ΓΡΑΦΕΙ Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΧΑΡ. ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ | Δημοσιογράφος, ανθολόγος και ιδιόμορφος στοχαστής, που γεννήθηκε από ζάπλουτη αγροτική κτηνοτροφική οικογένεια στον Πύργο της Βουλγαρίας, στις 18.1.1893. Ενάμιση χρόνο αργότερα, έχασε τη μητέρα του, Φωτεινή Κούτσικου και αυτό φαίνεται πως τον σημάδεψε για όλη τη ζωή του, αφού, σύμφωνα με μαρτυρία του γιου του Ρένου, ο Η.Ν.Α. όταν ήταν βαρύθυμος έλεγε: «...Δεν θα συγχωρήσω ποτέ τον κόσμο, ότι εγώ δεν εγνώρισα μητέρα... Μητέρα, ξεύρεις τι θα ειπή;... Εγώ δεν την εγνώρισα!..».
Τα παιδικά του χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολα και δυστυχισμένα, λόγω της ελλείψεως επικοινωνίας που είχε με τον πατέρα του, Νικόλαο.
Ο Ρένος μεταφέρει μια χαρακτηριστική σκηνή: Ο Η.Ν.Α. μου διηγόταν πολλές φορές με δακρυσμένα μάτια πως όταν ο πατέρας του σκότωσε τον σκύλο τους Μπάρι δεν τούπε τίποτα κι ούτε που τόλμαγε. Μόνο τόνε κοίταξε μια, στα μάτια, κατάισα, κ' ύστερα γύρισε και έφυγε!.. Κείνος του φώναξε, κάτω απ' τη σκάλα -δίχως θυμό ή νεύρο:
— Ηρακλή, τώρα έχω δουλειά (βγάζοντας αργά το ρολόι απ' το γιλέκο του). Στις τέσσερις, όμως, να έλθης να σε δείρω... Γιατί, ενίοτε, φέρεσαι ιταμώς!..
Και τον έδειρε, πράγματι, στις τέσσερις, που πήγε.
Αμίλητος με τη ζωστήρα του. Αργά.
Έτσι πάντα τον έδερνε: σε ώρα που του ώριζε. Ψυχρά» (περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ, σελ. 1.281, Μάρτιος 1979).
Σε ηλικία 14-15 ετών ο Η.Ν.Α. είχε αποκτήσει συνείδηση αναρχικού-τολστοϊστή. Αυτές οι ιδέες ήταν ο κύριος λόγος της ρήξης με τον πατέρα του, με τον οποίο όταν τσακώθηκε οριστικά, έφυγε από τον Πύργο και δεν τον ξαναείδε ποτέ ούτε και ξανααλληλογράφησε μαζί του.
Βέβαια, ο Η.Ν.Α. δεν ήταν μόνο στα λόγια ιδεολόγος, συχνά περνούσε και στις πράξεις, τόσο στον Πύργο όσο και στην Πόλη, όπου βρισκόταν συχνά, φιλοξενούμενος ενός εξαδέλφου του. «Στην Πόλη ωργάνωσε μεγάλη απεργία και μαχητικό συλλαλητήριο των Κούρδων φορτοεκφορτωτών, που πορευόμενοι τότε ισοπέδωσαν έναν διώροφο Αστυνομικό Σταθμό. Εκεί, επίσης, είχε πολλές συγκρούσεις με Βούλγαρους κομιτατζήδες του Σαντάνσκι, όπου προσπάθησαν και να τον σκοτώσουν, αλλά τους αντιμετώπισε βίαια και γι' αυτό κι απελάθηκε απ' τους Τούρκους». Ο Η.Ν.Α. σπούδασε καταρχήν στον Πύργο, πήγε Γυμνάσιο στην Αδριανούπολη, φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων και μετά, την τελευταία τάξη, στο Βαρβάκειο Αθηνών (1911), οπότε και διέκοψε τη φοίτηση του (Απρίλιος 1911) γιατί αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες και υποχρεώθηκε να δουλέψει. (Ο Νικ. Αποστολίδης με διαθήκη του άφησε στον Η.Ν.Α. μόνο το 1/30ό της περιουσίας του, δηλαδή 125.000 του 1925).
