Μετά από βλάχικο γάμο το 1938 (Αρχείο Γεωργαλή Γεώργιου)
Ένα σημαντικό κομμάτι των κατοίκων του Ροδολίβους αποτελούν οι Βλάχοι, οι οποίοι με την παρουσία τους προσέφεραν και προσφέρουν στο Ροδολίβος οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Για την ετυμολογία της λέξης Βλάχος διατυπώθηκαν πολλές γνώμες με επικρατέστερη από το 1946 του Δ. Γεωργακά, ο οποίος λέει ότι προέρχεται από το όνομα Ουάλκαι ή Volcae, η οποία ήταν μια γαλατική εκλατινισμένη φυλή. Οι Βλάχοι του Ροδολίβους σύμφωνα με μαρτυρίες των παλαιοτέρων βρέθηκαν στο Ροδολίβος γύρω στο 1870-1880 μ.Χ. και έφτασαν μετά από πολλές περιπλανήσεις και περιπέτειες, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων κατέστρεψε ολοκληρωτικά την Γράμμουστα κωμόπολη πάνω στο βουνό Γράμμος, γιατί του ήταν εμπόδιο στις επεκτατικές του επιθυμίες. Οι Βλάχοι που έμεναν εκεί αναγκάστηκαν να διασκορπιστούν σε πολλά μέρη της Βόρειας Ελλάδας και ειδικά στην Ανατολική Μακεδονία Σέρρες-Δράμα. Η φύση της δουλειάς τους, (κτηνοτρόφοι), τους ανάγκαζε να μην έχουν σταθερό τόπο διαμονής, με αποτέλεσμα να μετακινούνται το καλοκαίρι στα βουνά της περιοχής (Παγγαίο, Κερδύλλια, Βερτίσκο, Μενοίκιο, Λαϊλιάς και Φαλακρό) και το χειμώνα να κατεβαίνουν στα χειμαδιά, (Αμφίπολη, Μύρκινο, Ροδολίβος, Δόμηρο, Μαυρόλοφο, Πρώτη, Ηλιοκώμη, κλπ. Μόνιμα στο Ροδολίβος άρχισαν να μένουν γύρω στο 1870 με 1880 λίγες οικογένειες στην αρχή και αργότερα περισσότερες μετά το 1922. Γι’ αυτό και οι Βλάχοι του Ροδολίβους δεν μένουν όλοι στην ίδια γειτονιά, όπως συμβαίνει σε άλλα χωριά, αλλά είναι διασκορπισμένοι σε διάφορες γειτονιές, όπως Καφενές, Αλωνούδι, Μπαϊρούδι και αργότερα στον Συνοικισμό με τους πρόσφυγες του Πόντου και τους Μικρασιάτες. Οι Βλάχοι του Ροδολίβους, ασχολούνταν με την κτηνοτροφία κυρίως, και γι’ αυτό τα περισσότερα τραγούδια τους είναι αφιερωμένα στα ζώα και στη φύση ή στην ομορφιά, την αντρειοσύνη, και την παλικαριά.
Φωτογραφία από βλάχικο γάμο το 1918. (Αρχείο Φρέσσα Στέργιου)
Αργότερα τη δεκαετία του 1920 και 1930 πάρα πολλοί Βλάχοι έγιναν αγωγιάτες, μετέφεραν δηλαδή τα εμπορεύματα, δέματα καπνού, ξυλοκάρβουνα από το βουνό Κερδύλλια, κάρβουνα από την Κορμίστα, όταν τα ξύλα του Παγγαίου δεν επαρκούσαν για τις ανάγκες των κατοίκων και άλλα είδη, με τα άλογα που διέθεταν και τα οποία φρόντιζαν και στόλιζαν με χάντρες για να είναι όμορφα και να εντυπωσιάζουν. Οι μεταφορές πολλές φορές ξεπερνούσαν και τα σύνορα της Ελλάδας και έφταναν κυρίως στη σημερινή Ρουμανία ή Βλαχία όπως ονομάστηκε τότε, γιατί ζούσαν πολλοί Έλληνες Βλάχοι, τη Μολδαβία και την Οδησσό της σημερινής Ουκρανίας. Τα ταξίδια τους διαρκούσαν πολλούς μήνες και γι 'αυτό γράφτηκαν και πολλά τραγούδια για τους αγωγιάτες αυτούς. Άλλοι ασχολούνταν με τη ραπτική, ήταν αξιόλογοι ραφτάδες και όλα τα ρούχα που φορούσαν οι Βλάχοι άντρες και οι γυναίκες τα έραβαν αυτοί και ήταν πάντα φτιαγμένα με πολύ μεράκι και με περισσή τέχνη. Γνωστά σε όλους είναι τα χρυσοκεντημένα γιλέκα στολισμένα περίτεχνα, τα πουτούρια (ανδρικά μάλλινα παντελόνια), οι κουντούσες (γυναικεία μάλλινα φουστάνια, φουστανέλες), οι κάπες κ.ά.. Ο αργαλειός ήταν επίσης απαραίτητο εργαλείο των Βλάχων του Ροδολίβους, με τον οποίο οι γυναίκες έφτιαχναν όλα τα μάλλινα ρούχα, φλοκάτες, κιλίμια κ.ά.. Πρώτη ύλη, σε ότι έφτιαχναν ήταν το μαλλί, που έπαιρναν από τα πρόβατα και τα κατσίκια που είχαν, γι’ αυτό και ήξεραν να επεξεργάζονται τέλεια το μαλλί και να το μετατρέπουν σε νήμα, κυρίως οι γυναίκες. Πολλοί λίγοι ασχολούνταν με την γεωργία κυρίως με καπνά μέχρι τη δεκαετία του 1950. Μετά τη δεκαετία του 1960, όταν άρχισε να λιγοστεύει η κτηνοτροφία και κυρίως όταν οι μεταφορές γινόταν με τα τρακτέρ και τα φορτηγά, η πλειονότητα των Βλάχων του Ροδολίβους στράφηκε στη γεωργία. Πάντως όλοι οι Βλάχοι είχαν στο σπίτι τους μέχρι τα τελευταία χρόνια ζώα, συνήθως δυο τρεις κατσίκες ή πρόβατα.
