Γράφει ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ | Αι προσωπικαί μου αναμνήσεις από τον μέγαν Κρήτα (σ.σ. Ελευθέριο Κ. Βενιζέλο) ήσαν ολίγοι, αλλ’ έζησα επί τινας δεκαετηρίδας ου μόνον εις το αυτό περιβάλλον, αλλά και τους ανθρώπους του, τους φίλους του και τους αντιπάλους του. Και επρόσεξα τον θαυμασμόν των αντιπάλων του, υπερβαίνοντα πολλάκις τον των οπαδών και συνεργατών του. Μεταξύ του 1930 και 1940 ο συνήθης μου καθημερινός περίπατος ήταν η Χαλέπα, το Ακρωτήρι ή οι Μουρνιές, ο τόπος δηλαδή της γεννήσεως, της κατοικίας και της δράσεώς του. Το Ακρωτήρι, ειδικώς, ο Προφήτ’ Ηλίας, είναι και ο τόπος όπου ετάφη. Άνθρωποι ως ο Ιωάννης Ηλιάκης, ο Νικόλαος Πιστολάκης, ο Εμμανουήλ Μουντάκης μου ήσαν οικείοι. Εξ άλλου συνεζήτησα πολλάκις περί Βενιζέλου με τον αείμνηστον Πρίγκιπα Γεώργιον. Θα αναφέρω μερικάς αναμνήσεις μου.
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΑ ΝΕΑΝΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ.
Αεικίνητος
Όταν ήταν εις το Θέρισον (1905), διηγείτο ο Κ.Μ. Φούμης, κατήρχετο μέχρι των Μουρνιών, εισέρχετο εις το χωριό, ένοπλος, πηδών τους φράκτες. Ητο άφοβος. Τον είδα να κοιμάται, μοι έλεγε ο Γεώργιος Μπαλαντίνος, άλλος Θερισιανός, με ανοιχτά τα μάτια. Αυτό δεν το είχα ίδει ποτέ και δεν το είδα έκτοτε. Εις τον Προφήτ’ Ηλία εφύλαε τη βάρδια του ως σκοπός, ως ο κοινότερος των επαναστατών, εβεβαίωναν ο Πιστολάκης και ο Μουντάκης. Όταν εις τα 1936 απέθανεν, είχεν αποφασισθή να τον θάψουν απέναντι από το σπίτι του εις την Χαλέπαν. Ας είναι αθάνατος η μνήμη του αγαπημένου του Ηλιάκη, που επέμεινε να ταφή εις το Ακρωτήρι, έπεισε δε την αείμνηστον κυρίαν Ελεναν, διηγηθείς ότι εσκόνταψεν εις το σημείον όπου ωρύχθη ο τάφος! Ολίγοι γνωρίζουν ίσως ότι ο Πρίγκιψ Γεώργιος επεδίωξε τον Μάιον του 1941, κατά την μάχην της Κρήτης, να μείνη εις τα Χανιά και να φονευθή. Διατί; Διά να τον θάψουν οι Κρητικοί δίπλα στον Βενιζέλον! Μου το είπεν επανειλημμένως. Ο Μανούσος Κούντουρος εγλύτωσε τον αντίπαλόν του εις τις Αρχάνες το 1897, ότε θα έκαιαν ζωντανόν τον Πρόεδρον της Κρητικής Συνελεύσεως οι ακαίρως ζητούντες να εγκατάλειψη το σύνθημα της Ενώσεως πληρεξούσιοι των Ανατολικών Επαρχιών.
