Του Γιάννη Μπακογιαννόπουλου
 |
| Ο Αγγελόπουλος κυριαρχεί με μια στάση αντίστροφη από του Μπέργκμαν, την οποία κρατά το ίδιο επίμονα και με συνέπεια, όσο εκείνος το γκροπλάν-τοπίο. Τα πρόσωπα μέσα στο τοπίο... Ο Μπρούνο Γκαντς και η Ιζαμπέλ Ρενό στην «Αιωνιότητα και μια μέρα». |
Στις 14 Ιουλίου ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν συμπλήρωσε τα 80 χρόνια του. Στις 16 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη και στις 26 Οκτωβρίου στην Αθήνα, αρχίζει ένα μεγάλο αφιέρωμα με σχεδόν όλες τις ταινίες του, συμπεριλαμβάνοντας και την τελευταία, «Συντροφιά, με τον κλόουν», που παρουσιάστηκε στο φετινό φεστιβάλ των Καννών. Στις 19 Οκτωβρίου στην Αθήνα και στις 21 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη γίνονται οι επίσημες πρεμιέρες της πιο πρόσφατης ταινίας του 63χρονου Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Η αιωνιότητα και μια μέρα», που βραβεύτηκε με το Χρυσό Φοίνικα στο ίδιο Φεστιβάλ, ενώ στις 23 αρχίζουν οι τακτικές προβολές. Δύο μεγάλα γεγονότα της πολιτιστικής μας ζωής.
Ομως η μοίρα του κινηματογράφου τα έφερε να συσχετίζονται περισσότερο. Στις 31 Μαρτίου (πριν από τις Κάννες), ο Μπέργκμαν παρεχώρησε μια μακρά και σπάνια συνέντευξη στον Σουηδό μελετητή και φίλο του Στιγκ Μπγέρκμαν.
Μιλάει για τον «Κλόουν», για το νέο του σενάριο, για το θέατρο, για τους ηθοποιούς του, για τον πιονιέρο σκηνοθέτη Βίκτορ Σγιέστρεμ, που του φέρθηκε σαν πατέρας στο ξεκίνημά του, (τον χρησιμοποίησε ο Μπέργκμαν στις «Αγριοφράουλες») και για την αγαπημένη του (κλασική) ταινία του «Η άμαξα φάντασμα». Δηλώνει πως όταν βλέπει φιλμ ή διαβάζει βιβλία κινείται μόνο από την αρχή της απόλαυσης. Ότι επιστρέφει σε παλιότερες ταινίες ή διαβάσματα και διαπιστώνει πως οι αλλοτινές εμπειρίες του ήταν απατηλές. Οτι απέμεινε μόνο η σκιά μιας ανάμνησης. Και τώρα αναθεωρεί ή ξαναμαγεύεται.
Εκτίμηση και αντίθεση
Απροσδόκητα ο Μπέργκμαν αναφέρεται στον Αγγελόπουλο. Μόνο στον Αγγελόπουλο από όλο το σύγχρονο κινηματογράφο. Λέει ότι ξαναείδε το «Θίασο», το «Τοπίο στην ομίχλη», που είχε εξαιρετικά αγαπήσει, αλλά τώρα αισθάνεται ότι αυτές οι πολύ μακριές σκηνές δεν τον οδηγούν πουθενά. «Κι ύστερα, ο Αγγελόπουλος, μοιάζει να έχει απαρνηθεί ένα από τα πιο γοητευτικά πράγματα στο σινεμά, το γκροπλάν. Το να πολιορκείς τον ηθοποιό από πολύ κοντά, τα μάτια του, το δέρμα του, τα χείλη του. Αντίθετα, ξαναείδα τον “Μελισσοκόμο” που θεωρούσα άλλοτε ένα καλό φιλμ. Τώρα αντιλαμβάνομαι ότι είναι αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική».
Ο κορυφαίος πρεσβύτης της έβδομης τέχνης, ακόμη δημιουργικός, αναφέρεται αποκλειστικά στο έργο ενός μεγάλου σκηνοθέτη, δύο γενιές νεότερου και σε ώριμη δράση, και βέβαια «διαλέγει» με τη δική του «απόλαυση» και με τη δική του αίσθηση της κινηματογραφικής έκφρασης.
Εκτίμηση και αντίθεση, στηριγμένη στη «διαμετρική» διαφορά της ματιάς και της μεθόδου. Ο Μπέργκμαν είναι ο διαπεραστικός ενδοσκόπος. Κοιτάζει όλο και πιο βαθιά τον άνθρωπο και από το δράμα, την ψυχολογία, περνάει στο ψυχαναλυτικό υπόστρωμα, πιο βαθιά, στο μυστικό σύμπαν του ψυχισμού και της μεταφυσικής. Το πιο οξύ εργαλείο του είναι το γκροπλάν, η αινιγματική θύρα για το μη απεικονιζόμενο, για το άρρητο.
Ο Αγγελόπουλος, αντίθετα, είναι πλέον ο πιο φημισμένος εκπρόσωπος του μοντερνισμού, ο μόνος σήμερα με τόσο κυριαρχική παγκόσμια παρουσία. Οι άλλοι «δημιουργοί» της γενιάς του ’60 (με «πατέρα» τον Αντονιόνι), οι Ρότσα, Γιάντσο, Μπερτολούτσι, Ταβιάνι, Βέντερς ή ο ακραίος Γκοντάρ, «έφυγαν», σιώπησαν, βαθμιαία αποδυναμώθηκαν ή πέρασαν σε ελάσσονες, κλειστούς δρόμους. Ο Αγγελόπουλος είναι πάντα στην πρώρα, επιβάλλεται, βραβεύεται συνεχώς και «ανοδικά» την τελευταία εικοσιπενταετία.