Ετσι, ο Η.Ν.Α. δεν πήρε ούτε απολυτήριο Γυμνασίου, παρά ένα πιστοποιητικό με τους άριστους βαθμούς του σε όλα τα μαθήματα της τελευταίας τάξεως του Βαρβακείου, που γράφει πως διέκοψε τη φοίτηση του. Εφ' όρου ζωής του κατόπιν αρνήθηκε πτυχία που του προσέφεραν. Τα παιδικά χρόνια του Η.Ν.Α. περιγράφονται από τον Ρένο σε ένα διήγημα του με τον τίτλο: «Φωτιά στον πατέρα», στον τόμο διηγημάτων του «Άξονες».
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του Η.Ν.Α. στην Αθήνα, το 1911-1912, ήταν άκρως επαναστατικά... Ηταν από τους ιδρυτές του Σοσιαλιστικού Κόμματος, «του Παταριού», όπως λεγόταν τότε, χωρίς ο ίδιος να είναι καθαρός σοσιαλιστής αλλά αναρχοσυνδικαλιστής. Σύντομα, όμως, εγκατέλειψε την πολιτική δραστηριότητα αγανακτισμένος από την ψευτοεπαναστατική συνείδηση πολλών συναγωνιστών του. Εκτοτε, δεν ξανανακατώθηκε με την πολιτική και σε όλες τις εκλογές, σύμφωνα με τον Ρένο, έριχνε άδειο φάκελο.
Το 1914, ίδρυσε με άλλους την Ενωση Συντακτών (σημερινή ΕΣΗΕΑ), με πρώτο πρόεδρο τους τον Ι. Κονδυλάκη και έγραψε το καταστατικό της. Επέμεινε πάντα, στην Ενωση Συντακτών, πως «ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να αποκτά δικό του σπίτι γιατί αστικοποιείται, συντηρητικοποιείται και δεν μπορεί έτσι να υπηρετήσει την αλήθεια». Επίσης, επέμεινε να μπει στο καταστατικό τους πως «όποιος υποστηρίξει και μόνο ποτέ λογοκρισία διαγράφεται αυτομάτως απ' την Ενωση Συντακτών».
Το 1913, ο Η.Ν.Α. παντρεύτηκε τη Νίκη Σταύρου Ζαμπέλη (1888-1977), νηπιαγωγό, από τα Γιάννενα με πλούσια δράση ως δασκάλα στα ηπειρωτικά και αλβανικά βουνά. Ο Η.Ν.Α. δούλεψε σε διάφορες εφημερίδες, ως πολιτικός ρεπόρτερ, συντάκτης επί της ύλης, αρχισυντάκτης, αρθρογράφος, χρονικογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, βιβλίων επίσης φιλοσοφίας, αλλά και ως μεταφραστής. Οι σημαντικότερες δουλειές του στην αθηναϊκή ημερήσια δημοσιογραφία ήταν: αρχισυνταξία σε 5-6 εφημερίδες προ του 1920, αρχισυνταξία του «Ριζοσπάστη» (του Πετσόπουλου), απ' όπου παραιτήθηκε όταν έγινε κομμουνιστικός, μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, διαφωνώντας πάντα, σαν αναρχικός ή και απολιτικός γενικότερα, με τους κομμουνιστές, αρχισυντάκτης στην «Ηχώ της Ελλάδος» και σε κάθε περίπτωση αρθρογράφος που προανήγγειλε την ετοιμαζόμενη δικτατορία του Μεταξά. Καταγγέλλοντας την για έναν επιπλέον λόγο: γνώριζε προσωπικά τον Ι. Μεταξά και καταλαβαίνοντας «το τι θα εγκαθίδρυε στυγνό στη χώρα (...) τούχε κόψει φυσικά και την καλημέρα (...) αυτο«ύ» που βλέπονταν δύο και τρεις φορές την εβδομάδα, τα βράδια, επί μια 10ετία, τουλάχιστον, πριν απ' τη δικτατορία» (Ρένος: ΚΑΙΓΕ, σελ. 171).
