκαλοι, Αξιωματικοί, Ανώτεροι Υπάλληλοι κ.λπ. Με έρευνά μας έχουμε καταρτίσει κατάλογο 34 Κοζιτσιάνων μαθητών που φοίτησαν στα Σχολαρχεία Ναυπάκτου, Μεσολογγίου, Πλατάνου, Γαβαλούς κ.ά. στα χρόνια 1837-1932.
Ένας από αυτούς είναι και ο Χρίστος Ιω. Ράικος, μαθητής το 1892-1893 στην Γ΄ τάξη του Σχολαρχείου Ναυπάκτου με μεταγραφή από το Στόμιον Κορινθίας και μας έδωσε το ερέθισμα να ερευνήσουμε το πώς βρέθηκε αυτός ο μαθητής εκεί στην Κορινθία.
Βρήκαμε λοιπόν, ότι στις Εκλογές του Δήμου Αποδοτίας του 1879, φαίνεται ψηφοφόρος της Κοζίτσας με α/α 1073, ο Ράικος Ιωάννης του Χρήστου ετών 30, γεννηθείς το 1849, γεωργός, κάτοικος Ζάχολη Κορινθίας. Τούτος είναι ο πατέρας του παραπάνω μαθητή Χρήστου Ι. Ράικου. Πιθανολογούμε ότι βρέθηκε σε εκείνο τον τόπο ως Ράπτης. Είναι γεγονός ότι οι ράφτες της Κοζίτσας τότε είχαν τα συρίμια τους στην Βορειοδυτική Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα.
Με τα στοιχεία που διαθέτουμε σήμερα, συμπεραίνουμε ότι ο Ιωάννης Χρ. Ράικος είχε τα εξής αδέρφια: Την Λαμπρινή Χρ. Ράικου σύζυγος Ιωάννη Παπαπέτρου (πατέρας του παππού μου Πέτρου), τον Δημήτριο γεν. 1866 (Ραϊκομήτσο) πατέρας του Ηρακλή Ράικου, τον Σωτήριο γεν. το 1868 πατέρας του Ράικου Χρήστου (Κίτσου) και τον Ράικο Χρ. Κων/νο γεν. 1873 (πατέρα του Ραϊκονίκου).
Επίσης με την σύζυγό του Σοφία ο Ιωάννης Χρ. Ράικος απέκτησε στο Στόμιον Κορινθίας τρία τέκνα: α) τον Χρίστο (1880-1949), δάσκαλο με σύζυγο την Ελένη Θεοδώρου από Άσσο Κορινθίας, β) τον Σωτήριο (–1954) με σύζυγο την Ελένη Χαραλάμπη από Στόμιον Κορινθίας και γ) την Αικατερίνη (Ρίνα), σύζυγο του Παντελή Κοττά από Πλάτανο Αχαΐας.
Ο Χρίστος Ι. Ράικος 1880 – 1949 σπούδασε και έγινε εκπαιδευτικός στην περιοχή της Κορίνθου με πλούσια και ενεργό δράση στο διδασκαλικό συνδικαλισμό. Τότε γνωρίστηκε και συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα της Ελληνικής Γραμματείας μιας και εκείνα τα δύσκολα χρόνια το διδασκαλικό ζήτημα πέρασε από πολλά στάδια.
Ψάχνοντας, ήρθαμε σε επαφή με τον εγγονό του Χρίστο Ι. Ράικο, γεν. το 1956, Τραπεζικό Υπάλληλο, και μας έδωσε φωτοαντίγραφα από την δράση και τις ενέργειες του παππού του καθώς και φωτογραφίες. Από τα στοιχεία αυτά συντάξαμε το παρακάτω κείμενο για τη ζωή και τη δράση του.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ιωάννη ΡΑΪΚΟΣ (1880 – 1949)
-Iδρυτής Διδασκαλικής Ομοσπονδίας.
Γεννήθηκε στο Στόμιον Κορινθίας το 1880. Οι γονείς του έφθασαν εκεί από την Κοζίτσα (σημερινή Αμπελακιώτισσα) της Ορεινής Ναυπακτίας το 1876.
