Στην περιοχή των Χανιών σώζονται τα πιο αντιπροσωπευτικά και πιο ολοκληρωμένα μοναστηριακά συγκροτήματα της Κρήτης. Μονές φρουριακού τύπου, σύμφωνα με τη μοναστηριακή αρχιτεκτονική που αναπτύχθηκε στα μεγάλα μοναστικά κέντρα της Ορθοδοξίας, διεδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια της ενετικής κατοχής και την περίοδο της τουρκοκρατίας.
Οι μονές της Ζωοδόχου Πηγής του Χαρτοφύλακος, της Κυρίας των Αγγέλων στο Γδερνέττο (Γουβερνέττο) και της Αγίας Τριάδας των Μουρτάρων ή Τζαγκαρόλων διατηρούν την αρχική τους μορφή, με μικρές ή μεγάλες επεμβάσεις που έγιναν στο πέρασμα των αιώνων. Εκτός απ’ αυτές τις μεγάλες μονές στην περιοχή των Χανιών υπάρχουν ακόμη ζωντανά τα λείψανα μιας μεγάλης μοναστηριακής ιστορίας, που μπορεί να τη συναντήσει κανείς στα ερείπια σπουδαίων μονών, όπως εκείνες της Αγίας Κυριακής, του Αγίου Ελευθερίου στις Μουρνιές, του Αγίου Γεωργίου στη Χαροδιά, της Περβολίτσας, του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονα στο Γκαλαγκάδω, αλλά και τα μετόχια των μεγάλων μοναστικών κέντρων της Ορθοδοξίας (Αγία Μονή του Σαρακήνα-μετόχι της Μεγίστης Λαύρας, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος-μετόχι Πάτμου, Αγία Τριάδα Περβολίων-μετόχι της Αγίας Αικατερίνης Σινά).
Δεν είναι γνωστό το πότε ιδρύθηκαν τα πρώτα μοναστήρια γύρω από τα Χανιά. Η αρχαιότερη μαρτυρία για μονή που ιδρύθηκε σε σχετικά κοντινή απόσταση από τα Χανιά προέρχεται από τη διαθήκη του τοπικού Οσίου Ιωάννη του Ξένου ή Ερημίτη (10ος - 11ος αιώνας), ο οποίος ίδρυσε μοναστήρι στο χωριό Κουφός Κυδωνιάς. Από το μοναστήρι αυτό σώζεται σήμερα μόνο το αναστηλωμένο καθολικό του.
Το καθολικό
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του μοναχισμού στην ευρύτερη περιοχή διεδραμάτισε το Ακρωτήρι, τόπος ορεινός και άνυδρος, σε πολύ μικρή απόσταση από την πόλη των Χανιών. Πιθανότατα να υπήρχαν εκεί σκήτες ερημιτών από τη Β’ Βυζαντινή Περίοδο (961-1204). Σ’ ένα τέτοιο άγονο και τραχύ τόπο, μέσα στο φαράγγι του Καθολικού, υπάρχει ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της δυτικής Κρήτης. Πρόκειται για το σπήλαιο του τοπικού Οσίου Ιωάννη του Ερημίτη, ο οποίος κατά την παράδοση ασκήτευε στο ακρωτήρι, μέχρι που κάποιος κυνηγός που τον είδε αποστεωμένο και κυρτωμένο, τον εξέλαβε για ζώο και τον σημάδεψε με το τόξο του. Εκείνος κατάφερε να συρθεί μέχρι τη σκήτη του, ένα βαθύ σπήλαιο, όπου και εξέπνευσε.
Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΙΕΡΕΩΣ ΣΚΟΡΔΙΛΗ, 17ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ. ΜΟΝΗ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ.
Δίπλα από το σπήλαιο αυτό χτίστηκε ένα εντυπωσιακό συγκρότημα που ανήκε στη Μονή Κυρίας των Αγγέλων (Γουβερνέττου). Επειδή το φαράγγι ήταν βαθύ και απότομο, χτίστηκε μια μεγάλη γέφυρα που ενώνει τις δυο πλευρές του φαραγγιού. Έτσι, δημιουργήθηκε επίπεδος χώρος για τους πολυπληθείς προσκυνητές και οικοδομήθηκαν μερικά επίσης εντυπωσιακά κτίρια για την εξυπηρέτηση τόσο της μοναστικής κοινότητας όσο και των προσκυνητών. Τα λαξευμένα στο βράχο σκαλοπάτια που οδηγούν ως εδώ, καθώς και ο επίσης λαξευμένος στο βράχο ναός συμπληρώνουν την εικόνα ενός μοναδικού για τον ελληνικό χώρο τοπίου...
