Ως λογοτεχνικό φαινόμενο ο Φιλελληνισμός προϋπήρχε του Βυρωνισμού, διότι είχε αρχίσει να εκδηλώνεται, έστω δειλά και περιορισμένα, λίγες δεκαετίες μετά την πτώση του Βυζαντίου (1453). Αυτός είναι ο Φιλελληνισμός τον οποίο σωστότατα ο καθηγητής Μ.Β. Ραΐζης προσδιόρισε ως «πολιτιστικό» μια και ήταν προϊόν τής ευρύτατα διαδεδομένης κλασικής παιδείας, με την αρχαιογνωσία της, και της χριστιανικής πίστης όλων των δογμάτων, η οποία ενεργά ανεγνώριζε τον ρόλο που είχαν παίξει η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός στη διάδοση και εμπέδωση του χριστιανισμού.
 |
| «Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΑΣΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΚΙΑΟΥΡΗ» ΕΡΓΟ ΤΟΝ ΕΥΓ. ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ, 1827. (ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΣΙΚΑΓΟΥ). ΤΟ ΕΡΓΟ, ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ «ΓΚΙΑΟΥΡ» (1813) ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΜΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΣΚΗΝΗ. Ο ΝΤΕΛΑΚΡΟΥΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΙΣΟ. ΕΝΤΟΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΟΣ ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΚΕ, ΜΕΤΑ ΤΟ 1824, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΡΙΘΜΟ ΕΡΓΩΝ. |
Ο Βυρωνισμός είναι ένας ποιητικός τρόπος σύνθεσης και σκέψης ο οποίος, όμως, είχε στενότατη σχέση με τον τρόπο σκέψης και πράξης του δημιουργού του - με «τον βίο και την πολιτεία» του Λόρδου Μπάιρον, όπως θα λέγανε οι παππούδες μας. Μολονότι η προσωπικότητα του αληθινού Μπάιρον ουδέποτε ταυτίστηκε τελείως με τα φανταστικά πορτρέτα των ηρώων των ποιητικών του κειμένων, εντούτοις μερικά χτυπητά χαρακτηριστικά του νεαρού Λόρδου ήταν κοινά με μερικά χαρακτηριστικά συναρπαστικών πρωταγωνιστών, όπως ο μελαγχολικός και απαισιόδοξος Χάρολντ ή ο αεικίνητος, εύθυμος και αισιόδοξος Δον Ζουάν - τα δύο ακραία πρόσωπα ενός φάσματος ανδρών διαφόρων ειδών και προελεύσεων. Κοινά χαρακτηριστικά των βυρωνικών ηρώων συνεπώς και της βυρωνικής ποίησης, είναι η προσωπική εντιμότητα, η προσήλωση σε μία αγάπη, ο φιλελευθερισμός και η πλήρης περιφρόνηση κάθε είδους θρησκευτικού, πατριωτικού, κοινωνικού ή φυλετικού δεσμού, θεσμού ή υποχρέωσης. Αυτοί οι άνισοι ήρωες των αφηγηματικών ή δραματικών ή επικολυρικών έργων το Μπάιρον -σοβαρών ή σατιρικών- εμπνεύσανε πολλούς σπουδαίους λογοτέχνες της ρομαντικής εποχής ώστε να τους μεταφέρουν στον προσωπικό τρόπο της δικής τους ποιητικής γραφής ή και πεζογραφίας και να δημιουργήσουν έτσι βυρωνικούς ήρωες και υποθέσεις έργων με εθνικό χρώμα και περιβάλλον που διακρίνουν τη Ρωσία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία και, βεβαίως, Ελλάδα.
Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΟΠΑΔΟΙ
Η συγκριτική φιλολογία αποδεικνύει ότι οι πιστότεροι και επιτυχέστεροι οπαδοί και δημιουργοί του διεθνούς Βυρωνισμού υπήρξαν οι Ρώσοι Πούσκιν και Λέρμοντοφ, ιδιαίτερα το μακροσκελέστατο ποίημα Ευγένιος Ονέγκιν του πρώτου και η νουβέλα Ένας Ήρωας της εποχής μας του δεύτερου.
 |
| Ο ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΠΟΥΣΚΙΝ (1799-1837) ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΕΙΧΕ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΣΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΥΡΩΝΑ. ΜΑΛΙΣΤΑ, ΣΤΟ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΕΜΜΕΤΡΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΟΝΕΓΙΝ» ΕΜΦΑΝΙΖΕΙ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ, ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΤΟΝ «ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ» ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ. ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΝ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΑΝ, ΟΠΩΣ ΚΑΘΕ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ. |
Στη Γαλλία οι σπουδαίοι ποιητές Ουγκό, ντε Βινί, ντε Μισέ, Μποντλέρ -εκτός από τον ποετάστρο Μπερανζέ- και οι πεζογράφοι Ζορζ Σαντ και Σταντάλ απομιμήθηκαν βυρωνικά στοιχεία με ποικίλους βαθμούς επιτυχίας. Όμως το καθαρό φιλελληνικό στοιχείο του Βυρωνισμού πρέπει να τονίσουμε ότι κυριαρχεί σε ποιήματα που γράφτηκαν από βυρωνιστές για να υμνηθεί και υποστηριχτεί η Ελληνική Επανάσταση του 1821, όπως βλέπουμε σε λυρικό του Πούσκιν για τους επαναστατημένους Έλληνες της εποχής ή στην περίφημη ωδή για τον γενναίο Κανάρη στη συλλογή Ανατολικά (1829) του Βίκτωρος Ουγκό. Ανάλογη τεχνοτροπία, θεματικό προσανατολισμό και δομικό μοτίβα βυρωνικής προέλευσης ανιχνεύονται σε έργα των Γερμανών Γκαίτε, Χάινε, Μίλερ - γνωστή σύνθεση του τελευταίου είναι το «Τραγούδια των Ελλήνων» (1821)· επίσης των Ιταλών Λεοπάρντι και Τζιούστι των Πολωνών Σλοβάκι και Μίκιεβιτζ και Κραζίνσι του Τσέχου Μάτσα· στου Ούγγρου Πετόφι. Οι αδελφοί Σούτσοι στην Ελλάδα, ο Παράσχος, ο Βαλαωρίτης, ο Σολωμός και ο Ροΐδης προσπάθησαν να συνθέσουν βυρωνικό σε κάποια φάση της σταδιοδρομίας τους ο καθένας. Η επιτυχία τους όμως ήταν περιορισμένη λόγω του ότι δεν κατανοούσαν τα βασικό χαρακτηριστικό του βυρωνικού ήρωα, και έτσι «ενόθευσαν» τον «Βυρωνισμό» τους με μεγάλες δόσεις φιλοπατρίας, χριστιανισμού ή ανεντιμότητας, στοιχεία που είναι παντελώς αντιβυρωνικό στο αγγλικό πρωτότυπο.
ΔΥΟ ΒΡΕΤΑΝΕΣ
Στη Βρετανία οι άντρες βυρωνικοί ποιητές ήταν λιγοστοί και ήσσονες. Αντίθετα οι γυναίκες θαυμάστριες και συναγωνίστριες του Μπάιρον συμπεριλαμβάνουν τις δύο πιο δημοφιλείς και πιο γνωστές ποιήτριες του περασμένου αιώνα: Felicia Dorothea Hemans και Elizabeth Barrett Browning. Και οι δύο, στις πρώτες φάσεις της δημιουργίας τους, έδειξαν ότι είχαν μαθητεύσει στο έργο του Μπάιρον. Ελληνολάτριδες από κλασική παιδεία και χριστιανική πίστη, ευθύς μετά το 1821 συνέθεσαν θαυμάσια λυρικό εμπνευσμένα από τους αγώνες των