Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗ-ΒΑΖΑΚΗ | «ιστόρηται δ’ ο Μίνως νομοθέτης γενέαθαι σπουδαίος θαλαττοκρατήσαι τε πρώτος, τριχή δε διελών την νήσον εν εκάστω τω μέρει κτίσαι πάλιν, την μεν Κνωσσόν εν τω προς βορράν και την Ασίαν νεύοντι μέρει της νήσου, Φαιστόν δ’ επί θαλάσσης εστραμμένην επί μεσημβρίαν, Κυδωνιάν δ’ εν τοις προς εσπέραν κεκλιμένοις τόποις, καταντικρύ της Πελοποννήσσοτυ· και αυτή δ’ εστί προσβόρειος» (Στράβων X.IV.8.).
Έως τα μέσα του 20ού αιώνα το αρχαιολογικό έργο στο νομό Χανίων ήταν πολύ μικρό, περιορισμένο κυρίως σε τυχαίες αποκαλύψεις ταφικών μνημείων, ή εντελώς περιστασιακές μικροανασκαφές σε θέσεις που ταυτίζονται με σημαντικές αρχαίες πόλεις. Μόλις στη δεκαετία του ’60 άρχισαν να εντατικοποιούνται οι έρευνες. Καθοριστικό γεγονός υπήρξε η δημιουργία Εφορείας Αρχαιοτήτων για τη Δυτική Κρήτη.
Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας Τοπολίων. Συνοικία Σπλόντζια των Χανίων.
Παράλληλα η αυξανόμενη και συνεχώς επεκτεινόμενη οικοδομική δραστηριότητα υπήρξε η αιτία διενέργειας πολλών σωστικών ανασκαφών με αποτέλεσμα την αποκάλυψη αρχαιοτήτων σε άγνωστες θέσεις.
Σίγουρη μαρτυρία για την εμφάνιση του πρώτου ανθρώπου στην Κρήτη πριν τη νεολιθική περίοδο δεν έχουμε έως σήμερα. Σε βραχώδες κοίλωμα κοντά στο χωριό Ασφέντου Σφακίων αναγνωρίστηκαν χαράγματα ζώων και άλλων συμβόλων, τα οποία ορισμένοι μελετητές αποδίδουν σε κυνηγούς της μεσολιθικής περιόδου ενώ άλλοι τα τοποθετούν σε νεότερες εποχές.
Νεολιθική περίοδος
Για τη νεολιθική περίοδο (6100 -2900 π.Χ.) τα αρχαιολογικά στοιχεία στο νομό πλουτίζονται διαρκώς. Οι πρώτοι γεωργοί αρχικά εγκαταστάθηκαν κοντά στις ακτές και στη συνέχεια προχώρησαν στην ορεινή ενδοχώρα.
Οι γνωστές νεολιθικές θέσεις είναι στο σύνολό τους σπήλαια (κάμπος Χανίων, Ακρωτήρι, Κεραμειά, Κίσαμος). Ίχνη κατοίκησης ήδη από το τέλος της νεολιθικής περιόδου εντοπίστηκαν και ψηλά στις Μαδάρες, κοντά σε μιτάτα και πηγές.
Κατά τη μινωική εποχή (2900-1100 π.Χ.) η κατοίκηση επεκτάθηκε περισσότερο. Σε τούτο συντέλεσε το πολύ εύφορο έδαφος και τα ασφαλή αγκυροβόλια. Ταυτόχρονα ο ορεινός και δασώδης χαρακτήρας της δυτικότερης Κρήτης ίσως δεν της επέτρεψε να αναπτυχθεί με τον ίδιο ρυθμό όπως το κεντρικό τμήμα του νησιού. Ο πρωιμότερος ανασκαμμένος μινωικός οικισμός βρίσκεται στο λόφο Ντέμπλα Βαρυπέτρου (υψόμετρο 542 μ.).
Πόλη των Χανίων: πήλινα αγγεία του τοπικού εργαστηρίου του 1350 π.Χ. βρέθηκαν σε θαλαμωτό τάφο στην οδό Παλαμά.
