Πολλοί είναι εκείνοι, οι οποίοι χαρακτηρίζουν την μάχη των Θερμοπυλών, ως την επιτομή των Ελληνοπερσικών πολέμων, όχι απαραιτήτως για την έκβαση του αποτελέσματος αλλά για τις πολιτιστικές αξίες, τα γνωρίσματα και τα ιδανικά του δυτικού πολιτισμού, που προασπίστηκαν. Οι Θερμοπύλες αποτελούν τον τόπο μαρτυρίας, ελεύθερων ανθρώπων, που έδωσαν την ζωή τους στο όνομα μιας υψηλότερης συλλογικής υπόθεσης, της ελευθερίας. Η ιστορία, αυτού του συμβολικού κατορθώματος, εξυμνείται μέχρι και σήμερα, καθώς αντανακλάται μέσω της πολιτισμικής εξέλιξης-ανάπτυξης και των επιτευγμάτων της δυτικής κουλτούρας. Η αναβίωση, λοιπόν, αυτού του γεγονότος, που στάθηκε ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία, καθίσταται θεμέλια λίθος των ελευθεριών του σήμερα.
Η Κινητοποίηση
Έχοντας, ήδη, προηγηθεί η Ιωνική Επανάσταση (499-494 πΧ) και οι δύο εισβολές του Δαρείου στον ελλαδικό χώρο (492 και 490 πΧ), από τις οποίες, στην δεύτερη γνώρισε συντριπτική ήττα στην μάχη του Μαραθώνα, ο Ξέρξης Α ́, διάδοχος και πλέον, βασιλιάς της Περσικής αυτοκρατορίας, αν και διστακτικός στην αρχή, αποφάσισε την εκστρατεία του στον ελλαδικό χώρο, προετοιμάζοντας τα
στρατεύματά του από το 484 πΧ. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Πέρσης Βασιλιάς με τον πολυάριθμο στρατό του κατευθυνόταν όλο και νοτιότερα στην κεντρική Ελλάδα, έως ότου να αντικρύσει την
Ελληνική Δύναμη στα στενά των Θερμοπυλών. Την πρώτη οργανωμένη αντίσταση απέναντί του, από μια «χούφτα» άντρες.
Τα Στρατιωτικά Σώματα
Οι Ελληνικές δυνάμεις αποτελούνταν από 7.000 Έλληνες οπλίτες. Αναλυτικότερα, επικεφαλής αυτού του σώματος ήταν, ο ένας εκ των δύο βασιλιάδων της Σπάρτης, ο Λεωνίδας μαζί με το επίλεκτο, ειδικά εκπαιδευμένο στρατιωτικό σώμα, τους 300 Σπαρτιάτες. Οι 300 ήταν η προσωπική βασιλική φρουρά της εμπροσθοφυλακής της σπαρτιατικής φάλαγγας. Μια πραγματική ελίτ, ένα σώμα, τρομακτικά, επιδέξιο στο πεδίο των μαχών. Επίσης, λέγεται ότι, για να υπηρετήσουν όφειλε κάθε ένας από αυτούς τους άντρες να έχει, τουλάχιστον ένα υιό, προκείμενου να μην χαθεί η κληρονομιά του πατέρα και της οικογένειας. Μαζί τους, ήταν και 900-1000 είλωτες και άλλοι 1000 Περίοικοι. Το σώμα των 7000 αντρών συμπληρωνόταν, ακόμη, από τους 700 Θεσπιείς, τους 400 Θηβαίους, τους Φωκείς, οι οποίοι απαρτίζονταν από 1000 άντρες και μερικούς άλλους Πελοποννήσιους. Οι Αθηναίοι, από την άλλη, συγκροτούσαν τον ναυτικό στόλο, επομένως, βρίσκονταν μόνο στο Αρτεμίσιο.
Ο περσικός στρατός σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ξεπερνούσε κατά πολύ τους 1.000.000 άντρες. Σύγχρονοι μελετητές όμως, υπολογίζουν ότι απαρτιζόταν από 100.000 έως και 300.000 άντρες. Τα στρατιωτικά σώματα του Ξέρξη, προέρχονταν από όλη την έκταση της περσικής αυτοκρατορίας, Μήδοι, Αιγύπτιοι, Βάκτριοι, Ινδοί, Άραβες, Κάσπιοι και φυσικά πολλοί Έλληνες μισθοφόροι. Οι επίλεκτοι, του ίδιου, του Βασιλιά ήταν το στράτευμα των Αθανάτων, ένα σώμα 10.000 αντρών.
Η Μάχη των Θερμοπυλών το 480 πΧ
Η ξακουστή μάχη έλαβε χώρα την τέταρτη ημέρα, των ήδη παραταγμένων αντίπαλων σωμάτων στις Θερμοπύλες, μετά την λακωνική φράση του Σπαρτιάτη Βασιλιά μολών λαβέ (έλα να τα πάρεις) . Τα ελληνικά σώματα, υπο τον Λεωνίδα είχαν τοποθετηθεί στο στενό πέρασμα των Θερμοπυλών, στην αποκαλούμενη μεσαία πύλη με πλάτος 20-30 μέτρων, πίσω από το τεχνητό τείχος, που είχαν φτιάξει οι Φωκείς και ολοκλήρωσαν οι Σπαρτιάτες, από όπου θα απωθούσαν και τους Πέρσες.
