Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ

Σμύρνη, 1910. Απόφοιτοι της Ευαγγελικής Σχολής με τους καθηγητές τους και τον γυμνασιάρχη Γεώργιο Σωτηρίου (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων).

Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΟΛΔΑΤΟΣ | Όλοι οι Μικρασιάτες, που είχαν εγκατασταθεί στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη και πλούτισαν με το εμπόριο και τη βιομηχανία, διατηρούσαν αδιάκοπη επικοινωνία με τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και τις ενίσχυαν οικονομικά. Παράλληλα ο ελληνικός πληθυσμός της Μ. Ασίας σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που σπαράσσονταν από ανταρσίες κι επαναστατικά κινήματα, παρέμεινε ήσυχος, επιδόθηκε στα έργα της ειρήνης και δεχόταν στις ακτές της Ιωνίας τους καταδιωκόμενους στην Ελλάδα αδελφούς, οι οποίοι εγκαθίσταντο γύρω από τη Σμύρνη. Μετά το τέλος του μεγάλου πολέμου και την κατάργηση του παιδομαζώματος (1638 επί Μουράτ Δ’) χαλαρώθηκαν η βία και οι καταπιέσεις κι άρχισαν να λειτουργούν ελεύθερα, όσα σχολεία υπήρχαν και να ιδρύονται νέα σε μεγάλες πόλεις, όπως η Σμύρνη, η Φιλαδέλφεια, οι Κυδωνιές, η Πέργαμος κ.ά. Από την εποχή όμως των σκοτεινών χρόνων της δουλείας και των μεγάλων διωγμών είχε καταργηθεί η χρήση της ελληνικής γλώσσας και συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί ετουρκοφώνησαν. Για ν’ αποφύγουν τον εξισλαμισμό επινόησαν τότε την καραμανλίδικη γραφή και με ελληνικά γράμματα έγραφαν τα τούρκικα κι έτσι αλληλογραφούσαν, έγραφαν βιβλία, δίδασκαν στα σχολεία και παρακολουθούσαν και τη θεία λειτουργία στις εκκλησίες. Πριν από το 1850 ο Ευαγγελινός Μισαηλίδης «χάριν των τουρκοφώνων Μικρασιατών εις τουρκικήν γλώσσαν δια στοιχείων ελληνικών» εξέδωσε το περιοδικό «Μεκτέπι Φουρούνι Σαρκηγιέ» (=Επιστημών Ανατολική Σχολή) κι αμέσως μετά την εβδομαδιαία εφημερίδα «Σαρκ» (Ανατολή). Η εκκλησία όμως και τα σχολεία, αλλού κρυφά κι αλλού φανερά διατηρούσαν αδιάκοπη τη χρήση της ελληνικής και δειλά αλλά σταθερά, χρόνο με το χρόνο, κι εκμεταλλευόμενα τουρκικές αδυναμίες, πολιτικές συγκυρίες και διεθνείς συμβάσεις, επανέφεραν τη χρήση της εθνικής τους γλώσσας. Η επαναφορά της γλώσσας τόνωσε το θρησκευτικό συναίσθημα των Ελλήνων και αφύπνισε την εθνική τους συνείδηση. Στον τομέα αυτό η Σμύρνη υπήρξε πρωτοπόρος και η συμβολή της στην ανάπλαση του φρονήματος του ελληνικού στοιχείου της στενότερης κι ευρύτερης περιοχής της, αλλά και όλου του μικρασιατικού ελληνισμού υπήρξε τεράστια. Πριν από τις αρχές του ΙΗ' αι. δεν έχουμε πληροφορίες για την εκπαίδευση στη Σμύρνη, γιατί οι κώδικες της Μητρόπολης χάθηκαν.

Το νέο κτίριο της περίφημης Ευαγγελικής Σχολής, που υπήρξε το καύχημα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Σμύρνης (φωτ.: συλλογή Αντώνη Σ. Μαΐλλη).

Το 1708, όπως λέγει ο Παρανίκας, ιδρύεται το «παλαιό σχολείο» (επάνω μαχαλάς), όπου δίδαξε ο Αδαμάντιος ο Ρύσσιος, παππούς του Αδαμάντιου Κοραή.

