του κ. ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ
Η Κύπρος, ευρισκόμενη κοντά στα μεγάλα κέντρα του ασκητισμού της Ανατολής, δέχθηκε και καλλιέργησε τον μοναχισμό από πολύ ενωρίς. Ήδη από τον 4ο αιώνα καταβλήθηκαν τα σπέρματα της αναπτύξεως του μοναχικού βίου στην Κύπρο.
«Η εγκατάσταση επί τίνα χρόνο στην Κύπρο του περίφημου αναχωρητή οσίου Ιλαρίωνα του Μεγάλου και ο γνωστός ζήλος υπέρ του μοναχικού βίου του Αγίου Επιφανίου συνετέλεσαν ήδη από τον αιώνα αυτό στην ανάπτυξη του μοναχικού βίου».
Τα πρώτα μοναστήρια
Η ίδρυση μοναστηριών στην Κύπρο αναφέρεται από τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Η Μονή του Αγίου Νικολάου Ακρωτηρίου και του Σταυροβουνίου ανάγονται στους χρόνους του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΜΟΝΟ ΤΟΠΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΛΑΒΕΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ. «ΚΟΠΑΔΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΑΠΟ ΠΡΟΒΑΤΑ, ΚΑΤΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑ ΣΦΑΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ. ΡΥΑΚΙ ΚΥΛΑ, ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ, ΤΟ ΒΑΡΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΡΑΣΙ ΠΟΥ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Σ' ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΕΣ», ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΑΞ ΡΙΧΤΕΡ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΑΓ. ΗΡΑΚΛΕΙΔΙΟΥ, ΟΠΟΥ ΠΑΡΑΒΡΕΘΗΚΕ ΤΟ 1889, ΑΠ' ΟΠΟΥ ΚΑΙ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ (ΦΩΤ.: «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ», ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ).
Κατά την παράδοση, με την επίσκεψη της Αγίας Ελένης και τη χάρη του Τιμίου Σταυρού, του οποίου τεμάχιο αφιερώθηκε στη Μονή Σταυροβουνίου, που ιδρύθηκε από αυτήν, καθαγιάσθηκε η Κύπρος από την εξουσία της ειδωλολατρίας.
Δεν αποκλείεται η Μονή των Ιερέων στην Πάφο, σημερινό μετόχι της Μονής Κύκκου, να είναι της ίδιας εποχής ή και νωρίτερα, αφού, κατά τον Εφραίμ τον Αθηναίο, κτίστηκε κατά τον 4ο αι. από τον άγιο Ευτύχιο και τον άγιο Νικόλαο, τον μετέπειτα Επίσκοπο Μύρων της Λυκίας.
Τον 6ο αι. ακμάζει η Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα παρά τη Σαλαμίνα, που ιδρύθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Ανθέμιο λίγο νωρίτερα. «Τον 7ο αιώνα αναφέρεται επίσης ρητά η Μονή του συμβούλου ως από πολλού υφισταμένη, ενώ τον 9ο αι. μνημονεύεται η Μονή του Αγίου Αντωνίου παρά τους Χύτρους».
«ΠΕΤΡΙΝΕΣ ΚΟΛΩΝΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΥΠΟΣΤΕΓΑ ΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΚΑΝΤΑΡΑΣ, ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΓΟΤΘΙΚΟ ΚΑΣΤΡΟ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΑΡΠΑΣΙ. ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΥΜΝΗ ΜΟΥΡΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΛΩΝ ΕΙΝΑΙ ΜΑΖΕΜΕΝΗ ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΠΑΡΕΑ ΑΠΟ ΓΕΩΡΓΟΥΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΕΣ ΠΑΛΙΕΣ ΤΟΥΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ. Ο ΓΕΩΡΓΟΣ ΣΤΑ ΔΕΞΙΑ ΕΧΕΙ ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΩΜΟ ΤΟΥ ΤΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΡΟΒΙΑ, ΤΟΝ "ΚΑΠΟΤΤΟ", ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΚΑΘΕΤΑΙ Ο ΜΟΥΛΑΡΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΑΙΝΟΥ». Ο MAX HERMANN OHNEFALSCH-RICHTER ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΕ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤΟ 1878 ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΑΡΚΕΤΕΣ ΦΟΡΕΣ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΥΣ ΚΑΙ ΕΚΑΝΕ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΑΜΑΣΣΟ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ («ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ», ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ)
Η ίδρυση μονών στην Κύπρο συνεχίζεται και κατά την ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Βασιλικές Σταυροπηγιακές Μονές της Κύπρου μαρτυρούν την πολιτική και το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων για τον χριστιανικό λαό της Κύπρου.