Σημαντικοί επίσης πρώιμοι οικισμοί υπήρχαν κοντά στη Σκουραχλάδα Κεραμεών και στα Νοπήγεια Κισάμου που άρχισε να έρχεται στο φως με αφορμή την κατασκευή της νέας εθνικής οδού Χανίων-Κισάμου.
Στην κοιλάδα των Νέων Ρουμάτων αποκαλύφθηκε σημαντικός πρωτομινωικός τάφος που θυμίζει πολύ τους κυκλαδικούς. Η έλλειψη πληροφοριών κατά το παρελθόν για προϊστορικές θέσεις σε περιοχές της επαρχίας Σέλινου ήταν εντελώς συμπτωματική, οφειλόμενη κυρίως στην απουσία συστηματικής έρευνας. Αλλά και η δυσπρόσιτη περιοχή των Σφακίων δεν ήταν αποκομμένη από τον πολιτισμό ήδη από την αρχή της μινωικής εποχής.
Πρωτομινωικός σταθμός έχει εντοπιστεί και στο ακατοίκητο νησάκι της Γαυδοπούλας. Η Γαύδος, που ταυτίζεται από τον ποιητή Καλλίμαχο με τη μυθική Ωγυγία, το νησί της Καλυψούς, φαίνεται ότι πρωτοκατοικήθηκε στη νεολιθική εποχή.
Μινωϊκή-μεσομηνωϊκή περίοδος
Ο σημαντικότερος μινωικός οικισμός ανασκάπτεται μέσα στην πόλη των Χανίων (Κυδωνιά), με κέντρο το λόφο Καστέλι. Η θέση του είναι ιδανική γιατί όχι μόνο γειτονεύει με τη θάλασσα αλλά περιβάλλεται και από τον πλούσιο χανιώτικο κάμπο. Ο λόφος κατοικήθηκε αδιάκοπα από τα πρωτομινωικά χρόνια έως σήμερα, με αποτέλεσμα τα ανασκαφικά στρώματα να είναι πάρα πολλά και συχνά πολύ λεπτά. Κατά τη μεσομινωική περίοδο (2000-1600 π.Χ.) ο οικισμός αναπτύσσεται σε δυναμικό κέντρο. Είναι η περίοδος κατά την οποία ιδρύονται τα ανάκτορα στην Κρήτη. Στις νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου, στη συνοικία Σπλάντζια, αποκαλύφθηκε ένα υπόγειο άδυτο ή, όπως συνηθίζεται να λέγεται, μια «δεξαμενή καθαρμών», (εικ.2) η πρώτη για τη Δυτική Κρήτη.
Απτέρα
Ο πεσσός και οι τοίχοι ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες μέχρι το πλακόστρωτο δάπεδο. Τα θέματά τους είναι μίμηση ορθομαρμάρωσης χαμηλά και ζωφόρος με τρέχουσα σπείρα ψηλότερα, διάκοσμος όμοιος με του άδυτου στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ανακτόρου της Κνωσού.
Στην πρώτη φάση των υστερομινωικών χρόνων (1600-1450 π.Χ.), η πόλη παρουσιάζει οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο κατά τετράγωνα, με επιμελημένες κατασκευές και πλούσιες κατοικίες. Την καλύτερη εικόνα δίνει η ελληνοσουηδική ανασκαφή στην πλατεία Αγίας Αικατερίνης. Η εγκατάσταση καταστράφηκε ξαφνικά από μεγάλη πυρκαγιά όπως και πολλά κέντρα του νησιού. Στην περίοδο αυτή ανήκει αρχείο πήλινων πινακίδων γραμμικής Α΄ γραφής που υποδηλώνει την ύπαρξη ανακτόρου στη γύρω περιοχή. Μαζί με μεγάλο αριθμό πήλινων σφαγισμάτων και δισκίων μαρτυρούν τη λειτουργία ενός εξελιγμένου συστήματος διοικητικής οργάνωσης που είχε σχέση με τη συγκεντρωτική οικονομία του οικισμού.