Ευαγγελική Σχολή

Στις 22-6-1733 ο μοναχός Ιερόθεος Δενδρινός από την Ιθάκη και τρεις πρόκριτοι ο Πανταλέων Σεβαστόπουλος, ο Γεώργιος Όμηρος και ο Γεώργιος Βιτάλης, χιώτες την καταγωγή, ίδρυσαν νέο σχολείο, τη μετέπειτα Ευαγγελική Σχολή. Το σχολείο διαρκώς βελτιωνόταν. Το 1747 αυτονομήθηκε από την Κοινότητα της Σμύρνης και τέθηκε κάτω από την προστασία της Μ. Βρετανίας, σύμφωνα με το καθεστώς των δρομολογήσεων. Αυτό συνέβη με επιμονή του Σεβαστόπουλου, που ήταν «προστατευόμενος» Άγγλος και αναλογιζόμενος το «ευεπιβούλευτον του Γένους και το ευδιάσειστον του κατορθώματος» φοβόταν μήπως μετά το θάνατό του διαλυθεί η σχολή. Ο Άγγλος πρόξενος στη Σμύρνη σεβάστηκε την κληρονομική ρήτρα κι ανέλαβε την προστασία της σχολής. Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' με φιρμάνι του (1810) αναγνώρισε διεθνώς το προνόμιο της Αγγλίας επί της σχολής και το Οικουμενικό Πατριαρχείο με σιγίλλιό του διακήρυξε «το αυτόνομον και ανεξάρτητον της σχολής από παντός ιερωμένου ή λαϊκού...». Έκτοτε η σχολή προόδευε κατά το ποιόν των δασκάλων και το ποσόν των μαθητών. Συντηρείτο από ενοίκια ακινήτων, υποτροφίες μαθητών, εισιτήρια, ελέγχους και τίτλους μαθητών, δωρεές, εράνους, τόκους, προσφορές της δημογεροντίας κ.ά. Το 1747 η σχολή ίδρυσε βιβλιοθήκη και μουσείο. Το 1764 απέκτησε το πρώτο τυπογραφείο της, που διατηρήθηκε λίγο. Το 1778 η σχολή κάηκε και ξανακτίστηκε με δωρεές των Σμυρναίων. Στην Ευαγγελική δίδαξαν περίφημοι δάσκαλοι, όπως ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Παναγ. Βενετοκλής κ.ά. Εκεί φοίτησε κι ο Αδαμ. Κοραής και μόρφωσε γενιές Ελλήνων της Σμύρνης. Η προσφορά της σχολής στην εκπαίδευση των Σμυρναίων υπήρξε ανυπολόγιστη. Η Ευαγγελική υπήρξε το καύχημα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Σμύρνης. Ωστόσο στις αρχές του ΙΘ’ αι. θεωρήθηκε καθυστερημένο ίδρυμα για τις ανάγκες της Σμύρνης από νεωτερίζοντες και προοδευτικούς Σμυρναίους κι από τον Αδ. Κοραή. Έτσι το 