Ο ρόλος και η δράση των μονών
Ο κυπριακός μοναχισμός λοιπόν άρχισε να ιδρύεται από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, και συνέχισε έκτοτε αδιάκοπη την πορεία της ζωής του, εμφανίζοντας αναλόγως των συνθηκών, των καιρών και των ιστορικών εξελίξεων εποχές μείζονος ή ελάσσονος ακμής, αλλά, είτε ακμάζων είτε προς καιρόν δοκιμαζόμενος, πρόσφερε υπέροχες τις υπηρεσίες του, τόσο στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου και στην Ορθοδοξία γενικότερα, όσο και προς τον κυπριακό ελληνισμό και το έθνος γενικότερα.
Η ΜΑΓΔΑ ΡΙΧΤΕΡ ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΕ ΤΗ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓ. ΗΡΑΚΛΕΙΔΙΟΥ, ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΖΥΓΟ ΤΗΣ ΜΑΞ ΡΙΧΤΕΡ ΤΟ 1894. «Ο ΦΙΛΟΠΟΝΟΣ ΓΕΩΡΓΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΕΣΠΕΡΝΕ Ο ΙΔΙΟΣ, ΣΥΧΝΑ ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟΥ ΧΕΡΙ ΑΡΟΤΡΙΟΥΣΕ, Ο ΙΔΙΟΣ ΕΠΕΡΙΠΟΙΕΙΤΟ ΤΑ ΜΕΛΙΣΣΙΑ ΚΑΙ ΕΚΛΑΔΕΥΕ ΤΑ ΚΛΗΜΑΤΑ, ΜΑΚΡΙΑ ΕΙΣ ΤΟ ΧΩΡΑΦΙ Η ΕΙΣ ΤΑ ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ Η ΕΙΣ ΤΑ ΑΜΠΕΛΙΑ...». ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΒΡΕΘΗΚΕ ΤΥΧΑΙΑ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΥ, ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Ο ΑΓΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΔΙΟΣ» (ΛΕΥΚΩΣΙΑ 1967) ΚΑΙ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΖΕΙ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ ΤΗ ΦΙΓΟΥΡΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΝΩΡΙΤΕΡΑ, ΤΟ 1889, ΕΙΧΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙ Ο ΜΑΞ ΡΙΧΤΕΡ(«ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ», ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ).
Κατά τη διάρκεια των δεκαέξι αιώνων της ζωής του, ο κυπριακός μοναχισμός ανέδειξε άνδρες αγίους και σοφούς, που στάθηκαν για τους ανθρώπους πολύτιμοι χειραγωγοί στον ανηφορικό δρόμο της θεώσεως, ανέδειξε οσίους και ασκητές, που υπήρξαν ακαταμάχητοι υπέρμαχοι της χριστιανικής αλήθειας. Οι άγιοι Θεοσέβιος, Διομήδης, Δημητριανός, Ιωάννης ο Ελεήμων, Ιωάννης ο Λαμπαδιστής, Σωζόμενος, Φίλων, Αυξίβιος, Ανάστάσιος, Θεράπων, Επίκτητος, Λαυρέντιος, Ευφημιανός, Ηλιόφωτος, Αλέξανδρος, Νεόφυτος ο Έγκλειστος και πλειάδα άλλων αγίων, οσίων και ασκητών είναι ονόματα που λάμπρυναν το εκκλησιαστικό στερέωμα της Κύπρου.
Αλλά στην ιστορική πορεία του κυπριακού μοναχισμού, η υψηλή αγωνιστική διάθεση των μοναχών του σφράγισε ανεξίτηλα την εθνική μας ζωή. Στους αγώνες του λαού μας για την πολυέραστη ελευθερία, τα μοναστήρια μας ανεδεικνύοντο οι φυσικοί ηγέτες των αγώνων του και οι πρωταγωνιστές των επαναστάσεων του, με αποκορύφωμα τον πρόσφατο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59, που έφερε και πάλι στο προσκήνιο τις μονές μας και τις ανέδειξε για μια ακόμη φορά προπύργια αντιστάσεως.
Πνευματικά αναχώματα
Τα ορθόδοξα μοναστήρια της νήσου μας έπαιξαν ρόλο αποφασιστικό και σπουδαίο στη μεγάλη υπόθεση της εθνικής επιβιώσεως του κυπριακού ελληνισμού.
ΣΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ ΕΙΧΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙ ΠΟΛΛΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΨΕΙΣ ΕΝΟΣ ΤΟΠΟΥ, ΠΟΥ ΤΟΤΕ, ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '50, ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΑΚΟΜΑ ΤΟ ΘΑΥΜΑ. ΑΝΑΜΕΣΑ Σ' Ο,ΤΙ ΕΚΛΕΙΣΕ Ο ΦΑΚΟΣ ΤΟΥ, ΟΙ ΜΟΝΑΧΟΙ ΛΟΓΓΙΝΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΙΤΩΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ, ΜΕ «ΣΚΟΥΦΙ, ΚΟΝΤΟΡΑΣΟ, ΠΕΤΣΙΝΗ ΖΩΝΗ»... («ΚΥΠΡΟΣ, ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ, ΜΕ ΤΟ ΦΑΚΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ», ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ, ΛΕΥΚΩΣΙΑ 1990).