Ελλήνων το 1821 ή και νωρίτερα, αφού η τότε νεαρή Μπάρετ έγραψε ελεγεία για τον Ρήγα Βελεστινλή και τον Ρουμελιώτη Καπετάν Δημήτρη, ενώ η Χιμάνς έγραψε για τη σφαγή της Χίου, την Ελληνίδα Μητέρα, το Χορό του Ζαλόγγου, μεταξύ πολλών άλλων. Διερωτάται κανείς που βρήκαν τις λεπτομέρειες για τους Σουλιώτες ή τον Βελεστινλή ή το Μεσολόγγι αυτές οι ευαίσθητες και μελετηρές γυναίκες; αλλά η απάντηση έρχεται βροντερόφωνα: από Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ και τις σημειώσεις που τότε συνόδευαν το ποίημα (1812). Σε μία από αυτές τις σημειώσεις του φιλέλληνα Λόρδου βρίσκεται η ωραία ποιητική απόδοση του πατριωτικού «Δεύτε παίδες των Ελλήνων» του Ρήγα, που ο Μπάιρον εκπόνησε με ζήλο και παράθεσε δίπλα στο ελληνικό κείμενο του Βελεστινλή, μαζί με λίγες λεπτομέρειες για τη ζωή και το θάνατό του. Αυτό το βιβλίο είχε τεράστια κυκλοφοριακή επιτυχία και ισχυρό αντίκτυπο στις ευαισθησίες όλων των λογιών του πολιτισμένου κόσμου. Παρόμοια διερωτάται κανείς, πως γνώριζαν οι αλλοδαποί τόσα πολλά για το Μεσολόγγι, ώστε να γράψουν δεκάδες πεζά και ποιήματα για την εποποιία του; Και η απάντηση μας θυμίζει ότι στο Μεσολόγγι είχε αγωνισθεί και είχε πεθάνει άρρωστος ο αγαπημένος τους ποιητής, ο Λόρδος Μπάιρον. Όταν το 1826 μάθανε για την ηρωική έξοδο, στη μνήμη τους ήρθε ξανά το όνομα της πόλης όπου ο ήρωας τους είχε θυσιαστεί. Έγινε λοιπόν το Μεσολόγγι θρύλος και σύμβολο της υπέρτατης υπέρ του ανθρωπισμού θυσίας. Είχε μπει στον πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδας για πάντα. Δεν δυσκολεύεται κανείς να αντιληφθεί γιατί οι τότε ευρωπαϊκοί λαοί -όχι οι ηγήτορες τους!- συμπάθησαν εξαρχής τον μαχόμενο χριστιανό και Ευρωπαίο Έλληνα αγωνιστή του 1821 και συνέβαλαν στην έμπρακτη υποστήριξή του. Τελικά, η κοινή γνώμη επηρέασε τις περισσότερες κυβερνήσεις ώστε να κατανοήσουν και να αποδεχθούν την ιδέα μιας ελεύθερης Ελλάδας, έστω μικρής και «υπό κηδεμονίαν». Και το φιλελληνικό κίνημα έγινε θετική πολιτική ιδεολογία, χάρη στα πρώτα πονεμένα φιλελληνικό ποιήματα και εδάφια του Λόρδου Μπάιρον που, αφού μετέτρεψε τον πολιτιστικό σε πολιτικό φιλελληνισμό και είδε την αρχή της χειραφέτησης του ελληνισμού, μοιραία δεν έζησε για να δει και την ολοκλήρωσή της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Μ.Β. Ραΐζης, «Ο Βύρων και ο πόθος για Ελευθερία», Αιολικά Γράμματα, ΙΗ' (Σεπτ.-Δεκ. 1988) No. 104-105, οςλ. 49-59.
Μ.Β. Raizis, «Aspects o/Byronic Philhellenism», Lord Byron: Byronism - Liberalism - Philhellenism. Proceedings of the 14th International Byron Symposium. Athens: Ministry of Culture, 1988, pp. 127-142.
Μ.Β. Ραΐζης, «Υμνοι για το Μεσολόγγι στη γλώσσα τον Σαίξπηρ», Νέα Εστία, 125, No. 1484 (1 Μαΐου 1989), σελ. 590-597.
Ελισάβετ Ματθαίου, «Ο Φιλελληνικός Λυρισμός της Elizabeth Barrett Browning», Νέα Εστία, τ. 143ος, No. 1697 (15 Μαρτίου 1998), σελ. 389-392.
ΜΑΡΙΟΣ ΒΥΡΩΝ ΡΑΪΖΗΣ
ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ - Ο ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
26.3.2000
from ανεμουριον https://ift.tt/2SWRbJi
via IFTTT