1803 ιδρύθηκε η «Νέα Δημόσια Σχολή», που το 1809 μετονομάστηκε «Φιλολογικό Γυμνάσιο» κι από ιδιωτικό ίδρυμα το 1811 θεωρήθηκε δημόσιο εκπαιδευτήριο και συντηρείτο από εράνους, δάνεια και επιχορηγήσεις ναών και ιδιωτών. Μεταξύ του σχολείου αυτού και της Ευαγγελικής θα δημιουργηθούν προστριβές και έριδες και το 1819 το Φιλολογικό Γυμνάσιο θα διαλυθεί. Στο σχολείο αυτό δίδαξαν ο Κ. Κούμας, ο Κ. Οικονόμου, ο Ιω. Τσελεμπής, οι Στέφανος και Σοφοκλής Οικονόμου και ο Διονύσιος Πύρρος ο Θεσσαλός. Το έργο του Φιλολογικού Γυμνασίου της Σμύρνης υπήρξε πλούσιο κι επιβλητικό σε απόδοση. Στα 10 χρόνια της λειτουργίας του η συμβολή του στην πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων ήταν ανυπολόγιστη. Λίγο μετά, το 1821, ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση και με τις σφαγές στη Σμύρνη η Ευαγγελική διέκοψε τη λειτουργία της. Όταν μετά το 1828 αποκαταστάθηκε η γαλήνη, άρχισε πάλι η λειτουργία της με πρώτο καθηγητή τον Αβράμιο Ομηρόλη του Καισαρέα. Το 1844 κάηκε πάλι η σχολή και μετά τη γρήγορη ανοικοδόμησή της συνέχισε την πορεία της με γυμνασιάρχες τους: Γ. Χρυσοβέργη, Γ. Ζωχιό, τον Χριστοφ. Λαίλιο, το Θ. Τιμαγένη, τον Κ. Ξανθόπουλο και το Μ. Παρανίκα. Γρήγορα η Ευαγγελική Σχολή δημιούργησε πολλά παραρτήματα. Το 1894 ίδρυσε ανεξάρτητη εμπορική σχολή και το παράδειγμά της μιμήθηκαν κι αλληλοδιαδόχως ίδρυσαν εμπορικά τμήματα επτά ιδιωτικά σχολεία. Σχεδόν συγχρόνως ίδρυσε και τμήμα ξένων γλωσσών. Η Ευαγγελική το σχολικό έτος 1919-20 είχε 585 μαθητές, ενώ η τετρατάξια Εμπορική σχολή που ήταν παράρτημά της είχε 190. Συνολικά λοιπόν, αριθμούσε 775 μαθητές και τον επόμενο χρόνο 900 μαθητές. Παράλληλα με την εξέλιξη της Ευαγγελικής ιδρύθηκε και λειτουργούσαν πολλά κοινοτικά και ιδωτικά σχολεία. Το 1830 το αλληλοδιδακτικό σχολείο των αδελφών Μεθοδίου και Νικολάου Αρώνη. Το 1839 λειτούργησε το ελληνογαλλικό λύκειο Ρου. Το 1841 ο Κ. Ρόδες, ιδρυτής της Αμάλθειας, συστήνει ιδιωτικό σχολείο.