Δίας και Διόνυσος
Τον 14ο και 13ο αιώνα π.Χ. επικρατεί εντυπωσιακή ευημερία. Τα Χανιά εξελίσσονται σε ένα πολύ σημαντικό κέντρο με μυκηναϊκές, κυπριακές, συροφοινικικές, αιγυπτιακές και ιταλικές εισαγωγές. Εξαιρετικά σημαντικό γεγονός για την ιστορία της πόλης των Χανίων υπήρξε η ανεύρεση των πρώτων πινακίδων γραμμικής Β΄ γραφής (1300 π.Χ.), όπου αναφέρονται οι θεοί Δίας και Διόνυσος, ιερό του Δία (Δίον), κύρια ανδρικά ονόματα σε σχέση με πόλεις της Κρήτης και δέκα ζεύγη τροχών.
Κοντά στον Στύλο Αποκορώνου αναπτύχθηκε ο δεύτερος σε σπουδαιότητα μετά το Καστέλι Χανίων μινωικός οικισμός που ίσως σχετίζεται με τη μινωική Απτέρα.
Δικτύνναιο ιερό
Άλλοι αξιόλογοι οικισμοί είναι του Νεροκούρου Κυδωνιάς και του Σαμωνά Αποκορώνου, συγκροτημένοι κατά γειτονιές.
Τρεις υστερομινωικοί θολωτοί τάφοι τοπαρχών έχουν ανασκαφεί στο νομό (Μάλεμε, Στύλος, Φυλακή). Όλοι βρέθηκαν συλημένοι αλλά στον τάφο της Φυλακής διασώθηκαν πολύτιμα μικροαντικείμενα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πλακίδια από κόκαλο ιπποπόταμου που διακοσμούσαν ξύλινο κιβώτιο, με ανάγλυφες προτομές κρανοφόρων πολεμιστών, σφίγγες και οκτώσχημες ασπίδες. Υπόγειοι θαλαμωτοί τάφοι της ίδιας εποχής έχουν βρεθεί μέσα στην πόλη των Χανίων και στην περιοχή Απτέρας -Καλυβών.
Ανεξερεύνητοι οικισμοί
Οι γνώσεις μας για τη γεωμετρική περίοδο (1000-700 π.Χ.) στο νομό Χανίων είναι λίγες. Τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από νεκροταφεία (Μόδι, Βούβες, Γαβαλομούρι, Αστρικας, Καβούσι). Παρά τις λιγοστές μαρτυρίες και για τους γεωμετρικούς οικισμούς, ήδη από τότε τέθηκαν οι βάσεις για τη μετέπειτα οργάνωση των πόλεων-κρατών. Όπως προκύπτει από τις γραπτές πηγές αλλά και από τα ερείπια εκτεταμένων και ουσιαστικά ακόμη ανεξερεύνητων οικισμών, οι πόλεις ήταν αρκετές σε αριθμό και τα ονόματα των περισσότερων έχουν διασωθεί. Στα κλασικά χρόνια ήταν ισχυρές πλέον. Ο 4ος αιώνας και οι ελληνιστικοί χρόνοι υπήρξαν αιώνες ακμής για την τέχνη, παρά τους εμφύλιους σπαραγμούς. Μεγάλη ευημερία παρατηρείται κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας, οπότε κατασκευάζονται έργα και κτίρια μνημειώδη.