Φωτογραφία από βλάχικο γάμο το 1935. (Αρχείο Ζήκου Αικατερίνης)
Κάποια από τα επίθετα οικογενειών Βλάχων, που έζησαν και ζούνε στο Ροδολίβος, είναι τα ακόλουθα: Βάγια, Βαρβαργιώτη, Βίτσιου, Βούρτου, Γεωργαλή, Γκάνα, Γκίρτζιου, Γούσιου, Δημτσίκου, Ζήκου, Καραθανάση, Κατσίκη, Κοτσαμπάση, Μαυρομάτη, Μισιλάρα, Ναούμ, Νατσιάδη, Παπαδόπουλου, Πελέχρα, Ραμπότα, Ρόκα, Σκόκα, Τζίμου, Φουντούλη, Φράστανλη, Φρέσσα και Χήτου. Υπήρχε η συνήθεια μέχρι το 1950 με 1955, οι Βλάχοι να παντρεύονται μεταξύ τους με τα γνωστά προξενιά. Αργότερα βέβαια αυτό εξασθένησε και καταργήθηκε. Οι γάμοι των Βλάχων γινόταν πάντοτε Άνοιξη ή Φθινόπωρο, πριν βγούνε στα βουνά και γινόταν πάντα Κυριακή. Ξεκινούσαν τη Δευτέρα, όταν συγκεντρωνόταν οι γυναίκες και έκαναν το προζύμι για το ψωμί, που θα διαρκούσε όλες τις μέρες του γάμου, δηλαδή μέχρι την επόμενη Δευτέρα, με ατέλειωτους χορούς και τραγουδά, που πάντα είχαν έναν δικό τους τρόπο να τα παρουσιάζουν και να προξενούν το ενδιαφέρον των κατοίκων του Ροδολίβους. Το κάλεσμα των συγγενών και των φίλων στο γάμο γινόταν με τσίπουρο ή κόκκινο κρασί κι ένα μήλο, το οποίο έδιναν δυο νέα παλικάρια, φίλοι του γαμπρού ή συγγενείς πρώτου ή δευτέρου βαθμού του μελλοντικού ζεύγους, αντί για προσκλητήριο. Σε όλους τους γάμους και σε όλους τους χορούς τους μπροστά πήγαινε το Φλάμπουρο (η σημαία των Βλάχων), στολισμένο όμορφα και στηριγμένο σε μια βέργα κρανιάς, που στο πάνω μέρος είχε το σχήμα του
Βλαχοπούλες (Αρχείο Ζήκου Αικατερίνης)
σταυρού, όπου στηρίζονταν τρία κόκκινα μήλα. Όποιος χόρευε μπροστά έπρεπε να κρατάει και το Φλάμπουρο. Με το τέλος του γάμου έσπαζε ο γαμπρός τη βέργα και την πετούσε στα κεραμίδια για να στεριώσει ο γάμος. Το πάνω μέρος του Φλάμπουρου το σταυρό τον κρατούσε η νύφη για να το κάνει ρόκα, με την οποία έκλωθε. Αν η νύφη ήταν από διαφορετικό μέρος, η μετακίνηση γινόταν με τα άλογα. Ολόκληρο καραβάνι μετέφερε όλους τους συγγενείς από τα νεογέννητα μέχρι και τους γεροντότερους. Εκτός από τους γονείς των νεόνυμφων που πρόσφεραν σφαχτά για το γάμο, κυρίως πρόβατα, το ίδιο έκαναν και οι συγγενείς. Όσοι πήγαιναν στο γάμο πρόσφεραν και από μια προβατίνα και έτσι είχε μεγάλη διάρκεια ο γάμος. Οι συγγενείς στη νύφη πρόσφεραν λίρες ή χρυσαφικά.