Το διδακτικό προσωπικό της Χατζαντωνίου Σχολής Αγίου Δημητρίου Σμύρνης (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων). 

Το 1842 λειτούργησε η ιδιωτική σχολή του Βενέδικτου Κωνσταντινίδη και το 1851 ο Αντ. Ισηγόνης ιδρύει το δικό του σχολείο με οικοτροφείο.

Σχολεία θηλέων

Μαζί με τα σχολεία αυτά γι’ αγόρια δημιουργούνται και τα σχολεία θηλέων. Μέχρι τις αρχές του ΙΘ' αι. η παρουσία γραμματισμένης γυναίκας στη Σμύρνη ήταν σπάνιο πράγμα, διότι κοντά στους κινδύνους που διέτρεχαν τα κορίτσια με την έξοδό τους από το σπίτι, υπήρχαν και τα έθιμα της εποχής.Η μακραίωνη σκλαβιά των Μικρασιατών μαζί με τις αντιλήψεις των Τούρκων και της Ανατολής για τη γυναικεία μόρφωση καθυστέρησαν πολύ την απόφαση των Ελλήνων να στείλουν τα κορίτσια τους στα σχολεία. Σαν αντελήφθησαν όμως τη σπουδαιότητα της γυναικείας μόρφωσης γέμισε όλη η Μ. Ασία με παρθεναγωγεία μέχρι το τελευταίο χωριό. Γύρω στα 1900 όλα τα κορίτσια μαθαίνουν γράμματα. Το πρώτο ελληνικό σχολείο για κορίτσια στη Σμύρνη ιδρύθηκε ως αλληλοδιδακτικό σχολείο το 1830 και στεγάστηκε σε ένα δωμάτιο του «Γραικικού Νοσοκομείου». Παράλληλα, με αυτό λειτουργούσαν τότε και άλλα δύο αλληλοδιδακτικά θηλέων. Το σχολείο αυτό το 1837 στεγάστηκε σε οίκημα μέσα στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Φωτεινή με έξοδα της Εκκλησίας, απ’ όπου πήρε και το όνομα «Παρθεναγωγείο της Αγίας Φωτεινής» κι αργότερα «Κεντρικό Παρθεναγωγείο». Αυτή την εποχή κι ως το 1842 διευθύντριές του ήσαν η Μαρία Παδέλλα και μετά η Πιπίνα Πιττακού. Το 1886 έφυγε από εκεί κι εγκαταστάθηκε σε δικό του κτίριο. Ηδη όμως από το 1874, είχε γίνει πλήρες γυμνάσιο και διηύθυνε ως κεντρικό Παρθεναγωγείο τα άλλα παρθεναγωγεία της Σμύρνης, που ήσαν εξαρτημένα από την Μητρόπολη. Διευθύντρια του Κεντρικού Παρθεναγωγείου αυτή την εποχή ήσαν η Σαπφώ Λεοντιάδου, και μετά η Σπετσιώτου, η Σαπφώ Λαίλιου, η Καρολίνα Σμολένσκι κι αργότερα η Ουρανία Δούκα. Το Κεντρικό Παρθεναγωγείο είχε το 1922 εξατάξιο δημοτικό σχολείο (με 9 τμήματα), τριτάξια αστική σχολή (με 6 τμήματα), τριτάξιο διδασκαλείο (με 4 τμήματα) γυμνάσιο θηλέων (που έγινε επί Αρμοστείας) διδασκαλείο νηπιαγωγών (που έγινε επίσης επί Αρμοστείας) και σχεδιαζόταν η ίδρυση επαγγελματικής και οικοκυρικής σχολής. Πέρα όμως από τα κοινοτικά αυτά σχολεία υπήρχαν αυτά τα χρόνια περισσότερα από 20 ιδιωτικά παρθεναγωγεία. Σχεδόν μαζί με το αλληλοδιδακτικό σχολείο της Αγίας Φωτεινής (1835) ιδρύθηκε σειρά ξένων σχολείων: Το παρθεναγωγείο των Γαλλίδων αδελφών του Ελέους (Soeurs de Charite) το 1840. Το παρθεναγωγείο των Dammes de Sion (1875) και το παρθεναγωγείο των Διαμαρτυρομένων Πρωσσίδων διακονισσών (1880). Το παρθεναγωγείο του St. Joseph και η πεντατάξια εμπορική σχολή με οικοτροφείο του W. Barkshire. Το αμερικανικό σχολείο του Macklahlan, η ιταλική σχολή, η αγγλική σχολή του J. Barth, το Διεθνές Εκπαιδευτήριο (1871) του Αγγλου Ε. Rainek και άλλα ξένα σχολεία στα προάστια της Σμύρνης. Το 1881 για αντιπροσηλυτιστικούς λόγους ιδρύθηκε το αριστοκρατικό «Ομήρειο Παρθεναγωγείο» με 2 τάξεις νηπιαγωγείου, 5 τάξεις ελληνικού σχολείου και πλήρες κλασικό γυμνάσιο με 5 τάξεις. Γρήγορα δημιούργησε και διδασκαλείο είχε υποτρόφους νέες από διάφορα μέρη της Μ. Ασίας, που τις εκπαίδευε και τις έστελνε μετά να διδάξουν πίσω στις πατρίδες τους. Σκοπός των παρθεναγωγείων ήταν η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας από τα κορίτσια για την πληρέστερη ένταξή τους στην εθνική κοινότητα, η απόκτηση της γλώσσας για την αλληλογραφία με τους συζύγους τους, η απόκτηση γνώσεων για την αγωγή των παιδιών τους, η μετάδοση γνώσεων υγιεινής, καθαριότητας, μαγειρικής, ραπτικής, κοπτικής, κεντημάτων, κ.ά.