Για τον πολιτικό αρθρογράφο Η.Ν.Α., ο Γ. Κουχτσόγλου έγραψε: «—υπόδειγμα και παράδειγμα—αντιδημοκοπικού και αντιπαραπλανητικού δημοσιογραφικού στυλ. Οχι μόνο δεν επιδιώκονται αυτού, με λεξιθηρική ηχηρότητα, ταπεινοί, "εκ του πονηρού", εντυπωσιασμοί (...) παρά βλέπουμε και την αποφασιστική εμμονή του αρθρογράφου να αντλή την ένθερμη πίστη του μες απ' όσα υποστηρίζει. Είναι αρθρογραφία ειλικρινέστατου τόνου, κλιμακωμένου ανάλογα, επιλεγμένων λέξεων κ' επιθέτων, φραστικών σχημάτων μετρημένων ή τολμηρών ξεκομμένων...» (περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ, σελ. 529, Δεκ. 1975). Από το 1936 και έπειτα ο Η.Ν.Α. δεν ξαναδούλεψε στη δημοσιογραφία λόγω της λογοκρισίας που της είχε επιβληθεί από την 4-8-1936, αλλά και λόγω του πολιτικού φανατισμού όλων των εφημερίδων κατά την περίοδο του εμφυλίου.
Από το 1926, όμως, ο Η.Ν.Α. είχε αναλάβει την αρχισυνταξία του περιοδικού της «Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας» του «Πυρσού» και τη Γενική Γραμματεία της Συντάξεως της 24τομης ομώνυμης εγκυκλοπαίδειας (που εμφανίζεται ανατυπωμένη - πλην του τόμου της «ΕΛΛΑΣ»- ως δήθεν «Δρανδάκη»), από το μέσο του δευτέρου τόμου της, ως τον τελευταίο, που βγήκε το 1934.
Η γραμμή που επέβαλε ο Η.Ν.Α. στη σύνταξη της εγκυκλοπαίδειας ήταν η απόλυτη αντικειμενικότητα σε όλα τα θεωρητικά άρθρα της, αναθέτοντας στους εγκυρότερους τη συγγραφή των σχετικών λημμάτων, ανεξαρτήτως τις πολιτικές, ιδεολογικές πεποιθήσεις τους.
Αλλά ο Η.Ν.Α. είναι και ο δημιουργός της «Ανθολογίας» της Νεοελληνικής Γραμματείας, της Ποίησης και του Διηγήματος μας.
Το έργο αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως έργο ζωής, ο Η.Ν.Α. το πραγμάτωσε με μεγάλο μόχθο γιατί: «Με την πιο γενναία αμεροληψία, με μίαν αντικειμενικότητα που εις την εποχήν μας —εποχή πνευματικών φατριών, σχεδόν συνωμοτικά ωργανωμένων— την έχουν διαφυλάξει μέσα τους ελάχιστοι, στάθηκε μπροστά στη νεοελληνική ποίηση (στην ποίηση που ξεκινάει από τους παλαιότερους και φθάνει ως τους πιο νέους και τους πιο πρωτοποριακούς) με το δέος του εφήβου που θέλει να αγαπήσει και να θαυμάσει και με το χαμόγελο, ταυτόχρονα, του σοφού αναγνώστη, που ζητάει να ανακαλύψει ό,τι δεν ανακάλυψαν οι άλλοι. Εγινε δύτης και εξερευνητής... «(Π. Κανελλόπουλος για τον Η.Ν.Α., περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ, σελ. 166, Φθινόπωρο '74), γιατί ο Η.Ν.Α. αγαπούσε τους νέους και το νέο.
Να, τι έγραφε το 1959 σε ένα κείμενο του με τον τίτλο: «Η Νέα Ποίηση»:
«"Νέα ποίηση" είναι όλη η ποίησις της σήμερον (...) Εκτός και αν δεν είναι για να μιλήσουν οι νέοι, να εκφρασθούν οι νέοι, να χορέψουν οι νέοι —για να ζήσουν όπως τους πρέπει, κι όπως υπαγορεύει ο καιρός τους, οι νέοι —παρά είναι τάχα για να ξερονοσταλγήσουμε τα παλαιά μας εμείς οι γηραιοί!.. Μα αν περί αυτού λοιπόν, πρόκειται να οι τάφοι μας, εκεί 'ναι τοι!.. Και μας περιμένουν μια ώρα αρχύτερα! Δεν μπαίνουμε και ζωντανοί μέσα;.. Τι ψέματα δηλαδή να λέμε;...» (περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ, σελ. 659, Καλοκαίρι •76).