Σπουδαιότερη ανάμεσα στις πόλεις ήταν η Κυδωνιά. Η παράδοση την αναφέρει ως μια από τις τρεις πόλεις που ίδρυσε ο Μίνως στην Κρήτη, στοιχείο που της προσδίδει ζωή ήδη από τα μινωικά χρόνια και που βεβαιώνεται από την αναφορά του ονόματος της, όπως και της Απτέρας, σε κνωσιακές πινακίδες της γραμμικής Β΄ γραφής. Η ίδρυση της κλασικής Κυδωνιάς αποδίδεται σε Σάμιους αποίκους, οι οποίοι εγκατέλειψαν το νησί τους το 524 π.Χ. όταν έγινε τύραννος ο Πολυκράτης. Μετά πέντε χρόνια οι Σάμιοι υποτάχθηκαν στους Αιγινήτες που έτρεξαν σε βοήθεια των ντόπιων, με τους οποίους τους ένωναν παλαιοί φυλετικοί και θρησκευτικοί δεσμοί. Το όνομα της Κυδωνιάς αναφέρεται συχνά στις αντιδικές μεταξύ των κρητικών πόλεων, αιτία της απομόνωσης της Κρήτης από την ενεργή συμμετοχή της στα ελληνικά πράγματα. Είναι ονομαστή η γενναία και επιτυχής αντίσταση των κατοίκων της στην πολιορκία των Ρωμαίων υπό τον Μάρκο Αντώνιο το 74 π.Χ. Τελικά η πόλη λεηλατήθηκε από τον Κόιντο Μέτελλο το 69 π.Χ., έπειτα από νέα ηρωική αντίσταση. Η θέση της προϊστορικής και κλασικής Κυδωνιάς ταυτίζεται από τους περισσότερους μελετητές με τη σημερινή πόλη των Χανίων. Παρ’ ότι τα λείψανά της έχουν εξαφανιστεί στο μεγαλύτερο βαθμό από την αλλεπάλληλη οικοδόμηση, τα σποραδικά ευρήματα είναι εντυπωσιακά (αγάλματα, επιγραφές, ψηφιδωτά δάπεδα, τάφοι). Ξεχωρίζει ένας τύπος λαξευτού οικογενειακού τάφου της μεσαίας κοινωνικής τάξης που απαντά και στην Αλεξάνδρεια, την Κυρηναϊκή και την Κύπρο και χρονολογείται στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. (εικ. 10-11).
Ο μύθος της Απτέρας
Κοντά στην Κυδωνιά τοποθετούν οι αρχαίοι συγγραφείς τις πόλεις Πολίχνα, Πέργαμον και Κεραία. Τα αρχαία ερείπια στα Μεσκλά Κυδωνιάς αποδίδονται συνήθως στην Κεραία. Για την Πολίχνα και το Πέργαμον οι απόψεις διχάζονται.
Κίσαμος: ψηφιδωτό δάπεδο
Όσοι ερευνητές τοποθετούν την Πολίχνα στο λόφο Αγίας Ειρήνης Γριμπιλιανών κοντά στο Κολυμπάρι, θέλουν το Πέργαμον στις Βρύσες Κυδωνιάς και το αντίστροφο.
Η Κυδωνιά συνόρευε στα νοτιοανατολικά με την επικράτεια της Απτέρας. Κατά την παράδοση το όνομα στην πόλη έδωσαν οι Σειρήνες, οι οποίες ηττήθηκαν από τις Μούσες σε μουσικό αγώνα στην περιοχή και έβγαλαν τα πτερά τους, «αποπτερώθηκαν». Ισχυρά οχυρωματικά τείχη, μήκους περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων, περιβάλλουν το υψίπεδο όπου απλωνόταν η πόλη.
Αρκετά είναι σήμερα τα ορατά αρχαία μνημεία. Στα ελληνιστικά χρόνια ανάγεται και η κατασκευή του θεάτρου της. Στο κέντρο της πόλης σώζονται μεγάλες και επιβλητικές θολοσκέπαστες δεξαμενές και δημόσια κτίρια. Η πόλη καταστράφηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ. από σεισμό και το 823 δέχτηκε το τελειωτικό κτύπημα από τους Σαρακηνούς. Ένα από τα δύο λιμάνια της, η Μινώα, τοποθετείται στο σημερινό Μαράθι, στη βόρεια πλευρά του κόλπου της Σούδας. Ανατολικότερα της Απτέρας βρίσκονται οι πόλεις Αμφίμαλα (Γεωργιούπολη) και Υδραμία (Δράμια).