Τυπογραφεία

Συγγενής υπηρεσία με τη λειτουργία των αρρεναγωγείων, παρθεναγωγείων και αστικών σχολών ήταν και η παρουσία τυπογραφείων στη Σμύρνη. Ο Τρ. Ευαγγελίδης, αναφερόμενος στα εκδοτικά πράγματα της Σμύρνης, λέγει ότι στη Σμύρνη υπήρχε τυπογραφείο από το 1813. Το 1830 άρχισε να λειτουργεί το πρώτο τυπογραφείο της Ευαγγελικής, όπου τυπώνονταν τα βιβλία των σχολείων. Το 1850 εκδόθηκε από το τυπογραφείο αυτό το πρώτο μουσικό βιβλίο στην Ανατολή του I. Ισιδωρίδη Σκυλίτση «Στιγμαί». Άλλα τυπογραφεία στη Σμύρνη ήσαν τα τυπογραφεία του Τέμπλου και του Φιλολογικού Γυμνασίου. Από τα πρώτα επίσης τυπογραφεία της Σμύρνης ήταν και το γαλλικό, όπου τυπωνόταν από το 1821 συνεχώς η γαλλική εφημερίδα «Spectateur Oriental» κι από το 1870 η «Reforme», καθώς η Σμύρνη ήταν το κυριότερο εμπορικό λιμάνι της Ανατολής και οι Γάλλοι είχαν εγκατασταθεί μόνιμα σ’ αυτή. Το 1905 λειτουργούσαν στη Σμύρνη 14 τυπογραφεία καλά καταρτισμένα. Μερικά είχαν και λιθογραφείο, όπως συνέβαινε στις Κυδωνιές με τα περίφημα «Διδότεια τυπογραφεία».

Σύλλογοι και σωματεία

Η πνευματική κίνηση στη Σμύρνη και τα περίχωρα συμπληρωνόταν από την ίδρυση και δραστηριότητα συλλόγων και σωματείων φιλεκπαιδευτικών, θρησκευτικών, μουσικών, γυμναστικών κ.ά., που φιλοδοξούσαν όχι μόνο να κτίσουν ένα σχολείο ή μια εκκλησία, αλλά σκόπευαν σε υψηλότερα έργα. Στα καταστατικά τους διαβάζουμε σήμερα ωραίους και υψηλούς στόχους όπως: «Σκοπόν του Συλλόγου ώρισαν την δι’ ιδρύσεως Αναγνωστηρίου και εντευκτηρίου και δημοσίων διαλέξεων μετάδοσιν γνώσεων και μόρφωσιν φρονήματος και χαρακτήρος εθνοπρεπούς». Το 1818 ιδρύθηκε ο πρώτος ελληνικός σύλλογος η «Ιωνική Λέσχη», που γρήγορα μετονομάστηκε «Ελληνική Λέσχη», σύλλογος που δεν εξυπηρετούσε μόνο τις επαγγελματικές ανάγκες των Σμυρναίων, αλλά ήταν και κοινωνικό κέντρο μεγάλης σημασίας. Το 1831 ιδρύθηκε το «Μουσείο» και το 1854 το «Φιλολογικό Μουσείο». Στη συνέχεια ο «Ομηρος» που για έξι χρόνια εξέδιδε τακτικά το ομώνυμο φιλολογικό περιοδικό (1873-1878). Το 1909 ιδρύθηκε το φιλεκπαιδευτικό σωματείο «Λαϊκό Κέντρο», στη Σμύρνη, που συντηρούσε νυκτερινή σχολή με 500 μαθητές, αναγνωστήριο και μικρή βιβλιοθήκη. Άλλα σωματεία ήταν η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα», που διατηρούσε σχολεία αρρένων και θηλέων με 400 παιδιά και ο μεγάλος γυμναστικός σύλλογος «Πανιώνιος». Συγχρόνως ιδρύονται γυμναστήρια και γυμναστικοί σύλλογοι, για να δημιουργήσουν οι νέοι σώματα γερά και άλκιμα. Γέμισε τότε η Μ. Ασία από γυμναστικούς συλλόγους. Για τον Πανιώνιο της Σμύρνης ο Μητροπολίτης Σμύρνης και εθνομάρτυς Χρυσόστομος έλεγε ότι: «...μέγα επετέλεσεν έργον, εμπνεύσας εις τα τέκνα του Γένους μας την αγάπην του ύδατος και του αναπεπταμένου αέρος και του ελεύθερου φωτός, τον έρωτα περί την ρυθμικήν κίνησιν και προς την γυμναστικήν...».

Χάρη στα πολυάριθμα κοινοτικά και ιδιωτικά της σχολεία, η Σμύρνη συναγωνιζόταν την Κωνσταντινούπολη στα εκπαιδευτικά θέματα. Στη φωτογραφία, η ορχήστρα του Εκπαιδευτηρίου Αρώνη το 1922 (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμύρναίων).

Οι τελειόφοιτες του Ομηρείου Παρθεναγωγείου Σμύρνης το 1905, με τη διευθύντρια Ελένη Λουίζου (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμύρναίων). 