Το 1901 αποφοίτησε από το Διδασκαλείο και από το 1905 άρχισε να διδάσκει στα σχολεία του Ν. Κορινθίας. Ανέπτυξε πλούσια συνδικαλιστική δράση και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ένωση των δασκαλικών συλλόγων σε Πανελλήνια Ομοσπονδία. Θεωρείται ιδρυτής της Δ.Ο.Ε 1919-1920 (Ι.Αλησμόνης: Ιστορική διαδρομή εκπαιδευτικού κινήματος 1919-1940, σελ.24). Ξεκίνησε τη δράση του από τον σύλλογο δασκάλων κορινθίας στον οποίο εξελέγη επικεφαλής του και ήδη από το 1918 δειλά στην αρχή, πιο θαρρετά στη συνέχεια 1919, μίλησε για την ανάγκη ίδρυσης Ομοσπονδίας. Με την ιδιότητά του αυτή[1] προκαλεί το Α΄ συνέδριο δασκάλων στη 21.4.1921[2] με συμμετοχή 20 ενώσεων και συλλόγων απ’ όλη την Ελλάδα, το οποίο θεωρείται «ιδρυτικό» της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας (Δ.Ο.Ε.) Του ιδρυτικού συνεδρίου προηγήθηκαν έντονες διεργασίες από τις 27/12/1920 ως την 6/1/1921 οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα. Σε αυτές ο ρόλος του εκτός από πρωταγωνιστικός υπήρξε και καθοριστικός για τη συνέχεια της συνολικής προσπάθειας των εκπαιδευτικών. Στο συνέδριο αυτό (21.4.1921) ορίζεται Οργανωτικός Γραμματέας[3] – θέση που διατήρησε μέχρι και το 1923− λόγω της προηγούμενης εμπειρίας του και της συσπειρωτικής του προσωπικότητας, με σκοπό τόσο την περαιτέρω διεύρυνση αποδοχής της νεοσύστατης Ομοσπονδίας όσο και την κατά το δυνατόν, επιτυχέστερη Οργάνωση του 1ου συνεδρίου της Δ.Ο.Ε. Πράγματι στις 3-3-1922 πραγματοποιείται το 1ο συνέδριο της Ομοσπονδίας με μεγάλη επιτυχία, αφού ο δάσκαλος−όπως ήθελε να τον αποκαλούν− κατόρθωσε να επιτύχει τη συμμετοχή 53 δασκαλικών συλλόγων απ’ όλη την Ελλάδα. Κατά 33 περισσότερους από το ιδρυτικό συνέδριο, πριν έντεκα μήνες. Μεταξύ αυτών και οι σύλλογοι Αγρινίου, Ναυπακτίας, Μεσολογγίου.
Το νερό πλέον είχε μπει στ’αυλάκι και το όραμα γενεών δασκάλων ήταν πλέον πραγματικότητα.
Το 1923 ίδρυσε την πρώτη συνδικαλιστική παράταξη στην ιστορία της χώρας Φιλελεύθερων–Σοσιαλιστών, ενώ την ίδια χρονιά ορίζεται υπεύθυνος έκδοσης της παραταξιακής, τότε εφημερίδας «ΑΥΓΗ» ενταγμένης στο κίνημα των δασκάλων. Από τη θέση αυτή βρίσκει την ευκαιρία, σαν επικεφαλής των δημοτικιστών στη Δ.Ο.Ε. να δώσει Βήμα παρέμβασης σε προοδευτικούς διανοητές της εποχής όπως μεταξύ άλλων και στους Δ. Γληνό, Αλ. Δελμούζο, Αρ. Ρουχωτά, Μ. Τριανταφυλλίδη κ.α.
Την περίοδο αυτή του δίνεται η δυνατότητα και γνωρίζεται με πολλούς διανοούμενους αλλά και με πολιτικούς, ενώ η σεμνότητα που έντονα τον διακατέχει τον κάνει συμπαθή και πολύ αγαπητό.