Στις παρυφές των κρητικών πόλεων συναντάμε λίγο πριν από την κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους (μέσα του 17ου αιώνα) έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό ορθοδόξων μοναστηριών. Γύρω από το Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), το Ρέθυμνο και τα Χανιά ιδρύονται και αναπτύσσονται δεκάδες μικρά και μεγάλα μοναστήρια ενώ μέσα στις ίδιες πολιτείες λειτουργούν τα καθολικά μοναστήρια των γνωστών «ταγμάτων» της Δύσης. Οι Σπλάντζιας φαίνεται να κυριαρχούν με μεγάλα μοναστηριακά συγκροτήματα, όπως εκείνα του Αγίου Νικολάου Σπλάντζιας Χανιών, του Αγίου Πέτρου στο Χάνδακα, χωρίς να υστερούν οι Φραγκισκανοί.
Οι ορθόδοξοι μοναχοί που ζουν στις παρυφές των πόλεων είναι συνήθως λόγιοι και διατηρούν επαφή με την εκπληκτική άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών που παρατηρήθηκε στην Κρήτη μετά το 1453. Τα παραδείγματα του Γεράσιμου Βλάχου του Μαξίμου Μαργώνει, του Ιερεμία και του Λαυρέντιου Τζαγκαρόλων και του Φιλόθεου Σκούφου που ζουν σε μοναστήρια γύρω από το Χάνδακα και τα Χανιά είναι ενδεικτικά. Ωστόσο, η εποχή της Ενετοκρατίας στην Κρήτη (1211-1645/1669) ήταν περίοδος οξύτητας και έντονων θρησκευτικών αντιπαραθέσεων ανάμεσα στους ορθοδόξους και τους καθολικούς. Οι τελευταίοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αλλοιώσουν το θρησκευτικό φρόνημα των Κρητών, έχοντας εν πολλοίς και τη συμπαράσταση του επίσημου ενετικού κράτους. Η πολιτική του ενετικού κράτους φαίνεται να αλλάζει μετά το 1570 και την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους. Η αύξηση της τουρκικής δύναμης στο Αιγαίο ανησυχεί τους Ενετούς που επιδιώκουν πλέον να ακολουθήσουν μια πιο συνετή πολιτική απέναντι στους υπόδουλους Κρήτες. Σ’ όλη την Κρήτη ανακαινίζονται και ιδρύονται δεκάδες μοναστήρια, ενώ οι Ενετοί επιδιώκουν πλέον μια σωστή οργάνωση του μοναστικού βίου. Ο κοινοβιακός μοναχισμός άρχισε να επιβάλλεται στα μεγάλα μοναστήρια γύρω από τα Χανιά, με βασικούς πρωτεργάτες μερικούς μοναχούς της εποχής. Η αρχή γίνεται από την έρημη σήμερα μονή της Αγίας Κυριακής για να ακολουθήσουν η Κυρία των Αγγέλων, η Αγία Τριάδα των Μουρτάρων και άλλα...
Η τουρκική απόβαση στην Κρήτη τον Ιούνιο του 1645 ανοίγει μια καινούργια σελίδα στη μοναστηριακή ιστορία των Χανιών. Οι μοναχοί της Μονής Αγίου Βασιλείου αντιστέκονται με πάθος στους Οθωμανούς. Το μοναστήρι τους κατεστράφη ολοσχερώς από τον νέο κατακτητή. Το ίδιο συμβαίνει και με τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής του Χαρτοφύλακα, μόνο που ο ηγούμενος της μονής αυτής κατάφερε να διαφύγει στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα και το μοναστήρι κατάφερε να αποφύγει την ολοκληρωτική καταστροφή.
Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν πολύ δύσκολα. Η βαρύτατη φορολογία που επέβαλαν οι Τούρκοι σε συνδυασμό με την αφόρητη καταπίεση των πρώτων χρόνων της Τουρκοκρατίας, οδήγησαν στη διάλυση δεκάδων μικρών μοναστηριών της περιοχής. Τα περισσότερα απ’ αυτά μετατρέπονται σε μετόχια (μοναστηριακά εξαρτήματα) των τριών μεγάλων μοναστηριών που κατάφεραν να επιβιώσουν: Της Μονής Ζωοδόχου Πηγής του Χαρτοφύλακα, της Κυρίας των Αγγέλων και της Αγίας Τριάδας των Μουρτάρων ή Τζαγκαρόλων.
Η Μονή Ζωοδόχου Πηγής
Βρίσκεται πολύ κοντά στα Χανιά. Είναι μοναστήρι φρουριακής μορφής και στην κεντρική πύλη του βλέπουμε το οικόσημο του κτήτορά του, του ιατρού Ιωάννη Χαρτοφύλακα, ενός ανθρώπου που πρόσφερε σπουδαίες υπηρεσίες όταν, κατά το 1595 είχε ξεσπάσει στην Κρήτη μια μεγάλη επιδημία πανούκλας. Η Ενετία τον τίμησε και του απένειμε τίτλο ευγενείας. Στη θέση του μοναστηριού υποθέτω ότι υπήρχε κάποιο παλιό μικρό μοναστή ριο το οποίο και ανακαινίστηκε από τον Χαρτοφύλακα. Ο τελευταίος παραχώρησε σημαντικές εκτάσεις στη μονή και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξή της. Ο Ιωάννης Χαρτοφύλακας συνέταξε «Τυπικόν» με το οποίο καθορίζονταν οι συνθήκες λειτουργίας του μοναστηριού, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των μοναχών κ.ά. Το «Τυπικόν» αυτό χάθηκε, αλλά οι κατοπινοί μοναχοί φρόντισαν να το ανανεώσουν και να το προσαρμόσουν στις ιδιαίτερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στην Κρήτη επί Τουρκοκρατίας. Αλλά και η «διασκευή» του αρχικού κειμένου που διασώθηκε παρέχει πολλές πληροφορίες για τον τρόπο διοίκησης της μονής, όπως τον καθόρισε ο Ιωάννης Χαρτοφύλακας. Ανάμεσα στις διατάξεις του «Τυπικού» ήταν και μια που προέβλεπε τη διδασκαλία των γραμμάτων μέσα στο μοναστήρι.
Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να δει το θαυμάσιο τρίκογχο καθολικό, ο πρόναος του οποίου κατασκευάστηκε μόλις το 1863 (ο ναός είχε οικοδομηθεί κατά το 17ο αιώνα). Στο ναό σώζονται εικόνες του 19ου αιώνα και το υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Σπουδαίες εικόνες του 15ου, 16ου και 17ου αιώνα σώζονται στο μουσείο της μονής, όπου φυλάσσονται ιερά σκεύη, τα δουκικά διατάγματα της Χρυσοπηγής και παλιά χειρόγραφα βιβλία. Σήμερα είναι μονή γυναικών.
Οι καλόγριες, συντήρησαν τα κτίρια σεβόμενες την παλιά τους μορφή, οργάνωσαν τμήμα ηλεκτρονικών υπολογιστών για την έκδοση θρησκευτικών περιοδικών και έχουν εγκαταστήσει εργαστήριο αγιογραφίας, όπου απασχολούονται δέκα περίπου μοναχές. Τα έργα τους είναι θαυμάσια, πιστά αντίγραφα βυζαντινών εικόνων.
Ιστορικές μαρτυρίες
Ο 17ος αιώνας ήταν λαμπρή εποχή για τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής ή Χρυσοπηγής, όπως επικράτησε να λέγεται. Η ανοδική της πορεία, όμως, έμελλε να ανακοπεί με βίαιο τρόπο όταν, το καλοκαίρι του 1645, άρχισε η πολιορκία των Χανιών από τους Τούρκους. Ηγούμενος της Χρυσοπηγής ήταν εκείνα τα χρόνια ο Φιλόθεος Σκούφος, καλλιτέχνης αγιογράφος. Ο Φιλόθεος Σκούφος είχε διδαχθεί τη ζωγραφική στα Χανιά και πιθανότατα διατηρούσε εργαστήριο μέσα στο μοναστήρι. Εικόνες του δεν σώθηκαν στη Χρυσοπηγή, αλλά μόνο στη Ζάκυνθο, όπου κατέφυγε μετά την άλωση. Τα έργα του αυτά τον κατατάσσουν ανάμεσα στους σημαντικότερους καλλιτέχνες αγιογράφους του 17ου αιώνα.