Η ίδια κίνηση σε σχολεία, συλλόγους και πνευματική ανάπτυξη παρατηρείται στα προάστια και την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης: Κουκλουτζά, Ναρλήκιοϊ, Χατζηλάρι, Σεβδίκιοϊ, Μπουρνόβα, Κορδελιό, Μπουτζά, Νυμφαίο και άλλα πολλά.

Βιβλιοθήκες και αναγνωστήρια

Στενά συνυφασμένη με τα σχολεία και τους φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους ήταν και η δημιουργία βιβλιοθηκών και αναγνωστηρίων. Πρώτη η Ευαγγελική Σχολή ίδρυσε το 1747 Βιβλιοθήκη και Μουσείο. Η Βιβλιοθήκη αυτή, που διαρκώς μεγάλωνε και πλουτιζόταν, εξέδιδε από το 1874 και δικό της περιοδικό. Στη αρχή αριθμούσε 30.000 τόμους βιβλίων σε διάφορες γλώσσες, που γρήγορα ξεπέρασε τις 40.000, εκατοντάδες ξένες εκδόσεις και 180 χειρόγραφα, που τον κατάλογό της εξέδωσε ο Κεραμεύς το 1876. Η βιβλιοθήκη του Ομηρείου αριθμούσε 10.000 τόμους βιβλίων. Το Μουσείο της Σμύρνης, δημιούργημα του σχολάρχη της Ευαγγελικής Νεοκλή Παπάζογλου το 1838, δεν ήταν απλό παράρτημα σχολικής βιβλιοθήκης, αλλά είχε το χαρακτήρα φιλολογικού και μορφωτικού συλλόγου. Σε μια αίθουσα της σχολής συγκέντρωσε τα βιβλία του και έκανε μια καλή βιβλιοθήκη, που ήταν στη διάθεση των μελών του Μουσείου με αναγνωστήριο, αίθουσα διαλέξεων και συλλογή αρχαιοτήτων. Μοναδικό ήταν το Μουσείο με σπανιότατα γλυπτά και πολύτιμη νομισματική συλλογή. Το Μουσείο της Σμύρνης με έμβλημα στη σφραγίδα του ένα αναμμένο λύχνο, φλόγα που πολεμούσε το σκοτάδι, είναι ο πρώτος αναμορφωτικός σύλλογος της Ανατολής. Η Σμύρνη συναγωνιζόταν στα εκπαιδευτικά της πράγματα την Κων/πολη. Ονομαστά ήσαν τα σχολεία της: Ευαγγελική, Κεντρικό Παρθεναγωγείο, Ομήρειο Παρθεναγωγείο, το Ελληνογερμανικό Λύκειο Κ. Γιαννίκη, το Ελληνογαλλικό Λύκειο Αρώνη, το Λύκειο των αδελφών Γρηγοραδών, του Κ. Ροδέ, του Διαμαντοπούλου, το Παρθεναγωγείο κι Αρρεναγωγείο των αδελφών Πασχάλη, η Αστική σχολή Θ. Νεστορίδη, της Ειρ. Σοφιανοπούλου, το Κορασιακό, το Νηπιαγωγείο Σακελλαρίου Παπαδάκη, το Παρθεναγωγείο Βιτάλη, το Παρθεναγωγείο Δαλδάκη, το Παρθεναγωγείο Τσιχλάκη, το Παρθεναγωγείο των Κυριών αδελφών Λιναρδοπούλου, το Παρθεναγωγείο των Κυριών αδελφών Ζωγράφου, το Νηπιαγωγείο κι Αστική σχολή Ν. Καλλιγέρη, η Αστική σχολή Αθ. Αθανασιάδου, το Νηπιαγωγείο κι Αστική Σχολή Μαυρίδου, το Νηπιαγωγείο και δημοτική σχολή αδελφών Νικολαΐδου, το Νηπιαγωγείο και δημοτική σχολή Κλήμεντος, το σχολείο του Βενέδικτου Κωνσταντινίδη, το Παρθεναγωγείο του Μάγνη, το Παρθεναγωγείο των Ευπατριδών κ.ά. Κοντά στη σχολική αυτή αναφορά δεν πρέπει να παραλείψουμε το Ελληνικό Ορφανοτροφείο της Σμύρνης. Από το 1869 διατηρούσε δημοτική σχολή, που εξελίχτηκε γρήγορα σε αστική σχολή. Το 1913 το Ορφανοτροφείο ίδρυσε και νυκτερινή σχολή, που πρόσφερε στοιχειώδη θεωρητικά μαθήματα στα ορφανά. Στο βίο του των 53 ετών το Ορφανοτροφείο ανέθρεψε κι εξεπαίδευσε πάνω από 1.000 ορφανά κι εκπλήρωσε αντάξια τον εθνικό του προορισμό. Το 1910 ιδρύθηκε διδασκαλείο Αρρένων στη Σμύρνη, ισότιμο με το διδασκαλείο Αθηνών, που φιλοξενήθηκε στην Ευαγγελική σχολή και λειτούργησε με χορηγία του Ελληνικού κράτους, αλλά κατά τη διάρκεια του Α' παγκόσμιου πολέμου διαλύθηκε.