Και με την ομολογία του ο Νικηφόρος Βρεττάκος προσδίδει στην «Ανθολογία» μια άλλη διάσταση:
Για πολλούς από μας που δεν ανήκαμε σε ωργανωμένες ομάδες, που δεν είχαμε χρηματικά μέσα και πλάτες στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, που μας πολεμούσανε μάλιστα —όχι έντιμα— όπως έκανε ο κύκλος του περιοδικού «Νέα Γράμματα» (το αντίθετο της πνευματικής συνείδησης του Αποστολίδη) ο τελευταίος αυτός αποτέλεσε το πρώτο στήριγμα της πνευματικής μας παρουσίας εκείνα τα χρόνια, με τη γνώση του και την αντικειμενικότητα του», (περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ, σελ. 335, Ανοιξη 1975).
Ο Η.Ν.Α. πρωτόβγαλε την ποιητική «Ανθολογία» το 1933. Στη συνέχεια έκανε άλλες 8 εκδόσεις της, ως το 1969, σταθερά συμπληρωμένες και με νεοανθολογούμενο ποιητικό υλικό. Το 1970-72 τέλος ο Ρένος έβγαλε την οριστικά συμπληρωμένη 3τομη έκδοση της (που δούλεψε με τον πατέρα του όλη την «Ανθολογία») με όλα όσα είχε ανθολογήσει ο Η.Ν.Α. στις προηγούμενες 9 εκδόσεις της και με όσα είχε περαιτέρω επιλέξει ο ίδιος προς ανθολόγηση.
Αλλά ήδη από το 1953 έως το 1960 ο Η.Ν.Α. εξέδωσε και την «Ανθολογία του Διηγήματος» με τη συνεργασία του Ρένου.
Εκτός από την «Ανθολογία» ο Η.Ν.Α. έβγαλε και «Το Άλλο στην Ανθολογία» (1964) που είναι η υπεξαγωγή από τα ανθολογημένα ποιητικά κείμενα (τα ως το '64 από τον ίδιον ανθολογημένα) του «άλλου» στοιχείου. Και «άλλο» ο Η.Ν.Α. ονόμαζε —όπως ο Ρένος εξηγεί στη σχετική εισαγωγή του— εκείνο που συνιστά βαθύτερο γενικό προβληματισμό της νεοελληνικής συνείδησης, μέσα από την ανθολογημένη, δηλαδή την ποιοτικότερη, ποίηση της.
Τέλος, ο μανιώδης να μένει ανώνυμος Η.Ν.Α. — «το ιδανικό μου είναι η απόλυτη ανωνυμία» έλεγε πάντοτε— στο τέλος της ζωής του, ξαφνικά αποφάσισε να γράψει επώνυμα κάποια αποφθέγματα, που τα εξέδωσε με τον τίτλο «Ενάριθμα» (1968) και είναι αριθμημένα από το 1 έως το 1121 σε 3 τομάκια: «Ενάριθμα», «Υστερόγραφα» και «Τελευταία».
Οι ρήσεις που δημοσιεύονται στο έργο αυτό είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας μιας ζωής αλλά και χαρακτηριστικό της ευαισθησίας που έκλεινε ο ψυχικός του κόσμος.
«1. Όσο λιγώτερο αμφισβητούν αυτό που λες, τόσο περισσότερο αγαναχτούν γιατί το λες!» (Ενάριθμα).
1121 - «Κουράγιο, αγάπες μου! Δεν μπορώ πια τίποτε· το βλέπετε...». (Τελευταία), κραυγή σωτηρίας προς την οικογένεια του.
Σύμφωνα με τον Ρένο ο Η.Ν.Α. «ήταν βαθύτατα απαισιόδοξος σ' όλη τη ζωή του, έλεγε πως δεν επίστευε σε κανένα ιδανικό (και πως «δεν χρειάζονται καν τα ιδανικά που σε πολέμους πάντα καταλήγουν εν ονόματι τους οι φορείς τους»), δεν ασπάζονταν «σωτηριολογίες» και πολιτικές τοποθετήσεις ή ιδεολογίες, πίστευε πως "ο άνθρωπος είναι ένα λάθος, αδιέξοδο εν τέλει" —αλλά γλυκύτατος άνθρωπος ο ίδιος μάγος συνομιλητής, απίθανος εκμαιευτής του καλύτερου εαυτού όλων όταν βρίσκονταν μαζί του. Λάτρευε τη γυναίκα του, το μεγάλο του γιο και τον Ρένο πρωτίστως και ο δεσμός των δυονών τους, βαθύτατος και πνευματικότατος με απόλυτες συμπτώσεις σκέψης και αίσθησης βάστηξε από τα παιδικά χρόνια του γιου του ως το θάνατο του Η.Ν.Α. — κάπου μισόν αιώνα!».