Όμως η συνεχής και σταθερή ανέλιξή του, η φήμη που τον ακολουθεί − ήδη από το 1917 συμμετέχει σαν στέλεχος των φιλελευθέρων, σε περιοδεία με σκοπό τον «κατευνασμό των πνευμάτων» αποτέλεσμα του Εθνικού διχασμού −καθώς και το πάθος με το οποίο υπερασπίζεται τα αιτήματα του απλού δασκάλου, αρχίζουν να φοβίζουν και συγχρόνως να συσπειρώνουν τους πρώτους πολιτικούς-συνδικαλιστικούς αντιπάλους του.
Στα τέλη του 1924 και για «προσωπικούς λόγους» παραιτείται χωρίς όμως να σταματήσει την καθαρά πολιτική του δράση και την διδασκαλία του στα σχολεία της Κορινθίας όπως σε αυτά του Άσσου και του Ζευγολατειού.
Επανέρχεται στα συνδικαλιστικά το 1932 και αφού στο μεσοδιάστημα και επί μακρόν είχε εγκατασταθεί μαζί με την οικογένειά του στην αγροικία του στον Άσσο. Το χωριό αυτό – κεφαλοχώρι κοντά στην Κόρινθο – ήταν ο τόπος καταγωγής της συζύγου του Ελένης το γένος Θεοδώρου με την οποίαν απέκτησε τέσσερα παιδιά. Την Σοφία, τον Γιάννο, την Πολυξένη (Ξένη) και την μικρότερη Παναγιώτα (Νώτα).
Το 1933 στο ΙΣΤ΄ Συνέδριο της Δ.Ο.Ε. εκλέγεται Πρόεδρος της Ομοσπονδίας και ξεκινά ουσιαστικά για την επίτευξη του δεύτερου μεγάλου στόχου ζωής μετά από αυτόν της ίδρυσης.
Αυτός δεν είναι άλλος από την καθιέρωση της Δημοτικής γλώσσας στα σχολεία και κατ’ επέκταση βέβαια και στα σχολικά Βιβλία. Συγχρόνως τη χρονιά αυτή συνεχίζεται ο αγώνας σε όλα τα επίπεδα με όλα τα μέσα για την «επιβίωση» των δασκάλων και υποδιδασκάλων της χώρας με πάγιο αίτημα δεκαετιών την «εξίσωση» των μισθών με των υπολοίπων δημοσίων υπαλλήλων. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της ανέχειας, έλεγαν ότι ο μηνιαίος μισθός έφτανε για μεν τον υποδιδάσκαλο «δι’ εν ζεύγος υποδημάτων», για δε τον δημοδιδάσκαλο «απαιτούνται δύο μισθοί δι’ εν επανωφόριον».
Τελικά ο δίκαιος και μακροχρόνιος αγώνας για «επιβίωση» του κλάδου είχε αίσια κατάληξη. Χαρακτηριστική η αναφορά σε προεκλογική αφίσα στην Εφημερίδα «ΚΗΡΥΞ» την Τετάρτη 20/5/1936 κάτω από τη φωτογραφία του γιου του συντοπίτη μας από την Κοζίτσα και υπό τον τίτλο: «ΧΡ. Ι. ΡΑΪΚΟΣ δημοδιδάσκαλος εν Κορινθία» έγραφε:
– Ο ιδρυτής της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας το 1919.
– Ο ισχυρός μαχητής της περιόδου των μεγάλων αγώνων του 1920 – 1924.
– Ο νικητής των ιστορικών αγώνων του 1933 – 1934.
– Ο απελευθερωτής του κλάδου από την ηθική ταπείνωση «διά της επιτυχίας της εξισώσεως των μισθών των με των άλλων υπαλλήλων.
Η εγγύησις διά την επιτυχή συνέχισιν των αγώνων υπέρ της εξυψώσεως του κλάδου».