Τα έγγραφα των ενετικών αρχείων αποκάλυψαν και μιαν άλλη σημαντική πτυχή της προσωπικότητας του Φιλόθεου. Ο ίδιος δεν ήταν μόνο μεγάλος ζωγράφος αλλά και καλός πολεμιστής. Με ομάδα μοναχών πολέμησε τους Τούρκους, οχυρώθηκε στη μονή και προέβαλε αντίσταση στα σχέδια το κατακτητή. Με δυσκολία κατάφερε να διαφύγει και να καταλήξει στα Επτάνησα, παίρνοντας μαζί του και κειμήλια της μονής για να μην πέσουν αυτά στα χέρια των Τούρκων.
Η Μονή Χρυσοπηγής συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ιερά καθιδρύματα εκείνα που υπέστησαν τα περισσότερα δεινά από τους κατά καιρούς κατακτητές. Το 1692 και ενώ η Κρήτη είχε κατακτηθεί από τους Τούρκους, αποβιβάστηκε στο νησί ο Ενετός Μοτσενίγος, ο οποίος κατέβαλε την πρώτη προσπάθεια απομάκρυνσης των Τούρκων. Η προσπάθειά του απέτυχε και φεύγοντας έκαψε τη Μονή Χρυσοπηγής, προφανώς για να μην χρησιμοποιηθεί ως τόπος οχύρωσης των αντίπάλών του, Τούρκων. Τα επόμενα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης φρόντισε να συνενώσει τη μονή με την κοντινή (σήμερα ερειπωμένη) Μονή Αγίου Ελευθερίου στο χωριό Μουρνιές. Η Χρυσοπηγή έμεινε για αρκετά χρόνια έρημη και αναστηλώθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα από τα αδέλφια Καψαλώνηδες που εγκαταστάθηκαν εκεί και μόνασαν.
Λόγω της θέσης της κοντά στα Χανιά, όπου διέμεναν οι Τούρκοι γενίτσαροι, λεηλατήθηκε πολλές φορές και πολλοί μοναχοί σφαγιάστηκαν. Μια τέτοια σφαγή συνέβη πριν από την επανάσταση του 1821. Η επανάσταση αυτή έγινε αιτία να καταστραφεί και να ερημωθεί το μοναστήρι. Από τη δεκαετία του 1830 και μετά η μονή διεδραμάτισε σπουδαίο εκκλησιαστικό ρόλο. Οι ηγούμενοί της έγιναν διαδοχικά επίσκοποι Κυδωνιάς (Χανιών). Η παρακμή της άρχισε μετά το 1900 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 κόντευε να διαλυθεί. Η εγκατάσταση των νέων καλογριών έδωσε καινούργια ζωή σ’ αυτόν τον ιερό χώρο.
Μονή Αγίας Τριάδος
Από τα πιο εντυπωσιακά και πιο καλά διατηρημένα μοναστήρια της Κρήτης. Βρίσκεται στο Ακρωτήρι και απέχει από τα Χανιά 16 χλμ. Η κλίση του εδάφους ανάγκασε τον αρχιτέκτονα να δημιουργήσει τριώροφα κτίσματα απ’ έξω και διώροφα από το εσωτερικό της μονής. Με τον τρόπο αυτό σχηματίστηκε η επίπεδη μοναστηριακή αυλή, στο κέντρο της οποίας βρίσκεται το ωραίο καθολικό της μονής. Η εξωτερική είσοδος προσομοιάζει με δυτικά πρότυπα, πράγμα που σημαίνει πως ο αρχιτέκτονας του 17ου αιώνα διέθετε μόρφωση και μπορούσε να γνωρίζει τα βιβλία της Αρχιτεκτονικής που κυκλοφορούσαν στη δυτική Ευρώπη και επίσης μπορούσε να αξιοποιήσει τα νέα αρχιτεκτονικά ρεύματα χωρίς να αλλοιώσει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της ορθοδοξίας. Εντυπωσιακοί είναι και οι υπόλοιποι χώροι της μονής. Η Τράπεζα, μια μεγάλη ορθογώνια αίθουσα στην οποία συνέτρωγαν όλοι μαζί οι μοναχοί, μαρτυρεί το κοινοβιακό παρελθόν του μοναστηριού.