Ο εξοπλισμός της ελληνικής φάλαγγας και ιδιαίτερα των Σπαρτιατών ήταν σαφώς ανώτερος από του εχθρού. Αποτελούταν από μεταλλικές περικεφαλαίες, χάλκινους θώρακες, περικνημίδες και μεγάλες ασπίδες, καθώς μακριά δόρατα και ξίφη. Σε αντίθεση οι Πέρσες ήταν λιτά εξοπλισμένοι, με τυλιγμένες ασπίδες από λυγαριά και κοντά δόρατα.
Οι Πέρσες, ενώ δεν ήταν καθόλου δειλοί, δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τους οπλίτες, καθώς οι Έλληνες ήταν καλύτερα εκπαιδευμένοι, είχαν υλικά ανώτερο εξοπλισμό και φυσικά η στρατιωτική εμπειρία – ευφυία των Σπαρτιατών και του Λεωνίδα έπαιζαν καταλυτικό ρόλο. Κατά την διάρκεια της μάχης ο Λεωνίδας χρησιμοποίησε ιδιαίτερες τακτικές, προκειμένου να προκαλέσει σύγχυση στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι Έλληνες, δηλαδή, πολεμούσαν με βάρδιες προκειμένου να διαφυλάξουν την ασφάλεια όλου του σώματος, από εν δυνάμει εξασθένιση και παράλληλα κατάφεραν να πραγματοποιήσουν εικονικές υποχωρήσεις με αιφνιδιαστική αναστροφή αντεπίθεσης.
Παρακολουθώντας την έκβαση της μάχης, ο Ξέρξης, διέταξε την εμπλοκή των Αθανάτων, χωρίς, όμως, αποτέλεσμα και βαριές απώλειες για τον ίδιο (λέγεται ότι την πρώτη μέρα, σκοτώθηκαν μόνο δύο Σπαρτιάτες). Η δεύτερη μέρα της μάχης κύλησε στους ίδιους τόνους, με την στρατιωτική υπεροχή των Ελλήνων έναντι των ασιατικών στρατευμάτων. Το γεγονός που μετέβαλε τις ισορροπίες και εν συνεχεία έκρινε το αποτέλεσμα στις Θερμοπύλες, ήταν η, απροσδόκητη, δράση προδοσίας του Εφιάλτη, το βράδυ της ίδιας μέρας, ενός φιλοπέρση, ο οποίος εκμυστηρεύτηκε στον Ξέρξη το μυστικό πέρασμα στην Ανοπαία πίσω από τα όρη των Θερμοπυλών. Ο Βασιλιάς έπεμψε να στείλει τους Αθανάτους, με στόχο την περικύκλωση του ελληνικού στρατεύματος, οι οποίοι με την σειρά τους πρώτα διασκόρπισαν τους Φωκείς (σώμα που είχε στείλει ο Λεωνίδας στην Ανοπαία) και ακολούθως κατέφθασαν πίσω από τις γραμμές των υπόλοιπων Ελλήνων.
Στο άκουσμα της είδησης, ο Λεωνίδας διέταξε την απομάκρυνση όλων των Ελλήνων, πέραν των Σπαρτιατών. Μαζί τους, όμως, παρέμειναν και οι 700 Θεσπιείς με τους 400 Θηβαίους. Οι Θηβαίοι στην πορεία, προτίμησαν να παραδοθούν στην θέα των αντίπαλων ορδών, με αποτέλεσμα να αγωνιστούν μέχρι τέλους οι υπόλοιποι 1.000 άνδρες. Η κατάληξη της μάχης ήταν αποκαρδιωτική, οι Έλληνες σκοτώθηκαν όλοι και το σώμα του Λεωνίδα διαμελίστηκε από τον Ξέρξη. Ο Πέρσης Βασιλιάς διέταξε να υψωθεί σε πάσσαλο το κεφάλι του Λεωνίδα για τα δεινά που προκάλεσε ο ίδιος και οι λοιποί Έλληνες στην μάχη των Θερμοπυλών (η πράξη αυτή του Ξέρξη, ήταν αναπάντεχη, καθώς συνηθιζόταν να τιμούνται από τους Πέρσες οι γενναίοι αντίπαλοι). Ο Απολογισμός της μάχης ήταν περίπου 20.000 νεκροί Πέρσες και περίπου 4.000 νεκροί Έλληνες κατά την διάρκεια και των τριών ημερών.
Ο θρύλος των Θερμοπυλών
Η μάχη των Θερμοπυλών είναι μια από τις σημαντικότερες μάχες στην παγκόσμια ιστορία. Η έκβασή της δύναται να καταλήγει σε ήττα, συγχρόνως, όμως σηματοδοτεί και την μεγαλύτερη νίκη του Δυτικού πολιτισμού. Η ηρωική πράξη των Ελλήνων, που δεν παραδόθηκαν, δικαιολογεί την αφοσίωση, την προάσπιση και την αυτοθυσία για αξίες και ιδανικά, υπεράνω του ατόμου αλλά της συλλογικής ελευθερίας. Μιας ελευθερίας που ενυπάρχει σήμερα σε όλες τις δημοκρατίες και πάνω σε αυτήν θεμελιώθηκε η ιδέα της Ευρώπης γενικότερα και του Δυτικής κουλτούρας ειδικότερα. Όπως χαρακτηριστικά είπε και ο νομπελίστας Γουίλιαμ Γκόλντινγκ «Κάτι από τον Λεωνίδα ενυπάρχει στο ότι μπορώ να πάω όπου μου αρέσει και να γράψω ό,τι μου αρέσει. Συνέβαλε στο να είμαστε εμείς ελεύθεροι».
Ω ξειν’, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι (Ξένε διαβάτη μήνυσε στους Σπαρτιάτες, πως είμαστε ‘δω πεσμένοι πιστοί στους δικούς τους νόμους).