Γράφει η ΖΑΧΑΡΕΝΙΑ ΣΗΜΑΝΔΗΡΑΚΗ | Η Κρήτη αυτονομήθηκε το 1898, μετά την τελευταία επανάσταση των Κρητών εναντίον των Τούρκων (1897-1898). Οι Κρήτες, παρά τις διαφωνίες τους, είχαν αναγκασθεί να δεχθούν τη λύση της αυτονομίας που είχε προταθεί από τις μεγάλες δυνάμεις και είχε απορριφθεί στο παρελθόν. Κατά τα πρώτα χρόνια της αυτονομίας οι δυνάμεις διατηρούν τους τέσσερις τομείς που είχαν δημιουργήσει - αγγλικό, γαλλικό, ρωσικό και ιταλικό - και τα στρατεύματά τους σταθμεύουν στο νησί.
Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΥΔΑ, ΣΤΙΣ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1898.
Τα Χανιά, πρωτεύουσα της Κρήτης από το 1850 και εξής και η γύρω περιοχή γίνεται πολυεθνικός τομέας. Η κρητική αυτονομία αρχίζει με την ανάληψη της διοίκησης της νεοσύστατης κρητικής πολιτείας από τον ύπατο αρμοστή, Πρίγκιπα Γεώργιο, γιο του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου, τον οποίο είχαν επιβάλει οι μεγάλες δυνάμεις, που αποβιβάζονται στο λιμάνι της Σούδας την 9η Δεκεμβρίου 1898.
Αρχίζει αμέσως να εκδίδεται η επίσημος εφημερίς της κρητικής πολιτείας· στο πρώτο φύλλο της στις 25 Δεκεμβρίου 1898, δημοσιεύεται και η προκήρυξη του Ηγεμόνα για την ανάληψη των καθηκόντων του. Συγκροτείται επιτροπή για την παρασκευή σχεδίου πολιτεύματος και εκδίδεται διάταγμα για τη συγκρότηση της κρητικής συνελεύσεως από 138 χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους πληρεξούσιους. Ως ημέρα εκλογών ορίζεται η 24η Ιανουαρίου 1899. Η κρητική βουλή στεγάζεται σε κτίσμα στο κέντρο του δημοτικού κήπου των Χανιών και το προεδρείο της συνέλευσης των Κρητών αποτελείται από ένα πρόεδρο, τρεις αντιπροέδρους και τρεις γραμματείς. Συντάσσεται το σύνταγμα της κρητικής πολιτείας και δημοσιεύεται στην επίσημη εφημερίδα (φ. 24/16-4-1899). Δημιουργείται σώμα κρητικής χωροφυλακής, ιδρύεται η τράπεζα Κρήτης και κυκλοφορεί η κρητική δραχμή. Στα δημόσια και στα ιδιωτικά κτίρια κυματίζει η σημαία της αυτονομίας, με λευκό σταυρό στη μέση και τα 3/4 της γαλάζια που συμβολίζουν τον ελληνικό πληθυσμό του νησιού, ενώ το κόκκινο 1/4 την μουσουλμανική μειονότητα.
Συγκροτείται το συμβούλιο του ηγεμόνα και συνιστώνται πέντε ανώτερες διευθύνσεις που αντιστοιχούν σε σημερινά υπουργεία. Η ανωτέρα διεύθυνσις οικονομικών με σύμβουλο-υπουργό τον Κωνσταντίνο Φούμη, Συγκοινωνίας και Δημοσίας Ασφαλείας με σύμβουλο τον Χουσεΐν Γενιτσαράκη, Εσωτερικών με σύμβουλο τον Μανούσο Κούνδουρο, Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Θρησκευμάτων με σύμβουλο τον Νικόλαο Γιαμαλάκη και Δικαιοσύνης με σύμβουλο τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Έργα ανασυγκρότησης
Αυτή την εποχή, τα Χανιά είναι πνευματικό, διοικητικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Ο συνολικός πληθυσμός του νησιού είναι λίγο παραπάνω από 300.000. «Πρωτεύουσα της επαρχίας, του δήμου και όλης της νήσου είναι η πόλις των Χανιών, έδρα του ηγεμόνος, των ανωτέρων πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της Νήσου, του Επισκόπου Κυδωνιάς και Αποκορώνου, του Νομάρχου Χανιών και των Προξένων των Δυνάμεων, έχουσα 20.972 κατοίκους, εξ ων 11.219 Χριστιανοί, 9.112 Μωαμεθανοί και 641 Ισραηλίται...», αναφέρεται σε Γεωγραφία της εποχής.
Αλλά η μεσαιωνική πόλη ασφυκτιά μέσα στα τείχη, μια νέα πολιτεία αρχίζει να σχηματίζεται από έξω, προκαλούνται ρήγματα στο φρούριο, εκτελούνται έργα ανασυγκρότησης και το αρχιτεκτονικό ρεύμα του νεοκλασικισμού έρχεται να προσθέσει τη σφραγίδα του στα Χανιά.