Όταν οι κατά καιρούς διάφοροι κατακτητές προσπαθούσαν να αφομοιώσουν το λαό μας, να εξαλείψουν τη γλώσσα του και τη θρησκεία του, να αλλοιώσουν την εθνική φυσιογνωμία του και τον ελληνορθόδοξο χαρακτήρα του, τα μοναστήρια μας έγιναν τότε σχολές σπουδής της θύραθεν και της ιεράς παιδείας.
Ήδη από τον 12ο αιώνα, όπως μας πληροφορεί ο άγιος Νεόφυτος, στη Μονή του αγίου Χρυσοστόμου υπήρχε σχολή, και εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα, ενώ ο Νείλος ο Ασκητής, συντάκτης της τυπικής διατάξεως του Μοναστηριού της Παναγίας του Μαχαιρά, αποδέχεται την εκπαίδευση στο μοναστήρι αυτό και μοναχών και λαϊκών.
Είναι σε όλους γνωστό επίσης ότι στην Ιερά Μονή Κύκκου, ήδη από την εποχή της φραγκοκρατίας, λειτουργούσε παρόμοια σχολή, η οποία αναβαθμίστηκε αργότερα από τον Εφραίμ τον Αθηναίο, ο οποίος της έδωσε τη μορφή Ελληνικής Σχολής, κατά τα πρότυπα των άλλων σχολών που λειτουργούσαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Χώροι δημιουργίας
Αλλά μέσα στις τραγικές περιπέτειες του λαού μας τα μοναστήρια μας υπήρξαν τα ασφαλέστερα καταγώγια, όχι μόνο των γραμμάτων, αλλά και των τεχνών. Η αγιογραφία, η ξυλογλυπτική, η διακοσμητική, η καλλιγραφία, η μικρογραφία, η αντιγραφική φέρουν τη σφραγίδα των μοναχών μας.
Σ’ ΕΝΑΝ ΤΟΠΟ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΝ, ΑΥΤΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΚΟΜΜΑΤΙ ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ. ΕΤΣΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΑΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΥ, ΣΤΗ ΛΑΜΠΟΥΣΑ, ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΠΗΘΟ, Ο ΑΝΔ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ (ΑΚΡΥΛΙΚΟ ΣΕ ΚΑΜΒΑ, 99X68 ΕΚ.). «ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΝΘΕΤΑ ΤΩΝ ΕΝΝΕΑ ΑΣΗΜΕΝΙΩΝ ΔΙΣΚΩΝ ΔΑΥΙΔ (627-630 Μ.Χ., ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΛΑΜΠΟΥΣΑΣ), ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΑ ΣΤΟ ΣΧΗΜΑ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΟ Ν' ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΗ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΔΑΥΙΔ ΚΑΙ ΓΟΛΙΑΘ», ΕΞΗΓΕΙ, ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΕΙ ΤΟ ΕΡΓΟ, Ο Α. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ («ΖΩΓΡΑΦΙΣΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΩΝ Α. ΚΑΙ Ι. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ», ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΥΠΡΟΥ, 1995).
Η Ιερά Μονή Κύκκου, για παράδειγμα, διατηρούσε κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας, εκτός από σχολή σπουδής της θύραθεν και της ιεράς παιδείας, και σχολή καλλιγράφων και αντιγραφέων, που έγινε ονομαστή, και απέκτησε μεγάλη ακμή, κυρίως επί ηγουμένου Συμεών στα μέσα του 16ου αι.
Μικρογραφίες και λειτουργικά χειρόγραφα γράφτηκαν και διακοσμήθηκαν στη σχολή αυτή, από την οποία εξήλθαν σπουδαίοι καλλιγράφοι και αντιγραφείς, όπως οι μοναχοί Ακάκιος, Αθανάσιος, Συμεών, Βαρνάβας, Ιωαννίκιος, Χριστόδουλος και άλλοι. Τα ανεκτίμητα καλλιτεχνικά κειμήλια, που υπάρχουν σήμερα στις μονές μας και που όλοι μας είμαστε θαυμαστές τους, δημιούργησε το ασκητικό βίωμα και αποθησαύρισε ο ζήλος και η φιλοτιμία των μοναχών.
Απέβησαν τα μοναστήρια μας δια μέσου των αιώνων φάροι τηλαυγείς, πνευματικοί και ηθικοί, θρησκευτικοί και εθνικοί, που επηρέασαν τη συνείδηση, την ηθική και πνευματική ανάπτυξη και την κοινωνική ζωή του λαού μας.
Σημείωση: Το κείμενο του ηγουμένου κ. Νικηφόρου είναι απόσπασμα από την εισαγωγική ομιλία προς το συνέδριο για τον Κυπριακό Μοναχισμό, το οποίο έγινε στις 9 Νοεμβρίου 1996, στην αίθουσα τελετών του Κέντρου Μελετών της Μονής Κύκκου. Οι μεσότιτλοι είναι της σύνταξης.
from ανεμουριον https://ift.tt/2L3nana
via IFTTT