Το 1934 στο ΙΖ΄ συνέδριο επανεκλέγεται Πρόεδρος της Δ.Ο.Ε. εισπράττοντας την εμπιστοσύνη των δασκάλων, επακόλουθο των επιλογών, της αγωνιστικής δράσης και της αποτελεσματικότητας της διοίκησής του. Ήδη όμως συνεχίζεται με αυξανόμενη ένταση ο θόρυβος για το «γλωσσικό ζήτημα» το οποίο δείχνει, στην αρχή, να προβληματίζει έντονα τον πνευματικό κόσμο της χώρας. Τότε θεωρήθηκε η κατάλληλη στιγμή από την Ομοσπονδία δασκάλων να παρέμβει αφού θεωρούνταν οι πλέον αρμόδιοι και αυτοί που την δίδασκαν στα σχολεία. Πράγματι την ευκαιρία, ο Πρόεδρός της, δεν την αφήνει. Ιστορικό το άρθρο του που δημοσιεύεται στις 23/2/1934 στον τύπο με τίτλο «Το κόμμα και η γλώσσα» που υποστηρίζει μεταξύ άλλων ότι «η γλώσσα των Βιβλίων του δημοτικού σχολείου δεν πρέπει να είναι αντικείμενο πολιτικής διαμάχης και εκμετάλλευσης» και ζητά την «οριστική τακτοποίηση του ζητήματος». Το άρθρο αυτό γίνεται αφορμή έντονης αντιπαράθεσης, όχι μόνο, μεταξύ των τότε διανοούμενων αλλά και μεταξύ του πολιτικού κόσμου, καθώς και των κομμάτων της Βουλής.
Προσωπικότητες όπως ο εθνικός μας ποιητής Κ. Παλαμάς, ο Π. Νιρβάνας, ο Ζ. Παπαντωνίου, ο Γρ. Ξενόπουλος, ο Αρ. Καμπάνης, ο Δ. Γληνός, ο Αχ. Τζάρτζανος, όπως και οι Ελ. Βενιζέλος, Ανδρ. Μιχαλακόπουλος, Αλ. Μυλωνάς ήσαν μερικοί απ’ αυτούς που ανταποκρίθηκαν. Με προσωπικές – ιδιόχειρες επιστολές (σώζονται αρκετές) προς τον Πρόεδρο Χρ. Ράικο του εξέφραζαν, οι περισσότεροι, την συμφωνία τους με τις θέσεις του και την συμπαράταξή τους στον αγώνα τον δικό του, της Ομοσπονδίας και των εκπαιδευτικών λειτουργών για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στα Βιβλία.
Θα περάσουν πολλά χρόνια από τότε και την σπίθα που άναψαν οι πρωτοπόροι εκείνοι αγωνιστές από ολόκληρο το φάσμα της Ελληνικής κοινωνίας και τάξεων ώσπου την 28/1/1976 να δοθεί οριστικό τέλος με την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και σε όλες τις υπηρεσίες του Κράτους.
Ένα άλλο σημαντικό συμβάν που σημάδεψε τη δεύτερη θητεία του Προέδρου της Ομοσπονδίας και αποτέλεσε αφορμή να χαλάσουν οριστικά, οι ήδη προβληματικές σχέσεις του με τον Ν. Πλουμπίδη, δάσκαλο, από τους επικεφαλής της πρόσφατα συσταθείσας Αριστερής παράταξης, ήταν το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων ένταξης της Δ.Ο.Ε στην Κ.Π.Ε.
Στην Κεντρική Πανυπαλληλική Ένωση – κάτι σαν την Γ.Σ.Ε.Ε. σήμερα – Πρόεδρος ήταν ο Π. Δαμασκόπουλος συνδικαλιστής νεαρό στέλεχος του Κ.Κ.Ε., όπως και ο κουμπάρος του Ν. Πλουμπίδης.
Οι πρώτες άτυπες συζητήσεις ξεκίνησαν στις αρχές του 1934 και έλαβαν επίσημο χαρακτήρα από τον Οκτώβριο του ίδιου έτους έως και τον Ιανουάριο του 1935 οπότε και σταμάτησαν οριστικά λόγω της ασυμφωνίας των δύο πλευρών.