Το πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο είναι σε υψηλό σημείο, λειτουργούν νέα σχολεία, το ποσοστό αναλφαβητισμού μικραίνει, έχει συγκροτηθεί από το 1899 ο Φιλολογικός Σύλλογος «Χρυσόστομος» (ο μοναδικός σήμερα επιζών από τους συλλόγους της εποχής αυτής), ενώ ιδρύονται όλο και περισσότερα πνευματικά, φιλανθρωπικά, αθλητικά και εργατικά σωματεία, διοργανώνονται πλείστες μουσικοφιλολογικές εσπερίδες και συναυλίες. Έρχονται πολυμελείς, καλά καταρτισμένοι ξένοι και ελληνικοί θίασοι. Μαθητές ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις αξιώσεων και μάλιστα στα Αρχαία Ελληνικά, έρχεται ο φωνογράφος και ο κινηματογράφος στην πόλη. Κυκλοφορούν εφημερίδες και περιοδικά από την Ελλάδα και την Ευρώπη, αλλά και Χανιώτικα, με αξιοθαύμαστη ύλη. Το 1901 στα πρωτοπόρα Χανιά γίνεται πρόταση χειραφέτησης της γυναίκας στην Κρητική Βουλή, ενώ το 1902 η Αρτεμισία Λανδράκη, λόγια και δραστηριοποιημένη, είναι η πρώτη γυναίκα που εκδίδει περιοδικό τον περίφημο «Σπινθήρα».
ΣΟΥΔΑ ( ΚΡΗΤΗ) , 9 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1898. Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΥΑΡΧΟΥΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΡΙΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Π. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ.
Κίνημα εναντίον του Αρμοστή
Σταδιακά η διοίκηση του Αρμοστή Γεωργίου αρχίζει να γίνεται αυταρχική, καταργείται η ελευθεροτυπία, γίνονται συλλήψεις και φυλακίσεις αντιπολιτευομένων και ο ίδιος αποδεικνύεται αδιάλλακτος στις θέσεις του για το Κρητικό Ζήτημα και τη μετάβαση της Κρήτης από την Αυτονομία στην Ένωση, θέσεις που ήταν αντίθετες με αυτές του Βενιζέλου. Ο τελευταίος μάλιστα συνέταξε και δημοσίευσε πλείστα άρθρα στην εφημερίδα του, τον «Κήρυκα» - μεταξύ αυτών και την περίφημη σειρά άρθρων με τίτλο «Γεννηθήτω Φως». Οι διαφωνίες για τη χάραξη της πολιτικής ήταν τόσο έντονες, ώστε η σύγκρουση των δύο ανδρών υπήρξε αναπόφευκτη και στις 18/02/1901 ο Ηγεμόνας, με οργισμένη ιδιόγραφη απόφαση απολύει τον Σύμβουλό του της Δικαιοσύνης.
Σχηματίσθηκε μια ισχυρή αντιπολίτευση, άρχισε να επέρχεται η σύρραξη και η δυσφορία να μεγαλώνει και προετοιμάζεται σιγά σιγά Κίνημα εναντίον του Αρμοστή. Ο τελευταίος μάλιστα δεν λαμβάνει υπ’ όψιν του εμπιστευτική αναφορά προκρίτων επαρχιών του νομού Χανιών στην οποία στηλίτευαν τα κακώς κείμενα και εξέφραζαν τις ανησυχίες τους. Ο Βενιζέλος και η Αντιπολίτευση καλούν το λαό να διακηρύξει τον πόθο του για την Ένωση και το Κίνημα του Θερίσου ξεσπά στις 10 Μαρτίου 1905 με πρωτεργάτες τους Ε. Βενιζέλο, Κ. Φούμη και Κ. Μάνο. Λαοψηφίσματα έρχονται από όλη την Κρήτη, το Κίνημα γενικεύεται, στις προκηρύξεις του Αρμοστή χαρακτηρίζεται έκνομο, κανείς όμως δεν «συνετίζεται» και έτσι εκδίδονται εντάλματα συλλήψεως των πρωτεργατών με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Εκδίδονται το «Θέρισο» και η «Εφημερίδα της Επαναστατικής Συνελεύσεως», γραμμάτια ενίσχυσης του αγώνα και γραμματόσημα για την κυκλοφορία της επαναστατικής αλληλογραφίας.
Το Κίνημα λήγει το φθινόπωρο του 1905 και στις εκλογές της 7/5/1906 οι πρωτεργάτες του Θερίσου εκλέγονται βουλευτές-το κόμμα τους υπερίσχυσε στους νομούς Χανιών και Σφακίων αλλά ηττήθηκε στην υπόλοιπη Κρήτη.
Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΥΠΑΤΟΥ ΑΡΜΟΣΤΗ ΣΤΗ ΧΑΛΕΠΑ ΧΑΝΙΩΝ.