Ανεξίκακος
Θέλετε αναμνήσεις και από την ανάποδη; Η μεγαλοψυχία και η ανωτερότης του Βενιζέλου προς τους αντιθέτους του ή τους αποστατήσαντας από αυτόν. Προ του 1928 όταν εκατέβηκε εις τα Χανιά, από τους πρώτους που επεσκέφθη και αγκάλιασεν ήταν ο Κ. Μ. Φούμης, συναρχηγός του εις το Θέρισον, αντιβενιζελικός κατόπιν, τον οποίον ενήργησε να εκλέξουν εις την Γερουσίαν αριστίνδην. Όταν ο Βενιζέλος εισήλθε το πρώτον εις την Γενική Συνέλευσιν της Κρήτης (Βουλήν, 1889) είχε συνάδελφον τον εξ Αμαρίου κατόπιν γυμνασιάρχην Εμ. Γ. Γενεράλιν. Ήταν τότε και οι δύο ξυπόλητοι (φιλελεύθεροι), αλλά συν τω χρόνω, ο Γενεράλις έγινε συντηρητικός και το 1917, γυμνασιάρχης επιφανέστατος ων, μετετέθη δυσμενώς από τα Χανιά εις την Τρίπολιν. Οι εκεί βενιζελικοί δεν τον έβλεπαν με καλό μάτι και τον κατήγγειλαν ότι παρεκώλυε την οργάνωσιν των προσκόπων και το θέμα έφθασε εις την Βουλήν όπου επερωτών κυβερνητικός βουλευτής επετέθη σφόδρα κατά του Γενεράλι. Ο Βενιζέλος ηγέρθη, παραμέρισε τον υπουργόν της Παιδείας, και απαντών εκάλυψε τον γυμνασιάρχην, τον οποίον εγκωμίασε θερμώς, παρά την πολιτικήν των αντίθεσιν. Περί δε τα 1935 τον εκάλεσεν εις την Χαλέπαν, συνέφαγον και τα είπαν! Άλλο: Η Έλενα Βενιζέλου επήγε εις κοντσέρτο, εις το οποίον ετραγούδησε συμπαθής υψίφωνος, κόρη αντιβενιζελικού πολιτευομένου των Χανιών. Αφού συνεβουλεύθη τον Πρόεδρον, της απένειμεν υποτροφίαν διά να σπουδάση μουσικήν εις το Παρίσι, παρά τας διαμαρτυρίας των «πιστών βενιζελικών», ότι χρηματοδοτείται ο αντίθετος! Άλλωστε τούτο είχε πράξει ο ίδιος ο Πρόεδρος επανειλημμένος, βοηθήσας χρηματικώς συμπολίτας του, ανεξαρτήτως των πολιτικών των φρονημάτων.
Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ «ΚΗΡΥΞ» ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΧΑΛΗΔΩΝ, ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΓΡΑΦΕ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΥΡΙΝΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
Εις την ζωήν μου είδα προσωπικός τον Ελευθ. Κ. Βενιζέλον, όσον περίπου και τους Ιωάννην Μεταξάν και Αλ. Παπάγον. Όμως ο πρώτος ήσκει προσωπικήν γοητείαν εις τον λαόν, άμεσον επιβολήν, εκινείτο εν μέσω αυτού με ευχέρειαν, την οποίαν ποτέ δεν επρόκειτο ν’ αποκτήσουν οι άλλοι. Ως προς τον δικτάτορα, ενθυμούμαι ότι τον Νοέμβριον του 1936 εστάθη μετά συγκινήσεως εις την αίθουσαν του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης εις τα Χανιά (όπου κατ’ ανάγκην του εχρησίμευα ως ξεναγός, διευθυντής ων της υπηρεσίας) ενώπιον της εικόνος του Ελευθ. Κ. Βενιζέλου, φωτογραφίας περίπου του 1910, και μετά στιγμιαίαν περισυλλογήν μου είπεν:
- Αυτήν την ηλικίαν είχεν ο αείμνηστος Πρόεδρος, όταν ήμην υπασπιστής του!
Η εικών, η οποία υπάρχει ακόμη ανηρτημένη ύπερθεν του γραφείου του εις την (καθ’ υπόδειξίν μου) αίθουσαν των ενθυμίων του εις το Ιστορικόν Αρχείον Κρήτης των Χανιών, δεικνύει αβροτάτην φυσιογνωμίαν, της οποίας τα χείλη διανθίζει γλυκύπικρον αινιγματικόν μειδίαμα. Ουδείς δύναται να φαντασθή ότι ο Βενιζέλος της εν λόγω εικόνος είναι ο επαναστάτης του 1897 ή του 1905. Εάν όμως διεξέλθη τις τας βίβλους, τας οποίας εξέδωκαν αι Μ. Δυνάμεις διά τα γεγονότα 1897-1898 τα σχετικά με το Κρητικόν Ζήτημα, και αναγνώση τα ιδιοχείρως υπό του Βενιζέλου συνταχθέντα υπομνήματα της Γενικής των Κρητών Συνελεύσεως ή του Εκτελεστικού, τότε θα λύση το αίνιγμα. Εν τελευταία αναλύσει ο διπλωμάτης και ο αγωνιστής είναι εν και το αυτό, τα εκφραστικά μέσα είναι διάφορα. Και το πεδίον δράσεως το ίδιον.