Πρόσωπα μέσα στο τοπίο
Ο Αγγελόπουλος κυριάρχησε με μια στάση αντίστροφη από τον Μπέργκμαν, την οποία κράτησε το ίδιο επίμονα και με συνέπεια, όσο εκείνος το γκροπλάν-τοπίο. Τα πρόσωπα μέσα στο τοπίο. Τα πρόσωπα, οι οντότητες, δεν είναι καθ’ εαυτά αποκαλυπτικά, του δικού τους μυστικού που θα αναγόταν σε παγκόσμιο, είναι στοιχεία μια σύνθεσης με το τοπίο, στο οποίο εγγράφονται και με το μάτι της μηχανής. Ενα ιδεατά ισοσκελές τρίγωνο, φαινομενικά ήρεμο ή αρμονικά ισορροπημένο, όπου δυνάμεις παράγονται διαρκώς και μεταμορφώνουν τα δεδομένα, τόσο σαν προβολή στον θεατή (παρά την πλασματική ακινησία) όσο και σαν ανατροπή των στοιχείων. Ο Αγγελόπουλος μας προσφέρει ένα πεδίο, βαρύτατα υλικό και μαζί σχεδόν ιδεατό (αλληλοστηριζόμενα), όπου κυκλοφορούν αόρατες εκκενώσεις μαγνητικών φορτίων.
 |
| Το πιο οξύ εργαλείο του Μπέργκμαν είναι το γκροπλάν. Ο κορυφαίος πρεσβύτης της έβδομης τέχνης παραμένει πιστός στις αρχές του, ανιχνεύοντας το μυστικό σύμπαν του ψυχισμού και της μεταφυσικής μέσα από τα πρόσωπα, και στην τελευταία του ταινία «Συντροφιά με τον κλόουν». |
Πρόσωπα μέσα στο τοπίο. Δεν είναι χαρακτήρες, δεν είναι δραματουργικό υλικό, δεν έχουν ψυχολογική υπόσταση. Το «τοπίο» μπορεί να είναι μια χιονισμένη πλατεία, μια διαδήλωση που διαλύεται ή ακόμη φθαρμένοι, γυμνοί, βρώμικοι διάδρομοι χωρίς τυπική τοπογραφία. Ο χρόνος που τα διατρέχει, δεν τα ενώνει, αναγκαία (αφού δεν υπάρχει ρακόρ στα πλάνα κατά το μοντάζ). Αφήνει κενά, κάνει άλματα. Δεν είναι αφήγηση, δεν είναι ιστορία. Ψυχαναλυτικά, ο Λόγος του Πατέρα φαίνεται να είναι απών. Η ιστορία, ο μύθος, ο Λόγος της ενότητας, ότι ο κόσμος έχει συνέχεια και συνέπεια, ο καθησυχαστικός Λόγος, ελλείπει.
 |
| «...Ξαναείδα τον “Μελισσοκόμο” που Θεωρούσα άλλοτε ένα καλό φιλμ. Τώρα αντιλαμβάνομαι ότι είναι αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική». Ινγκμαρ Μπέργκμαν. Στη φωτογραφία: Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, ο μελισσοκόμος, Σερζ Ρετζιανί, ο άρρωστος φίλος, και Νίκος Κούρος. |
Η σχέση του θεατή με τον κόσμο γεμίζει ρήγματα. Αυτός ο κινηματογράφος απαιτεί την contemplatio, τη θεώρηση, με τη διπλή της έννοια: Πράξη να κοιτάζεις με προσοχή, παρατεταμένα. Και συγκέντρωση του πνεύματος, διανοητική-ψυχική. Απαιτεί ενατένιση και διαλογισμό (σαν ένα εικαστικό έργο που προικίστηκε με χρόνο). Αυτός ο κινηματογράφος προβάλλει-υπαινίσσεται ένα νόημα, που μπορεί να είναι και αγωνιώδες ερώτημα ή, ακόμη περισσότερο, πεδίο κενού προς νοηματοδότηση. Απαιτεί, τελικά, ιδιαίτερη εργασία από το θεατή. Να κοιτάξει ενεργητικά, δηλαδή να αδράξει με τριπλή λειτουργία, συγκινησιακή, διανοητική και αισθητική.
Αισθητική «δικτατορία»
Ο θεατής, εθισμένος στην αδρανή θέση του δέκτη της ιστορίας-μύθου, ίσως από το αμερικανικό σινεμά, τείνει να «αντισταθεί», να αποσπαστεί ή να αδιαφορήσει. Αυτήν την τάση πρέπει να αντιπαλαίψει.
Βέβαια, ο Αγγελόπουλος έχει μια εκπληκτική ικανότητα να συγκεντρώνει τρομερά τη δέσμη των εκφραστικών του μέσων. Να οργανώνει το ιδεολογικό-πολιτιστικό-μυθικό υπόστρωμα και τις αναφορές του σε ένα συμπαγές συνολικό σύστημα και να το ελέγχει απόλυτα. Ο κρυμμένος Πατέρας αναδύεται από τους ίδιους τους πόρους του σώματος-ταινία και, σαν μυστικό κύμα, τυλίγει αόρατα το θεατή. Εκεί ίσως βρίσκεται ένα δεύτερο επίπεδο «αντίστασης», που παρατηρείται στους θεατές, απέναντι σε μια πιθανή αφανή αισθητική «δικτατορία» του δημιουργού.
Ο Αγγελόπουλος είναι, από αυτήν την άποψη, ένας από τους τελευταίους μυθικούς δεινοσαύρους, σαν τον Μπέργκμαν, ακριβώς.
from ανεμουριον https://ift.tt/39EwpUB
via IFTTT