Ετσι μαζί με τον Ρένο, σύμφωνος σε όλους σχεδόν —εκτός της ιδιοσυγκρασίας (ο Ηρακλής ήταν πάντα ήρεμος, όχι ορμητικός και εκρηκτικός)— έβγαλαν το περιοδικό τους «Τα Νέα Ελληνικά» σε τρεις περιόδους, μηνιαίο: το 1952, το 1957 και το 1966-67. Το Μάιο του 1969 δημοσίευσαν ένα έκτακτο τεύχος κατά της δικτατορίας.
«Τα Νέα Ελληνικά» περιοδικό κριτικό —επί παντός θέματος όχι μόνο των πνευματικών— και ανθολογικό των Ηρακλή και Ρένου Αποστολίδη, άσκησε, διά του Ρένου, σφοδρότατη και οξύτατη κριτική σε πολλά θέματα λογοτεχνίας, σκέψεως, θεωρίας γενικότερα, πολιτικής, παιδείας, Τύπου κ.λπ. Προκάλεσε ως εκ τούτου τις οξύτερες των αντιδράσεων.
Από το 1941 έως το 1959 ο Η.Ν.Α. χρημάτισε διευθυντής Α' παρά τη Εθνική Βιβλιοθήκη επί γενικής διευθύνσεως Δίον. Κόκκινου.
Το έργο που επιτέλεσε εκεί ήταν μεγίστης επιστημονικής σημασίας: αποδελτίωσε έντυπα, βιβλία και εφημερίδες επί παντός εθνικού ζητήματος και εθνικά θεωρούσε τα θέματα όπως γεωργία, λαογραφία κ.ά.
Εκτός πάμπολλων μεταφράσεων του από τα γαλλικά σε εφημερίδες και περιοδικά, μετέφρασε το «θεό εν τη φύσει» του Φλαμμαριόν και επεξεργάστηκε πολύμοχθα, δίνοντας πολλούς ελληνικούς όρους σε βασικές φιλοσοφικές έννοιες που έκτοτε εκράτησαν γενικότερα —τη μετάφραση της «Δημιουργού εξελίξεως» του Μπερζόν από τον Κ.Θ. Παπαλεξάνδρου φίλο του και συγγενή του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επεξεργασία και επιμέλεια του σε κείμενα επιστημονικά, διατριβών ή υφηγεσίας, δουλειά που ο ίδιος χαρακτήριζε «δουλειά του νέγρου» δεν υπήρξε μικρότερης σπουδαιότητας.
Ο Η.Ν.Α. δούλευε ως τα βαθιά γεράματα του, ακόμη και αν «έδειχνε ότι φεύγει...». Ομως κρατούσε ακόμα την ταυτότητα του... Μίλαγε όμορφα και παράξενα... Και τόσο σιγά (...). Παρ' όλα όμως τα χρόνια του —70 περασμένα— είχε ακόμα το κουράγιο να θυμώνει!.. Και τότε, δεν εχαρίζονταν: (—). Ένα μεσημέρι μάλωσε τρυφερά τον εγγονό του Στάντη γιατί ρώτησε αν τα πουλάκια έχουν καρδούλα: "Αει! που 'χουν καρδούλα και συναίσθημα, κι αρρώστιες της καρδιάς,... και θα κάνουν θαρρείς και μεταμοσχεύσεις αν τύχη!., (περ. ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ σελ. 668, Καλοκαίρι 1976).
Πέθανε στην Αθήνα στις 24 Απριλίου 1970, Μεγάλη Παρασκευή πρωί. Τον άλλο χρόνο το περιοδικό «Πνευματική Κύπρος» και μόνο αυτό, γύρεψε από τον Ρένο να υποδείξει ποιος θα έγραφε για τον Η.Ν.Α. Το καλύτερο κείμενο υπήρξε αυτό του Κ.Θ. Παπαλεξάνδρου γιατί δίνει καίρια το στοχαστή Η.Ν.Α. και την καταπληκτική μαιευτική του ικανότητα στο διάλογο.
ΕΛΛΑΔΑ 20ός ΑΙΩΝΑΣ ΕΚΔΟΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΑΘΗΝΑ
ΕΛΛΑΔΑ 20ός ΑΙΩΝΑΣ ΕΚΔΟΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΑΘΗΝΑ
from ανεμουριον https://ift.tt/35mLY1O
via IFTTT