Κατά τη διάρκεια της κατοχής η Υπάτη στοχοποιήθηκε πολλές φορές από τους Γερμανούς, λόγω του αντάρτικου στα βουνά της Ρούμελης. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, στις 25 Νοεμβρίου 1942, ήταν η κορυφαία στιγμή.
Το πρώτο “χτύπημα” των κατακτητών έγινε 1η Δεκεμβρίου 1942, όταν δέκα κάτοικοι της Υπάτης εκτελέστηκαν κάτω από την κατεστραμμένη γέφυρα ως αντίποινα για το σαμποτάζ. Τέσσερις μέρες μετά, ακόμη έξι Υπαταίοι εκτελέστηκαν στα Καστέλλια Φωκίδος.
Το χειρότερο “χτύπημα” όμως έγινε στις 17 Ιουνίου 1944. Τότε οι κάτοικοι της Υπάτης έζησαν την ανεξέλεγκτη βία των ανδρών του 7ου Συντάγματος SS, που υπό τις διαταγές του αδίστακτου συνταγματάρχη Καρλ Σύμερς, υπεύθυνου για τις σφαγές στο Δίστομο και την Κλεισούρα Καστοριάς, σκόρπισαν τον όλεθρο.
63 άνθρωποι εκτελέστηκαν και 375 από τα 400 σπίτια κάηκαν ολοσχερώς. Όσα έμειναν όρθια επέστρεψαν πάλι και τα έκαψαν αργότερα.
Σε όλους τους δρόμους υπήρχαν σωριασμένα πτώματα και ερείπια. Την τελευταία στιγμή, ανεστάλη η μαζική εκτέλεση γυναικόπαιδων και ηλικιωμένων που είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία του χωριού.
Οι έντρομοι Υπαταίοι είδαν τους Γερμανούς να ανατινάζουν με εκρηκτικά και τις εκκλησίες τους εκ θεμελίων. Ο Αγ. Νικόλαος, ο Αγ. Γεώργιος και η Αγ. Σοφία ισοπεδώθηκαν, αφού πρώτα λεηλατήθηκαν και αφαιρέθηκαν τα πολύτιμα κειμήλιά τους.
Η σπηλιά όπου η οικογένεια Ζαπαντιώτη κρύφτηκε και έμεινε για 5 μήνες βρίσκεται πάνω από τον καταρράκτη Κρεμαστό. Πηγή εικόνας: Μηχανή του Χρόνου
Την καταστροφή της Υπάτης και της Σπερχειάδας ερεύνησε η “Μηχανή του Χρόνου” και θα την παρουσιάσει σε μια σειρά επεισοδίων στο COSMOTE HISTORY με θέμα “το αιματοβαμμένο Σύνταγμα SS Σύμερς” που σφαγίασε ακόμα την Κλεισούρα Καστοριάς και το Δίστομο.
Στις σπηλιές σαν τα αγρίμια
Όσοι γλίτωσαν την σύλληψη, αναζήτησαν καταφύγιο στα κοντινά βουνά. Αλλά κι εκεί δεν ήταν ασφαλείς καθώς οι Γερμανοί ξεκίνησαν περιπολίες για τον εντοπισμό τους. Οι σπηλιές της Οίτης ήταν η πιο αποτελεσματική κρυψώνα για τους κατατρεγμένους.
Η επταμελής οικογένεια Ζαπαντιώτη από την Υπάτη κατέφυγε σε μία σπηλιά που την γνώριζε από πριν. Σήμερα τα εγγόνια και τα δισέγγονα της Παρασκευής Ζαπαντιώτου την αποκαλούν η “σπηλιά της γιαγιάς” γιατί αυτή ήταν που έσωσε την φαμίλια από τα μανιασμένα SS.
Η σπηλιά έχει σχήμα φρυδιού και βρίσκεται πάνω από τον καταρράκτη Κρεμαστό. Είναι μικρών διαστάσεων με μήκος 6-7 μέτρα και βάθος μόλις 1- 2,5 μέτρα. Αν και μικρή είναι αθέατη με το γυμνό μάτι και προσέφερε πλήρη επόπτευση του φαραγγιού.
Ο δάσκαλος Ιωάννης Ζαπαντιώτης στην “σπηλιά της γιαγιάς”. Ήταν ένα από τα παιδιά που κρύφτηκε εκεί και διασώθηκε από την μανία των SS.