Ζευγάρι αρραβωνιασμένων, στολή αρραβώνα, 1946 (Αρχείο Βίτσιου Γεώργιου)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΛΑΧΙΚΑ ΡΟΔΟΛΙΒΟΥΣ
Το βλαχάκι
Ένα βλαχάκι θέριζε / μ’ ένα χρυσό δρεπάνι / μέρα και νύχτα θέριζε / και ψιλοτραγουδούσε / ξυπνήσανε εννιά χωριά / και ένα μοναστήρι / ξύπνησε και μια καλογριά / που κοιμόταν στο κρεβάτι / κρατάει βαγγέλιο στην αγκαλιά / και το σταυρό στα στήθια / αφήνει το προσκέφαλο / πέρα σπρώχνει το στρώμα / παίρνει στα χέρια το κομπολόι της / κι όλο μοιρολογάει / τραγούδησε βλαχόπουλο / κι εγώ σε καμαρώνω / λουλούδια σούχω στην ποδιά / και ταίρι θα σε κάνω
Βλαχοπούλα με νυφικό (Αρχείο Ζήκου Αικατερίνης)
Λένιμ
Που ανκισις Λια Λενιμ εχ γι Λένιν / σιγκουρου τώρα π ανιγκι σιαρου / Που λια Λενιμ χαιδεψιτ τώρα π ανιγκου / σιάρου γιου λια Λενιμ τινι πιάτου / Ν αγκισι λα τε γιο λια ντατου λια ν / αγκισιι λα τέ τέτα ουασπιτα / Σι τόρκου σι μπουμπάκλου / γιο λια Λένα φιατου πιάτου / Σι τόρκου σι μπουμπάκλου / γιο λια Λένιμ χαιδεψιτου / για σιουτσιτι νχια γιο λια Λενο λια / για σιουτσιτι νχια μου στου γε λι γε / Ν αγκισιου λα τε γιοι λια ντάτου λια ν / ανκισιου λα τέτα ουασπιτου / Σι τόρκου σι μπουμπάκλου για λια / Λένα φιάτου πιάτου / Σι τόρκου σι μπουμπάκλου γιο λια / Λένιμ χαιδεψιτου / Τας ατάρ κουντού γιο λια Λένο λια τας / ατάρ κουντού κουντούς αλ φράτε μιου / Κου ουνουσούτου τζατζ τι κλίνε γιο Λια / Λένιμ φιάτου πιάτου / Κου ουνουσούτου τζαζ τι κλίνε γιο λια / Λένιμ χαιδεψίτου
Τα τραγούδια αυτά τραγουδήθηκαν από το Γεωργαλή Σ. Μιχαήλ
Ούνου βιάρι μάρι
Ούνα βιάρι οι μαρί μαρί ούνα / βιάρου οι μάρι μάρι / νου τι τόρνου λει καρβανάροι νου / τι τόρνου λει καρβουναρι / κουμ σμι τόρνου μωρέ κουμ σμι τόρνου / βιάρου κουμ σμι μωρέ βιάρου βιάρου / νουάρι γιάρμπι σπάσκου κάλιοι τουνου / σιάρου μωρέ νου σ ψουσιέσκου / τουνου σιάρου μωρέ νου Πισάσκι / κάλιοι σουντου αγκουρκάτς ντι σάρι / σάρι λαι μωρ σάρι κόρμπου σντα βου πλόαι / μωρ μάρια πλόυαι στι ντα αμάρι / λει μωρέ τας αντούνου / στι ναμαρια τας αντούνου.
Βλάχικος γάμος το 1937 (Αρχείο Γεωργαλή Γεώργιου)
Ο πληγωμένος κλέφτης
Σήμερα Κα μωρέ πιδιά μ' σήμερα / κάπους δεν μπουρώ, / κάπους δεν έχου κέφια καημένα παλικάρια / κάπους δεν έχου κέφια αχ βάστα παλικάρια / τάξτε κιριά μωρέ πιδιά μ' τάξτε / κιριά στην Παναγιά / γρόσια στα μοναστήρια / καημένα παλικάρια / γρόσια στα μοναστήρια / κρίμα στα παλικάρια / να δος Θειος μωρέ πιδιά μ', / να δος Θειος να σηκωθώ / ν' αρπάξω το ντουφέκι / καημένα παλικάρια / ν' αρπάξω το ντουφέκι / κρίμα στα παλικάρια.Τα τραγούδια αυτά τραγουδήθηκαν από τους : Βούρτο Νικόλαο, Ζήκου Αικατερίνη
Βλαχοπούλες τη δεκαετία του 1930 (Αρχείο Πρόκλου Γρηγόρη)
Ζευγάρι Βλάχων (Αρχείο Γεωργαλή Μιχαήλ) (Αρχείο Πρόκλου Γρηγόρη)
from ανεμουριον https://ift.tt/34WlPGX
via IFTTT