Εικόνες Αργείτικης Αποκριάς
Σε λίγες μέρες φτάνουμε στην Καθαροδευτέρα και τελειώνοντας η περίοδος της Αποκριάς παραδίδει τη σκυτάλη των καθημερινών πρακτικών, της εκκλησιαστικής παράδοσης και της προετοιμασίας των μεγάλων εορτών στη Μεγάλη Σαρακοστή. Η ευφορία των προηγούμενων ημερών μπόρεσε ίσως να μετριάσει την ένταση των καθημερινών προβλημάτων, να ξαναφέρει «τούμπα» κατεστημένες σχέσεις εξουσίας μεταξύ των φύλων, των κοινωνικών ομάδων, των πολιτικών και μέσα από τα αποκριάτικα χωρατά, να αναδείξει ένα άλλο πρόσωπο που αλλάζει, έστω και μια φορά το χρόνο, την καθημερινή μας ταυτότητα. Αμολυτή, Κρεατινή και Τυρινή συνδέθηκαν και πάλι με συνευρέσεις όπως της Τσικνοπέμπτης, τραγούδια και κάποια μασκαρέματα.
Όμως τα πράγματα αλλάζουν και μαζί τους αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε την κάθε στιγμή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τίποτα δε θυμίζει προηγούμενες πρακτικές και συνήθειες. Είναι περίεργη ίσως η διαχρονική αποτύπωση του αισθήματος μελαγχολίας για προηγούμενες εποχές, που θεωρούνται πάντα περισσότερο αυθεντικές από τις τρέχουσες. Δεκάδες είναι τα άρθρα και οι αναμνήσεις που επαναλαμβάνονται, σε διαφορετικές εποχές, για τις αποκριάτικες συνήθειες που δεν υπάρχουν πια.
Μασκαράδες σε αποκριάτικη έξοδο στο Άργος. Στολές απλές, στυλ «ότι μας βρίσκεται», στο πνεύμα των ημερών και της χαρούμενης συνεύρεσης.
Στο «Παληές Αργείτικες Αποκρηές» του 1938 (6 Μαρτίου – Ασπίς του Άργους), ο συγγραφέας αναπολεί τις περασμένες εποχές και διαπιστώνει μαζί με τους γεροντότερους: «Αχ! Γεράσαμε και πήραμε μαζύ μας τα μυστικά του γλεντιού…». Είναι πράγματι έτσι; Τελικά, η μελαγχολική διάθεση μπορεί να αποτελέσει μια καλή πηγή πληροφοριών για τα μυστικά του αποκριάτικου γλεντιού με:
«…τις θεόρατες γκαμήλες με τανοιχτά στόματα και τα οχτώ ξυπόλητα πόδια γύρω απ’ το χειράμι της γρηάς…την ηρωϊκή παρέλαση στους δρόμους εκατοντάδων παληοχαλασμένων κάρρων, που με την τσότρα στο πλευρό, το χοντρό πράσσο και το ραπάνι στο χέρι, λουλακωμένοι, ντυμένοι με το νυχτικό της χήρας της γειτόνισσας, και τη μπελαρίνα στο κεφάλι, έκαναν τους Ρωμαίους Καίσαρας, αυτοί οι Καίσαρες της ευθυμίας. Τα καλάμια του βάλτου, σε συναυλίες αργείτικων τραγουδιών, οι ροκάνες που τρόμαζαν…η γαιδουροκαβαλαρία και το κυνηγητό της…».
Στο αποκριάτικο ντύσιμο καθρεφτιζόταν μια χαρούμενη εφευρετικότητα των μασκαράδων, κυρίως των μεγάλων, που χρησιμοποιούσαν τα πάντα για να αλλάξουν πρόσωπο. Πράγματα απλά, στολές από παλιά ρούχα ή και εσώρουχα ακόμα. Παράλληλα όμως, υπήρχαν ήδη από παλιά οργανωμένες ομάδες, όπως οι φουστανελοφόροι για τους οποίους έγραφε ο Σπ. Μήλιας:
«Τρία-τέσσερα γκρουπ φουστανελοφόρων με 15-20 άτομα το καθένα έβγαιναν τις μέρες αυτές και φέρνανε βόλτα το Άργος χορεύοντας, τραγουδώντας και φωνάζοντας «καρέκλα κι όξω ούλοι» δίνοντας έτσι μια άλλη νότα, ένα χρώμα αλλιώτικο στην αποκριά και που όλοι τους καμάρωναν. Το μεγαλύτερο ασκέρι είχε καπετάνιο τον Ντίνο Μώρο εις το οποίο συμμετείχαμε εγώ και ο αδελφός μου Γιώργος. Η συμμετοχή σ’ αυτό ήταν 50 δρχ. το άτομο για τα έξοδα, φαγητό, κρασί, κεράσματα».