Κύριοι διαπραγματευτές ήταν οι Πρόεδροι Ράικος και Δαμασκόπουλος, οι οποίοι στο τελικό στάδιο των συναντήσεων αντάλλαξαν έντονες αλληλοκατηγορίες με προσωπικές αιχμές ακόμα και μέσω Εφημερίδων.[4] Γεγονός όμως ήταν πως ο νεαρός Δαμασκόπουλος ξεπέρασε τα συνήθη όρια εκστομίζοντας φράσεις όπως «συνδικαλιστής παλαιάς κοπής», «γερασμένο ραμολιμέντο», «… δεν μπορεί να μας κάνει αυτός ότι τούρθει στο κεφάλι». «Φανταστείτε αγαπητοί δάσκαλοι να είχαμε 20 Ράικους…». Χαρακτηρισμοί που έδειχναν, έντονα σημάδια αγωνίας για την ένταξη της Δ.Ο.Ε. υπό την σκέπη της Κ.Π.Ε. Μιας Ομοσπονδίας πολύ ισχυρής 15.000 μελών, την ίδια στιγμή που η Κεντρική Ένωση πανελλαδικά δεν ξεπερνούσε τους 40.000. Απέπνεε όμως και φόβο προς το πρόσωπο του Προέδρου των δασκάλων που ήθελε να φθείρει με τελικό στόχο τον συνδικαλιστικό του αφανισμό. Ήταν προφανές ότι δεν τον ήθελε αντίπαλο την επόμενη μέρα στην Κ.Π.Ε. θεωρώντας τον επικίνδυνο για τον ίδιο και την παράταξή του.
Τις επιδιώξεις Δαμασκόπουλου, αντιλήφθηκε γρήγορα ο δάσκαλος και στην απάντησή του αφού πρώτα κάνει λόγο για «συνδικαλιστική απρέπεια και πολιτική απειρία», συνέχιζε «… ο κυρ. Δαμασκόπουλος δεν ήθελε, ούτε θέλει τον Ράικο, του είναι εμπόδιο στους σκοπούς του …. Τον φοβάται. Ο κος Δαμασκόπουλος θέλει εκείνους οι οποίοι όταν αυτός λέγει «κάτω τα αντιτορπιλικά» να λέγουν «κάτω …. όλα!!». Ο αρχηγός των αρχηγών αποκαλεί τον Ράικο «ραμολιμέντο» και ότι δεν έχει καμίαν αξία λόγω της ηλικίας του …… σωστά λέγει …. ίσως έχει δίκαιον την αξίαν, την ευπρέπεια, την εμπειρίαν έχουν μόνο έφηβοι και ο κος Δαμασκόπουλος» και τελειώνει «Η Δ.Ο.Ε. μόνη όπως και πάντοτε θα αγωνισθεί στους τίμιους αγώνες της, οπλισμένη με την πεποίθησιν ότι θα συνεισφέρει και εις τον αγώνα τον δημοσιοϋπαλληλικό, εκτός βεβαίως από το βύθισμα των αντιτορπιλικών και την καταστροφή των αεροπλάνων εις τα οποία, και ας μας συγχωρήσει ο κος Δαμασκόπουλος, δεν θα λάβει ατυχώς μέρος».