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΤΟΥ ΣΥΖΥΓΟ ΚΑΙ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ, ΜΑΡΙΑ.
Η σχολή της Χαλέπας
Αυτό το αλωνάκι της Χαλέπας της μετά το 1878, όπου ήδρευον οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων, είναι η μεγάλη διπλωματική σχολή η οποία εξεπαίδευσε τον Βενιζέλον.
Τα Γενικά προξενεία και τα κονσολάτα της Χαλέπας, επηνδρωμένα με Άγγλους και Ρώσους, ιδία, προξένους πρώτης γραμμής, παρακολουθούντα αγρύπνως το Ανατολικόν ζήτημα από της σκοπιάς της Κρήτης, δεχόμενα τας διαμαρτυρίας των Κρητών, μηχανορραφούντα, κατασκοπεύοντα, βοηθούντα, υποδεικνύοντα - κατά τας περιστάσεις, την πολιτικήν και τα συμφέροντα των αντιτιθεμένων προς αλλήλας Μ. Δυνάμεων - υπήρξαν τα φροντιστήρια της διπλωματίας και τους διεθνούς δικαίου, όπου ησκήθη ο Ελ. Κ. Βενιζέλος. Ο δε κόλπος της Σούδας και το Ακρωτήρι, αι συζητήσεις με τους ναυάρχους Κανεβάρο, Ποτιέ, Σκρόδλωφ και Νόελ, η επί τόσους μήνας συνύπαρξις και ευγενής συνεργασία με άνδρα περινούστατον, τον πρόεδρον του εκτελεστικού ιατρόν Ιωάννην Σφακιανάκην, υπήρξεν η γενική δοκιμή της διαχειρίσεως των εθνικών ζητημάτων (1910 - 1920).
Το Κρητικόν ζήτημα ήτο τότε κάτι παρόμοιον με το σημερινόν θέμα του Βερολίνου και ηπείλει σύγκρουσιν των μεγάλων. Ο Βενιζέλος έζη την ψυχολογίαν των συμπατριωτών του Κρητών επαναστατών, εις το αίμα του έρρεε το θάρρος της πατριωτικής οικογένειας των Πλουμιδάκηδων του Θερίσου και η σωφροσύνη του λογίου εμπόρου πατρός του. Τα διπλωματικά θέματα της Ευρώπης εγνώριζον τα καφενεία της Χαλέπας καλύτερον από το επιτελείον της Νέας Ημέρας της Τεργέστης.
Ο Βενιζέλος ήτο δυνατό να συναναστρέφεται (και ζυγίζη τας απόψεις του) μετά του αγγλόφιλου Κωσταρού Βολουδάκη και του ρωσόφιλου Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη. Εγνώριζε τας επιδιώξεις των Βρετανών εις την Ανατολήν, την σημασίαν της θαλάσσης δι΄αυτούς, τον ρόλον του κοινοβουλευτισμού, του Τύπου, της Κοινής Γνώμης. Εις αντιστοίχους περιπτώσεις ο Δημ. Γούναρης δεν είχε τοιαύτας ευκαιρίας.
Ηφαίστειο δράσης
Η Κρήτη με την Ιστορίαν της και τους αγώνας της, το διαρκές αυτό ηφαίστειον δράσεως και πατριωτισμού, ενεργείας και περισκέψεως, διεμόρφωσε τον Ελευθέριον Κ. Βενιζέλον. Ο οποίος δεν της οφείλει απλώς την γέννησιν και τα θρέπτρα, όπως και αυτή δεν του ώφειλε μόνον τον τάφον και την μνήμην. Ητο βεβαίως εξαίρετος, ασυνήθης φύσις, μεγάλος. Και «οι μεγάλοι τα μεγάλα, καθώς πρέπει, επιθυμούν».
Το ότι δεν ωνειροπόλησεν απλώς, δεν έγραψε, δεν ερητόρευσε, δεν εσχεδίασε μόνον, το ότι επραγμάτωσε τα ιδικά του και τα ιδικά μας όνειρα, και αυτό το οφείλει εις το θετικόν στοιχείον του Κρητικού Λαού όπου η θεωρία γίνεται έργον…
Σημείωση: Το άρθρο είναι απόσπασμα από το βιβλίο τον καθηγητή Νικολάου Β. Τωμαδάκη «Ο Βενιζέλος έφηβος», Εκδόσεις Κυδωνιά, Αθήνα, 1964.
ΧΑΝΙΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 02 ΦΕΒ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/3a3EILH
via IFTTT