Δεκαετία του 1950: Ομάδα φουστανελοφόρων Αργειτών σε αποκριάτικο γλέντι. (Διακρίνονται: Κ. Μπαλτάς, Α. Λαμπρόπουλος, κ.α).
Η αργείτικη σούστα φαίνεται πως είναι το «σήμα κατατεθέν» για τις απόκριες μέχρι και τη δεκαετία του 1970. Δεκάδες είναι οι περιγραφές για τη συμμετοχή της σούστας στις εκδηλώσεις. Από την παρέλαση με σούστες μέχρι και τις αποκριάτικες δημόσιες αγορεύσεις, αποτελεί το σημείο αναφοράς για έναν ολόκληρο κόσμο.
Συνήθως μια αναποδογυρισμένη σούστα σε κάποιο δρόμο ή πλατεία, προσφέρεται ως βήμα απ’ όπου εκφωνούνται πανηγυρικοί, απαγγέλλονται σατυρικοί στίχοι αυτοσχέδιων και μη ποιητών ή ακούγονται αποκριάτικα τραγούδια παρουσία ενός κοινού που συμμετέχει συμπληρώνοντας με κέφι τη μαγική εικόνα :
«…καθρέπτες μ’ αγγελάκια
ζουγραφιστά ανοιχτόχρωμα
του κάμπου λουλουδάκια
και με τα χρυσοκέντητα
στις ρόδες της «παρμάκια».
Στη «σούστα» την Αργείτικη
να ξανακαβαλήσω…..»
(Αντώνης Αναπλιώτης, 1-3-1964)
Η αργείτικη σούστα. Σημείο αναφοράς για έναν ολόκληρο κόσμο. Εργαλείο για τους αγρότες, μέσο μεταφοράς ακόμα σε πρόσφατες δεκαετίες, βήμα απαγγελιών και αγορεύσεων σε αποκριάτικα ξεφαντώματα.
Πολλές φορές η περίοδος αυτή παρουσιάζεται με έναν ιδιαίτερο κοινωνικό προβληματισμό. Η ανέχεια και γενικότερα η οικονομική στενότητα θα έχουν άμεσες επιπτώσεις στη ψυχολογική κατάσταση των κατοίκων και στη διοργάνωση και συμμετοχή σε αποκριάτικες εκδηλώσεις. Όμως βρίσκεται πάντα μια στιγμή αποκριάτικη για να ξεγελαστούν ακόμα και οι δύσκολες αυτές καταστάσεις.
Απόκριες σε ταβέρνα με συνοδεία κλαρίνου στη δεκαετία του ‘60. Το δημοτικό τραγούδι θα επιβιώσει για κάμποσα χρόνια ακόμα στις αποκριάτικες συνευρέσεις πριν παραγκωνιστεί από τη βραζιλιάνικη σάμπα.
Παράλληλα με τις εκδηλώσεις στους δρόμους και τις πλατείες μια άλλη αποκριάτικη μάχη διεξάγεται σε χώρους περισσότερο «κλειστούς», σε στέκια λαϊκά ή «εξεζητημένα», σε καφενεία και σε αίθουσες χορού κατάμεστες από παρέες. Τραγούδι και χορός παντού. «Πλείσται ομάδες μετεμφιεσμένων», γράφει η Ασπίς του Άργους στις 21-3-1937, «περιέτρεχον εκάστην εσπέραν τας οδούς και αργά το την νύκτα κατέληγον εις το Καφφενείον «Ηραίον» όπου υπό τους ήχους του γραμμοφώνου το γλέντι πατετείνετο μέχρι των πρωϊνών ωρών. (…) Η κεντρική πλατεία και αι πέριξ οδοί και η σάλα του «Ηραίου» είχον μεταβληθεί εις απέραντον χορευτική πίσταν όπου νέοι, νέες, γέροι, γρηές, αριστοκράτες και μη, έπιναν, ετραγουδούσαν και εχόρευαν καθένας τον χορόν της εμπνεύσεώς των. Το μεγάφωνον του «Ηραίου» ακατάπαυστα εργαζόμενον από των πρώτων εσπερινών ωρών μέχρι πρωΐας εσκόρπιζε την γενικήν ευθυμίαν και εδυνάμωνε το γλέντι».