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούν δυο λόγια για τον Π. Δαμασκόπουλο[5], ο οποίος υπήρξε ιστορικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε. Αργότερα κατηγορήθηκε από εσωκομματικούς αντιπάλους, μαζί με τον Π. Νεφελούδη σαν «χαφιές» 1938, άποψη που αμέσως υιοθέτησε, ίσως από λάθος; και ο κουμπάρος του, δάσκαλος, Ν. Πλουμπίδης. Πρακτική πολύ διαδεδομένη τότε, την οποία υπέστη αργότερα 1952 και ο ίδιος ο Πλουμπίδης. Τον Οκτώβριο του 1938 τον διαγράφουν από το Κ.Κ.Ε. και το 1939 υπογράφει δήλωση αποκήρυξης. Το 1941 η ηγεσία του κόμματος του ζητά επανασύνδεση και τον καλεί στο Βουνό, εντολή που ακολουθεί ελπίζοντας σε αποκατάσταση. Μάταια όμως την περίμενε περιπλανώμενος στα Βουνά μεταξύ Τρικάλων και Καρπενησίου. Τελικά στις 16 Μαΐου 1944 ο Δαμασκόπουλος βρέθηκε δολοφονημένος, στο Καρπενήσι. Η αναφορά στην εκδοχή του τραγικού συμβάντος, αν και είναι γνωστή, δεν είναι σκοπός του παρόντος, την οποίαν αφήνουμε στους ιστορικούς που έχουν ασχοληθεί με το γεγονός (kaliterilamia.gr). Η αποκατάσταση ήρθε πολύ αργότερα και μόνο από την Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. εσωτερικού (ΑΥΓΗ 19-1-1983 κ΄ 4-2-1983).
Μετά τη μικρή, αλλά απόλυτα απαραίτητη και διδακτική παρένθεση, ακολουθώντας τα βήματα του Χρ. Ράικου στο χρόνο, τον βρίσκουμε στις 9 Οκτωβρίου 1935 να εκδίδει το 1ο φύλλο της Εφημερίδας «Ο ΚΗΡΥΞ» όργανο των δημοδιδασκάλων Ελλάδος, την οποία και διευθύνει (η ξύλινη στρογγυλή σφραγίδα της υπάρχει στο Αρχείο του). Εκεί τον συναντά το 1936 η δικτατορία του Μεταξά η οποία και αναστέλλει την πλούσια συνδικαλιστική του δράση.
Το 1939, εν μέσω πολλών εμποδίων από το καθεστώς, βάζει τέλος στον εργασιακό του βίο και σταματά την διδασκαλία του στα σχολεία της Κορινθίας. Ήταν η ώρα της επιστροφής στην κατοικία του, στο Στόμιον, κοντά στην οικογένειά του.
Το 1943 ίσως οι δυσκολότερες στιγμές της ζωής του, αφού θρηνεί τον χαμό της πολυαγαπημένης του κόρης, Σοφίας. Από εκεί και πέρα αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον σπουδαίο αυτόν άνδρα.
Το ίδιο έτος τον αναζητούν, στο Στόμιον, τα τοπικά τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. Είχε κάποια σχέση η μεγάλη αντιδικία του με τα ηγετικά στελέχη Δαμασκόπουλον, Πλουμπίδη την περίοδο 1933 – 35; κανείς δεν γνωρίζει. Για καλή του τύχη απουσίαζε από το σπίτι του αλλά μόλις το πληροφορήθηκε έφυγε για την Αθήνα, όπου και παρέμεινε με τις δύο κόρες του Ξένη και Νώτα. Η πολυκατοικία που διέμενε, με σκοπό την αποφυγή των διωκτών του, ήταν στη Πλάκα, λεωφόρο Αμαλίας, απέναντι ακριβώς από την πύλη του Ανδριανού. Το κτίσμα αυτό, εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα, με εμφανή τα σημάδια από σφαίρες που κληρονόμησε στη μάχη της Αθήνας κατά τα Δεκεμβριανά. Στην ίδια πολυκατοικία έμενε και η οικογένεια του Ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού με την οποία γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά.
Η υγεία του όμως είχε αρχίσει να κλονίζεται με φωτεινό διάλειμμα τον Οκτώβρη του 1944 που ξαναβρέθηκε με τον γιο του Γιάννο, όταν αυτός επέστρεψε από τη Μ. Ανατολή που υπηρετούσε στον Εθνικό Στρατό και έμεινε μαζί του για αρκετό διάστημα.
Στις αρχές του 1946 πεθαίνει η σύζυγός του Ελένη, γεγονός που τον συνετάραξε και επέτεινε τη φθορά της υγείας του.