Στην ελεύθερη Σμύρνη

Επί Υπάτης Αρμοστείας (1919-1922) καταβλήθηκε τεράστια κι εργώδης πνευματική και πολιτιστική προσπάθεια. Η Ελλάδα μέσα στις δεινές και δυσβάστακτες οικονομικές και πολεμικές επιβαρύνσεις της δεν παραμέλησε κανένα τομέα των γραμμάτων και του πολιτισμού. Με δική της παρόρμηση πολλαπλασιάζονται κι ενισχύονται οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι. Ανεγείρονται μεγαλοπρεπή σχολικά κτίρια και ιδρύονται νέες σχολικές μονάδες. Μελετώνται και βελτιώνονται τα προγράμματά τους και οι συνθήκες λειτουργίας των αστικών σχολών για την καλύτερη προσαρμογή τους στις ανάγκες των μικρασιατικών κοινοτήτων. Συντάσσονται τότε στη Σμύρνη από τους επιθεωρητές των σχολείων αναλυτικοί και συνοπτικοί πίνακες, μελετώνται, ανανεώνονται και συμπληρώνονται οι εσωτερικοί κανονισμοί των σχολείων και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και σωματείων, πραγματοποιούνται διδακτικά συνέδρια στη Σμύρνη και μετακλητοί εκπαιδευτικοί από την Ελλάδα μετεκπαιδεύουν νεαρούς Μικρασιάτες δασκάλους.

Συστατική επιστολή της Μ.Γ. Δαλδάκη, διευθύντριας της Σχολής Γ. Δαλδάκη, για τη δασκάλα Μαρία Δραπανιώτου. Βεβαιώνει ότι η δασκάλα δίδασκε εκεί επί πενταετία και «λίαν ευδοκίμως» εργόχειρο, ελαιογραφία, ιχνογραφία και σουηδική γυμναστική (φωτ.: Αρχείο Ενώσεως Σμυρναίων).