Σε όλα τα μεγάλα κέντρα και τις αίθουσες διασκέδασης όπως στου «Θηβαίου», στου Σαγκανά, στου Γκρέτση (μετά καφενείο Μήλια) όπου έπαιζε με το κλαρίνο του ο Φέκας, στου Κωλέτη και αλλού, προπολεμικά και μέχρι τις πρόσφατες μεταπολεμικές δεκαετίες, οι διάφοροι σύλλογοι οργανώνουν τους αποκριάτικους χορούς τους. Η ίδια η ειδησεογραφία ακολουθεί το χρώμα και το πνεύμα των ημερών άλλοτε μεταδίδοντας το εορταστικό κλίμα και άλλοτε διακωμωδώντας αποκριάτικες καταστάσεις. Έτσι, ο χορός των «Κροκοδείλων» που θα οργανωθεί το Φεβρουάριο του 1937 στην αίθουσα «Θηβαίου» θα έχει απόλυτη επιτυχία αλλά, «λόγω ειδικώς μετακληθείσης Τζαζ, ήτις απερρόφησε το μέγιστον μέρος των εισπράξεων, και των λοιπών εξόδων, δεν κατέστη δυνατόν τα έσοδα να καλύψουν τα έξοδα και ούτω οι φίλοι μας οι «Κροκόδειλοι» χύνουν… κροκοδείλια δάκρυα διότι θα κλειθούν να συμπληρώσουν τα ελλειπόντα από την τσέπην των».
Αποκριάτικος χορός στου «Θηβαίου» με την ορχήστρα του Μίμη Πουλή.
Βέβαια θα λειτουργούν, μέχρι και πρόσφατα, τα διάφορα στέκια της πόλης ως κέντρα αναφοράς τις μέρες της αποκριάς.
«Το Άργος τις ημέρες αυτές ένα μεγάλο τρελοκομείο με ωραίους τρελούς», γράφει ο Σπ. Μήλιας για να καθορίσει στη συνέχεια τα όρια της αποκριάτικης ανθρωπογεωγραφίας: «Στην Ηρακλέους από του Μαρίνου, του Μπένου, του Γκάγκα, του Κοτανά μέχρις του Τούρλα γινότανε και ο μεγάλος χορός μέχρι το συνοικισμό. Στα ταμπάκικα, στου Φούφου άλλος χορός μέχρι την ξεμυαλίστρα. (…) Στα γεφύρια στου Μώρου άλλος μεγάλος χορός και πιο πάνω στους Πέντε Δρόμους κι εκεί μεγάλος χορός τραγουδούσαν το τραγούδι «Τι ωραίος μαχαλάς τα Γεφύρια και ο Ξεριάς».
Φαίνεται τέλος, πως στα απαραίτητα στοιχεία της αποκριάτικης συνεύρεσης εκτός από το ειδικό κρασί με τραγουδόσκονη, πρέπει κανείς να βάλει τα ραπανάκια, τη φάβα που ιστορικά θα καταγράφεται με την επωνυμία «Νταούτσος» και βέβαια τις γκόγκες. Το αποκριάτικο μακαρούνι με τις ιδιαίτερες μαντικές ικανότητες αφού, όπως γράφει ο Χ. Καραγιάννης στο «Αργολικόν Ημερολόγιον του 1900», η κοπέλα που θα το πάρει από το τραπέζι χωρίς να τη δουν και το βάλει κάτω από το μαξιλάρι της, το πρωΐ της Καθαροδευτέρας θα δει το μέλλοντα σύζυγό της.
Σκαλίζοντας στις αποκριάτικες μνήμες αναρωτιόμαστε αν πράγματι οι παλαιότεροι πήραν μαζί τους τα μυστικά του γλεντιού. Ευτυχώς, καταφέρνουμε πάντα και βρίσκουμε μερικά από αυτά για να τραβήξουμε το γλέντι σε τόπους και σε συνευρέσεις καθαροδευτεριάτικες, ανανεώνοντας την ευχή μέχρι το επόμενο γλέντι:
Καλή Σαρακοστή.
6-3-2005
*Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι Κοινωνιολόγος, διδάσκων στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Διαβάστε ακόμη:
- Αργείτικες Απόκριες
- Αργείτικη αποκριά
- Αποκριά
- Αποκριά – Τα δρώμενα της αποκριάς και οι ρίζες τους
- Από το χριστόξυλο στο χριστουγεννιάτικο δέντρο
- Απόκριες στο Άργος (1930)
- Αι Απόκρεω εν Άργει
- Απόκριες στον Άγιο Αδριανό ( Κατσίγκρι)
- Απόκριες στο Κρανίδι
- 1835: Καρναβάλι, Μασκαράδες και Καθαρά Δευτέρα στο Ναύπλιο
from ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ https://ift.tt/moKBYza
via IFTTT