Το Χειμώνα του 1949, αδύναμος πλέον, επιστρέφει στο χωριό του, το Στόμιον και στις 8/3/1949 ο χρόνος τελειώνει για το δάσκαλο στη γενέτειρά του, όπου βρίσκεται και ο τάφος του.
Στο σημείο αυτό αξίζει να δανειστούμε την περιγραφή που κάνει για την ημέρα εκείνη η νομικός και λογοτέχνης κα Ελένη Κυριακοπούλου, πρώην Αντιδήμαρχος Κορινθίων και μόνιμη κάτοικος Άσσου.
Το κείμενο είναι γραμμένο και κοσμεί ένα χρονολόγιο αναμνήσεων «για τον δάσκαλο» που επιμελήθηκε η ίδια και έχει τίτλο:
«ΡΕΚΒΙΕΜ. Το τέλος μιας πορείας».
«Ο Χρήστος Ράικος πέθανε στις 8 Μαρτίου 1949. Ήμουν μικρή. Εκείνο που θυμάμαι, είναι ότι ο πατέρας μου Κυριάκος, επιστήθιος φίλος του, πήγε στην κηδεία του, εκεί στη γενέτειρά του το Στόμιον, όπως και πλήθος κόσμου για να αποχαιρετήσει έναν υπέροχο άνθρωπο, έναν ακούραστο σκαπανέα του πνεύματος, έναν εραστή του Βιβλίου, που υπηρέτησε με ήθος, αξιοπρέπεια, ευσυνειδησία και σεμνότητα. Έναν άνθρωπο, που τα οράματά του έγιναν πράξη.
Εκείνο που θυμάμαι ακόμη, είναι ότι ο τάφος του ήταν γεμάτος λουλούδια. Ήταν η εν ενεργεία κατάθεσις ευγνωμοσύνης «του κόσμου, στον άνθρωπο που η παιδεία ήταν το πάθος του. Εκείνα τα λουλούδια δεν μαράθηκαν ποτέ μέσα στην αγνή παιδική μου ψυχή και μέχρι σήμερα ακόμη, που έχω μπει δυναμικά στη ζωή».
Και καταλήγει «θέλω να σκύψω με δέος στην αιώνια μνήμη του, που λατρεύω, στην συνεχή και αδιάπτωτη εκείνη προσωπικότητα, που μέσα από τις πιο αντίξοες συνθήκες, αγωνίστηκε να ανεβάσει τον ήλιο της παιδείας ψηλότερα».
Ναύπακτος Χειμώνας του2021
*Είναι συνταξιούχος Τεχνικός της ΔΕΗ και ασχολείται με την έρευνα της Ιστορίας του χωριού του Αμπελακιώτισσα (Κοζίτσα) Ναυπακτίας.
[1] Πρόεδρος δασκάλων Κορινθίας. Χρ. Ράικος, Γεν. Γραμματέας Π. Δημητρίου.
[2]Φιλ. Κολοβός, «Εξήντα χρόνια από την ίδρυση της Δ.Ο.Ε.», 1981, Εφημ. «Διδασκαλικό Βήμα»,αρ. φ. 896.
[3]Εισαγωγικά στο Συνδικαλιστικό Κίνημα των Δασκάλων (Μέρος Β: 1921 – 1928) Απ. Ανδρέου.
[4] Διδασκαλικό Βήμα 23/12/1934 άρθρο «ΜΕΤΑΝΟΟΥΜΕΝ», Διδασκ. Βήμα 30/12/1934 Κεντρ. Άρθρο «Η ΑΥΛΑΙΑ ΕΠΕΣΕ» σελ. 1, άρθρο «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΛΙΓΩΝ ΗΜΕΡΩΝ», Διδασκ. Βήμα 17/2/1935 «Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΑΣ ΑΛΛΑΣ ΔΗΜΙΟΣΟΥΠΑΛΛ. ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ» σελ. 4.
[5]kaliterilamia.gr.