“Εκεί μέσα βρήκαμε καταφύγιο για να μη φαινόμαστε από μακριά. Οι Γερμανοί συνέχεια βομβαρδίζανε την περιοχή και ρίχνανε ρουκέτες και σφαίρες”, είπε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο συνταξιούχος δάσκαλος Ιωάννης Ζαπαντιώτης. Ήταν ένα από τα παιδιά της κυρά Παρασκευής που έζησαν μέσα στην σπηλιά.
Το νεότερο μέλος της οικογένειας ήταν ένα μωρό μόλις 32 ημερών, ο Χρήστος. Εκεί μέσα έμαθε να μπουσουλάει.
Ο αγώνας για την επιβίωση ήταν σκληρός. Η οικογένεια τρεφόταν με λίγο τυρί και ελάχιστο γάλα που ο πατέρας κατάφερνε να προμηθευτεί από κάποιους τσοπάνηδες. Φύλαγε, επίσης, τα καπνά των εμπόρων σε παρακείμενες σπηλιές και, έτσι, εξασφάλιζε ως αντάλλαγμα δύο κιλά σιτάρι την εβδομάδα.
Την σπηλιά της γιαγιάς την έμαθαν και τα δισέγγονά της μετά τον πόλεμο. Είναι πλέον σημείο αναφοράς για όλη την οικογένεια και φυσικά για την Υπάτη.
“Το σιτάρι το άλεθε ο νερόμυλος του Καρβέλη στη ρεματιά του Καπνοχωρίου και το ψωμί το έψηνε η μάνα στη ρίζα του Κρεμαστού, στη γάστρα, με ξερά ξύλα για να μην βγάζουν καπνό και γίνουμε στόχος των όλμων και των οβίδων των Γερμανών. Μερικές φορές αναγκαστήκαμε να φάμε μόνο βραστό σιτάρι“, διηγείται ο Γιάννης Ζαπαντιώτης.
Η σπηλιά “έβλεπε” προς τη γέφυρα του Ξηριά, παραπόταμου του Σπερχείου. Οι Γερμανοί τη διέσχισαν και, αφού πέρασαν από το γειτονικό Καπνοχώρι, έφτασαν ένα χιλιόμετρο από τη σπηλιά.
Οι πυροβολισμοί έφταναν στα αυτιά των κυνηγημένων. Η κυρά Παρασκευή, έκοβε κάθε τόσο χλωρά κλαδιά για να “καμουφλάρει” το άνοιγμα της σπηλιάς. Στα δεξιά της, δημιουργήθηκε αργότερα και ένα μικρότερο κοίλωμα ύστερα από κατολίσθηση. Εκεί έκρυβε το νεογέννητο.
Η Παρασκευή Ζαπαντιώτη με τα παιδιά της. Από δεξιά προς τα αριστερά: Φωτεινή, Ηλίας, Παναγιώτα, Χρήστος , Γιάννης, Τάσος, Μαρία.
Η οικογένεια έζησε μέσα στην σπηλιά τέσσερις ολόκληρους μήνες. Από την ημέρα της γερμανικής επίθεσης μέχρι τις 26 Οκτωβρίου, λίγο μετά την την απελευθέρωση της Λαμίας από τους Ναζί. Όταν επέστρεψαν στην Υπάτη αντίκρισαν την απόλυτη καταστροφή. Ανάμεσα στα καμένα σπίτια ήταν και το δικό τους.
Η Υπάτη πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς τρεις φορές. Στις 17 Ιουνίου, στις 10 Αυγούστου και στις 12 Οκτωβρίου 1944. Οι Ναζί κατέκαψαν και τα εναπομείναντα 25 σπίτια του χωριού αφήνοντας πίσω τους μόνο στάχτες και αποκαϊδια.
Το 1998, η Υπάτη ανακηρύχθηκε μαρτυρική πόλη με Προεδρικό Διάταγμα.
Ο καταρράκτης Κρεμαστός και το μονοπάτι των Φαρμακίδων
Η Υπάτη θεωρείτο για πολλούς αιώνες “άντρο” των Φαρμακίδων. Ο θρύλος λέει πως ήταν πανίσχυρες μάγισσες που συνέλεγαν τα βότανά τους στις πλαγιές της Οίτης και με αυτά γιάτρευαν ψυχικές ασθένειες και έλυναν ερωτικά ζητήματα.
Από αυτές πήρε το όνομά του το περίφημο ”μονοπάτι των Φαρμακίδων”. Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές πεζοπορικές διαδρομές. Ξεκινά από τους πρόποδες της Οίτης, κοντά στα Λουτρά Υπάτης, και οδηγεί στον καταρράκτη Κρεμαστό, ύψους 45 μέτρων. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, λούζονταν και εξαγνίζονταν οι Φαρμακίδες.