Στο φαράγγι της Σαμαριάς
Τέσσερις ήταν οι σημαντικότερες πόλεις των Σφακίων κατά τα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια: Ανώπολις, Αραδήν, Ποικιλάσιον καιΤάρρα. Τα ερείπια της Ανωπόλεως και Αράδενας βρίσκονται κοντά στα σημερινά ομώνυμα χωριά. Το Ποικιλάσιον (υψόμετρο 400 μ.) κατοικήθηκε μόνο στα ελληνιστικά χρόνια. Κατά την παράδοση, στην Τάρρα, χτισμένη στη σημερινή Αγία Ρουμέλη, στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς, κατέφυγαν ο Απόλλων και η Άρτεμις για εξιλασμό μετά το φόνο του Πύθωνα στους Δελφούς. Μέσα στο φαράγγι της Σαμαριάς, τόπο μοναδικού φυσικού κάλλους, εντοπίστηκε σε πηγή κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου αρχαίο ιερό, ίσως του Απόλλωνα, με χάλκινα κυρίως αναθήματα. Κατά τη ρωμαιοκρατία στα Σφακιά αναπτύχθηκαν παραθαλάσσιες πόλεις, όπως ο Φοίνιξ (Λουτρό).
Πολλές είναι οι αρχαίες θέσεις στην εύφορη περιοχή του Σέλινου, με σημαντικότερη πόλη την Ελυρο, κοντά στο Ροδοβάνι. Από εδώ προέρχεται ο μαρμάρινος υπερφυσικός ανδριάντας φιλοσόφου του Μουσείου Χανίων. Επίνειά της υπήρξαν η Συία (Σούγια) και η Λισός. Η Λισός απέκτησε μεγάλη φήμη χάρη στην ιαματική πηγή της και το ονομαστό Ασκληπιείο.
Μέσα σε ένα δυσπρόσιτο, θαυμαστό τοπίο ξεδιπλώνεται σε ερείπια όλος ο αρχαίος οικισμός, ανέγγιχτος από σοβαρές νεότερες επεμβάσεις. Στο Ασληπιείο βρέθηκαν πολλά αναθήματα, κυρίως μικρά αγάλματα. Στις σημαντικές πόλεις του Σέλινου συμπεριλαμβάνονται ακόμη η Κάντανος, στη θέση της ομώνυμης σύγχρονης κωμόπολης και η Υρτακίνα, σε ύψωμα κοντά στα Τεμένια, με διπλό οχυρωματικό τείχος. Κοντά στα Τσισκιανά ανασκάπτεται υπαίθριο αγροτικό ιερό με πλήθος πήλινων ειδωλίων βοδιών σε ανεξάντλητη ποικιλία τύπων και μεγεθών.
Η Πολυρρήνια
Ισχυρότερη πόλη στην ακαροδυτική Κρήτη θεωρείται η οχυρή Πολυρρήνια. Στον έλεγχό της περιήλθε στα ρωμαϊκά χρόνια το Δικτύνναιο ιερό, στο ακρωτήριο Σπάθα (κολπίσκος Μένιες), έως τότε ελεγχόμενο από την Κυδωνιά. Από παράδοση εχθρός της Πολυρρήνιας η φημισμένη Φαλάσαρνα αποτελεί το κοντινότερο σημείο της Κρήτης προς Πελοπόννησο και Ιταλία. Σήμερα το λιμάνι της και οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στη ξηρά, μετά την ανύψωση της δυτικής ακτής κατά 6-9 μ., μάλλον το 365 μ.Χ., όταν οι τεκτονικές πιέσεις που περιστασιακά ταλαιπωρούσαν την περιοχή, ξεπέρασαν τα όρια αντοχής. Η πόλη της Κισάμου, λιμάνι της Πολυρρήνιας, κάτω από τη σημερινή ομώνυμη κωμόπολη, παρουσίασε λαμπρή ανάπτυξη στη Ρωμαιοκρατία. Πολλά και εντυπωσιακά μνημεία αποκαλύπτονται καθημερινά κατά τις σωστικές ανασκαφές για οικοδόμηση. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν μοναδικά ψηφιδωτά δάπεδα με εκπληκτικές παραστάσεις, διάχυτες από ένα διονυσιακό πνεύμα.
ΧΑΝΙΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 02 ΦΕΒ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/2CbdhTF
via IFTTT