Τα υπουργεία Παιδείας και Εξωτερικών της Ελλάδας παρακολουθούν την κίνηση και την εξέλιξη των σχολείων. Σχολικές εκθέσεις προϋπολογισμοί και απολογισμοί σχολείων υποβάλλονται από τις σχολικές μονάδες της Σμύρνης κι από το υπουργείο Παιδείας δίδονται οδηγίες κι εκπονούνται προγράμματα. Συγχρόνως αποστέλλονται δωρεάν βιβλία, χάρτες, πίνακες, εικόνες και όργανα φυσικής και χημείας. Τα ελληνικά ανώτατα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αρσάκειο, Διδασκαλείο, Ριζάρειος κ.ά. μετεκπαιδεύουν υποτρόφους μικρασιάτες για τις ανάγκες των σχολείων και προσφέρουν με τη σειρά τους βιβλία κι εποπτικά μέσα διδασκαλίας σε μικρασιατικές βιβλιοθήκες και αναγνωστήρια. Οικονομικές επιχορηγήσεις κι ενισχύσεις χορηγούνται από το επίσημος Κράτος προς την Ευαγγελική κατά τετραμηνίες, στο Ομήρειο και το Κεντρικό Παρθεναγωγείο. Το Κεντρικό Παρθεναγωγείο το 1886 είχε 1.100 μαθήτριες και για την κάλυψη των αναγκών του δέχθηκε δάνειο από την Τράπεζα Αθηνών. Έπειτα από στενή παρακολούθηση της λειτουργίας των σμυρναϊκών σχολείων και τη μελέτη των σχολικών εκθέσεων και των προγραμμάτων τους το υπουργείο Παιδείας αναγνωρίζει το 1882 την Ευαγγελική ως ισότιμο γυμνάσιο με τα ελληνικά, το 1885 το Ομήρειο και 1900 το Κεντρικό ως ισόβαθμα με το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο της Αθήνας. Το 1911 αναγνωρίζει το Ελληνογερμανικό Λύκειο, το 1912 το Ελληνογαλλικό Λύκειο και το 1922 το αρμοστειακό γυμνάσιο. Για την αμεσότερη παρακολούθηση και προαγωγή των γραμμάτων και των ελληνικών σχολείων της Σμύρνης ιδρύονται εκεί: α) Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία το 1888, β) ο διδασκαλικός Σύνδεμος το 1906, γ) το Φιλεκπαιδευτικό Σωματείο «Λαϊκό Κέντρο» το 1909 και ο Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης. Παράλληλα, στην Ελλάδα, πέρα από την ηθική και οικονομική βοήθεια κι εποπτεία που πρόσφεραν τα υπουργεία Εξωτερικών και Παιδείας και τα άλλα ανώτερα κι ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ιδρύονται για την ενίσχυση της ελληνικής εκπαίδευσης του αλύτρωτου Ελληνισμού σωματεία, όπως α) ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων» το 1869, β) η «Επιτροπή προς ενίσχυσιν της Ελληνικής Εκκλησίας της Παιδείας» το 1885, γ) η «Σύστασις Επιτροπής Κληροδοτημάτων», δ) η «Επιτροπή επί των ευαγών ιδρυμάτων» κ.ά. Επί Υπάτης Αρμοστείας ιδρύονται στη Σμύρνη: α) το αρμοστειακό γυμνάσιο, που λειτούργησε ως β' κλασικό γυμνάσιο στη Σμύρνη παράλληλα με την Ευαγγελική, β) το κλασικό γυμνάσιο Θηλέων το 1920 παρά το Κεντρικό Παρθεναγωγείο, γ) το τριτάξιο διδασκαλείο Αρρένων (1919) και δ) το διδασκαλείο νηπιαγωγών. Κορωνίδα όλης αυτής της γιγαντιαίας προσπάθειας για την προαγωγή και βελτίωση των ελληνικών γραμμάτων και την ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων της Σμύρνης και της Μ. Ασίας ήταν η ίδρυση Ελληνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη το 1922. Το Πανεπιστήμιο προετοιμάστηκε και τέθηκε κάτω από την ηγεσία του διεθνούς φήμης Ελληνα καθηγητή Κων/νου Καραθεοδωρή. Το Πανεπιστήμιο επρόκειτο να λειτουργήσει από το Σεπτέμβριο του 1922, αλλά η Καταστροφή ανέστειλε διά παντός το έργο του. Εκτός από τα κοινοτικά σχολεία, στη Σμύρνη υπήρχαν, όπως έχουμε αναφέρει άρτια οργανωμένα αυτή την εποχή ιδιωτικά σχολεία και λύκεια. Πρέπει να σημειωθεί ακόμη πως στην Ιωνία το 1922 λειτουργούσαν 240 εκπαιδευτήρια με 900 καθηγητές και δασκάλους και 40.000 μαθητές, όταν τα τουρκικά σχολεία την ίδια εποχή μόλις έφθαναν τα 98 με 130 δασκάλους και 6.300 μαθητές. Ολη αυτή η κίνηση εντυπωσιάζει το μελετητή με το σφρίγος και τη ζωτικότητα των Σμυρναίων και των άλλων μικρασιατών Ελλήνων. Η άνοιξη όμως της Υπατης Αρμοστείας τέλειωσε απροσδόκητα! Ο ακατάσχετος πόθος για ζωή κι αυτή η αναλαμπή του μικρασιατικού ελληνισμού έμοιαζε με το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν από την Καταστροφή του 1922.

ΣΜΥΡΝΗ ΤΟ ΚΑΥΧΗΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ 1998

from ανεμουριον https://ift.tt/2x1kKlb
via IFTTT