Η ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΜΟΥΡΤΑΡΩΝ-Η ΤΖΑΓΚΑΡΟΛΩΝ.
Η ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΜΟΥΡΤΑΡΩΝ-Η ΤΖΑΓΚΑΡΟΛΩΝ.
Το καθολικό είναι μεγάλος τρίκογχος ναός με δύο παρεκκλήσια και νάρθηκα. Η οικοδόμηση του ναού δεν είχε ολοκληρωθεί όταν το 1645 κατέλαβαν οι Τούρκοι την Κρήτη. Ολοκληρώθηκε διακόσια χρόνια αργότερα, όταν ο αντιβασιλέας της Αιγύπτου, Μεχμέτ Αλής (Μοχάμεντ Αλι) παραχώρησε κάποιες ελευθερίες στους υπόδουλους Κρήτες.
ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΛΕΥΡΑΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ. ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΥΛΗ.
Το κτιριακό συγκρότημα της μονής είναι αρμονικό και καλοσχεδιασμένο, ώστε να εξυπηρετούνται όλες οι ανάγκες της μοναστικής κοινότητας, χωρίς να χρειάζεται να εξέρχεται κανείς, ιδιαίτερα σε περιόδους εντάσεων. Οι αποθήκες για τα αγροτικά προϊόντα, καθώς και οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των είναι προσαρμοσμένες στο ίδιο το συγκρότημα. Κάτω από τη μεγάλη πλακόστρωτη αυλή υπάρχουν οι δεξαμενές όπου συγκεντρώνονται τα νερά της βροχής, επειδή όλο το Ακρωτήρι είναι άνυδρο και χωρίς φυσικές πηγές.
Η ιστορία της μονής αρχίζει πολύ πριν από τον 17ο αιώνα, χωρίς να γνωρίζουμε σήμερα την εποχή κατά την οποία ιδρύθηκε. Ήταν, όμως, μικρό μοναστήρι με μικρό αριθμό καλογήρων, το οποίο, κατά πάσα πιθανότητα, ανήκε στην πλούσια οικογένεια των Μουρτάρων. Εξ άλλου, το όνομα των Μουρτάρων έφερε για πολλούς αιώνες η μονή, ενώ σήμερα έχει επικρατήσει ως επωνυμία το όνομα των ανακαινιστών και αναδιοργανωτών της, Τζαγκαρόλων. Οι ιερομόναχοι Ιερεμίας και Λαυρέντιος Τζαγκαρόλος διεδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην ιστορική εξέλιξη της μονής.
Μόναζαν στη Μονή Αγίας Κυριακής κοντά στα Χανιά, αλλά εκλήθησαν να αναλάβουν την οργάνωση της Αγίας Τριάδας σύμφωνα με τα πρότυπα του κοινοβιακού συστήματος. Στη θύρα του πρόναου μπορεί ο σημερινός επισκέπτης να διαβάσει την επιγραφή με τα ονόματά τους και τη χρονολογία 1643. Είναι γραμμένη σε δύο γλώσσες, στα ελληνικά και τα λατινικά. Οι δύο αυτοί μοναχοί οργάνωσαν το μοναστικό βίο και ανέδειξαν τη μονή ανάμεσα στις μεγαλύτερες της Κρήτης.
Η Τουρκοκρατία, που ήρθε πριν ολοκληρωθεί το έργο, ανέκοψε την πορεία της μονής. Η παράδοση μάλιστα αναφέρει ότι οι Τούρκοι φυλάκισαν έναν ηγούμενο ο οποίος προσπάθησε να πραγματοποιήσει οικοδομικές εργασίες και χρειάστηκε να πληρωθούν πολλά χρήματα για να αποφυλακιστεί.
from ανεμουριον https://ift.tt/30EhSXY
via IFTTT