Αλέξανδρος Ζαΐμης
Ο Πρίγκιπας Γεώργιος έφυγε τον Σεπτέμβριο του 1906 και ως νέος Ύπατος Αρμοστής ανέλαβε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, στον οποίο η Β' Συντακτική Συνέλευση των Κρητών υπέβαλε το νέο Κρητικό Σύνταγμα και ο κρατικός μηχανισμός άρχισε και πάλι να λειτουργεί υποδειγματικά, ενώ συγκροτήθηκε και η Κρητική Πολιτοφυλακή, ο πρώτος τακτικός στρατός του Νησιού.
Αναχώρηση των ξένων δυνάμεων
Τον Ιούλιο του 1908 άρχισαν να αποσύρονται και σε λιγότερο από ένα χρόνο είχαν φύγει τα διεθνή στρατεύματα ξηράς. Ως αντίκτυπος της προσάρτησης της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και της ανακήρυξης της Βουλγαρίας σε βασίλειο με προσάρτηση ταυτόχρονα και της Ανατολικής Ρωμυλίας, ήλθε στις 24/9/1908 και ενώ ο Ζαΐμης βρισκόταν στην Αίγινα για διακοπές, η κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Η διακήρυξη δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα (που τιτλοφορήθηκε εφεξής «Παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος εν Κρήτη»), η Βουλή επικύρωσε τα ψηφίσματα και εξέδωσε ανάλογο ψήφισμα, οι αξιωματούχοι ορκίσθηκαν πίστη στον βασιλιά της Ελλάδας, καταργήθηκε το Κρητικό Σύνταγμα και εισήχθη το Ελληνικό. Υπεδείχθη στον Ζαΐμη να μην επιστρέφει στην Κρήτη και σχηματίσθηκε διακομματική Κυβέρνηση από τους Ε. Βενιζέλο, Μ. Πετυχάκη, Εμμ. Λογιάδη, X. Πωλογεώργη και Πρόεδρο τον Αντ. Μιχελιδάκη. Οι Κρήτες υπέστειλαν τη σημαία της Αυτονομίας και ύψωσαν στο φρούριο Φιρκά την ελληνική. Η τελευταία, παρά τις σχετικές εντολές των Ευρωπαίων προξένων, δεν υπεστάλη, με αποτέλεσμα να καταβιβασθεί βίαια (έκοψαν τον ιστό) από ναύτες του ευρωπαϊκού στόλου. Η Κυβέρνηση παραιτήθηκε και ορίσθηκε τριμελής επιτροπή για την άσκηση της εξουσίας. Την επιτροπή διαδέχθηκε κυβέρνηση που προκήρυξε αμέσως εκλογές, στις οποίες (Άνοιξη 1910) πλειοψήφησε το κόμμα του Βενιζέλου. Σχηματίσθηκε νέα κυβέρνηση, η οποία ανασχηματίσθηκε λίγο αργότερα όταν ο Βενιζέλος κλήθηκε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο στην Αθήνα, τέθηκε επικεφαλής των Φιλελευθέρων και ανέλαβε τις τύχες της Ελλάδας.
Κατά τα επόμενα χρόνια η Κρήτη διοικήθηκε από τριμελείς επιτροπές, αλλά οι βουλευτές της, για διπλωματικούς λόγους, δεν γινόταν δεκτοί στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, ακόμη κι όταν Πρωθυπουργός ήταν ο Ε. Βενιζέλος. Έτσι το 1911 σημειώθηκε και νέα επαναστατική κινητοποίηση και δημιουργήθηκε Επαναστατική Συνέλευση με ένοπλα τμήματα. Με την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912) οι Κρήτες βουλευτές έγιναν δεκτοί στην Ελληνική Βουλή με ενθουσιασμό ενώ εστάλη ως Γενικός Διοικητής Κρήτης πλέον ο Στέφανος Δραγούμης.
Το Κρητικό Ζήτημα έληξε με την ευτυχή κατάληξη των Βαλκανικών Πολέμων. Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου (30/5/1913) ο Σουλτάνος παραιτείτο των δικαιωμάτων του στην Κρήτη παραχωρώντας τα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ με ιδιαίτερη Συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (1/11/1913) παραιτείτο κάθε δικαιώματος επικυριαρχίας στο Νησί.
Την 1η Δεκεμβρίου 1913, παρουσία του τότε βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου, επισημοποιήθηκε και η τυπική πλέον ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, με την έπαρση της ελληνικής σημαίας στο φρούριο Φιρκά, μπροστά στα δακρυσμένα μάτια των πολύπαθων Κρητικών που έβλεπαν επιτέλους το αιματοποτισμένο όνειρο αιώνων να πραγματοποιείται, γράφοντας και το τέλος τόσων αγώνων για την Λευτεριά τους και για το δικαίωμα να λέγονται Έλληνες.
ΧΑΝΙΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 02 ΦΕΒ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/2DI5LjB
via IFTTT