Σοφοκλής Βενιζέλος (1894 Χανιά - 1964 Αιγαίο πέλαγος)

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Δύο γιους είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο πρωτότοκος, ο Κυριάκος, βγήκε βουλευτής το 1928, μα η υγεία του δεν του επέτρεπε να δώσει ό,τι μπορούσε κανείς να περιμένει από αυτόν. Πέθανε γρήγορα στην Αμερική, το 1942. Την ίδια περίπου εποχή άρχιζε στην ουσία, η πολιτική σταδιοδρομία του δεύτερου γιου, του Σοφοκλή. Μικρός το δέμας, αλλά μεγάλος στην ψυχή, ο Σοφοκλής Βενιζέλος επιτέλεσε έργο δύσκολο, αχάριστο, οι καρποί του οποίου μόλις σήμερα, τόσα χρόνια μετά το θάνατο του, αρχίζουν να φαίνονται. Υπήρξε προικισμένος με χαρίσματα που, όχι σπάνια, μεταβάλλονται σε τροχοπέδη —ιδίως όταν κάποιος επιδιώκει την εξουσία ή την ασκεί. Πράγματι ο Σοφοκλής Βενιζέλος αγαπούσε τη ζωή, ήταν πιστός στους φίλους του, λάτρευε τον τόπο όπου γεννήθηκε και είχε κοινόν νουν. Πόσο χρήσιμα μπορούν να είναι αυτά μέσα στα περιδινίσματα της ελληνικής πολιτικής ζωής; Και όμως, δύο φορές ανέλαβε ρόλο καθοριστικής σημασίας: Την πρώτη το 1944, όταν, για λίγες μέρες, έγινε πρόεδρος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και κατόρθωσε να αποτρέψει την πλήρη διάλυση του ελληνικού στόλου και γενικότερα, των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Πράγματι, η χώρα μας, κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε η μόνη η οποία υπέκυψε χωρίς να ηττηθεί. Ο βασιλιάς, η κυβέρνηση, ο στόλος έφυγαν από την κατειλημμένη επικράτεια και συνέχισαν να μάχονται στο πλευρό των Βρετανών και των άλλων συμμάχων. Η λαμπρή αυτή εικόνα γρήγορα χάλασε από τις έριδες, που ξέσπασαν και θα είχε καταστραφεί τελείως, αν δεν είχε κληθεί να δράσει, την τελευταία στιγμή, ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Κανένας βέβαια δεν του προσέφερε δώρα ευγνωμοσύνης γι' αυτό, αντίθετα, η μεγάλη του υπηρεσία προς την πατρίδα, υπήρξε αιτία λανθάνοντος μεν αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματικού πολιτικού διωγμού, που σχεδόν αμέσως ξέσπασε με στόχο το πρόσωπο του.

Ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥΣ, ΣΤΗ ΧΑΛΕΠΑ.

Και βέβαια, κανένας δεν του αναγνώρισε την άλλη μεγάλη υπηρεσία, που προσέφερε σε ολόκληρο το Γένος. Οταν, το 1960, επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση ανακίνησε, συνομιλώντας με τον Νικήτα Χρουστσώφ, το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου, με το οποίο κανείς, απολύτως κανείς, δεν είχε ασχοληθεί από το 1946 και μετά. Και όχι μόνο αυτό —αλλά υπήρξε τόσο πειστικός, ώστε ο Σοβιετικός ηγέτης έκανε διάβημα στον Εμβέρ Χότζα, ζητώντας την παραχώρηση ευρείας αυτονομίας στην εθνική ελληνική μειονότητα της Αλβανίας. Σήμερα, οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και φοιτητές, που ασχολούνται με τη σύγχρονη βαλκανική Ιστορία, ξέρουν πως η πράξη αυτή του Σοφοκλή Βενιζέλου και το συνακόλουθο διάβημα του Χρουστσώφ υπήρξαν η αιτία -ή έστω, αφορμή- της μεταξύ Μόσχας και Τιράνων οριστικής ρήξης, η οποία είχε τόσο σημαντικές συνέπειες στη Βαλκανική Χερσόνησσο. Το ξέρουν οι πάντες -εκτός, βέβαια, από τους Έλληνες. Μόνο και μόνο για το ενδιαφέρον του αυτό προς τους υπόδουλους αδελφούς μας, αξίζει να μπει ο Σοφοκλής Βενιζέλος εις χορόν δικαίων. Υπήρξε άξιος του πατέρα του.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

1894: Γεννιέται στα Χανιά ο Σοφοκλής Βενιζέλος, δευτερότοκός γιος του Ελευθερίου. Η μητέρα του Μαρία, το γένος Ελευθερίου ή Κατελούζου, πεθαίνει λίγο μετά τη γέννα.

1904: Ο Σοφοκλής Βενιζέλος τελειώνει το Δημοτικό και γράφεται στο ελληνικό σχολείο Χανίων.

1906: Αρχίζει σπουδές στο περίφημο Λύκειο «Κοραής».

1909: Γράφεται στο Γυμνάσιο Χανίων.

1911: Τελειώνει τις εγκύκλιες σπουδές του και εισάγεται στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.

1912: Με την έκρηξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου προβιβάζεται σε λοχία και στέλνεται στο Μέτωπο.

1914: Ονομάζεται ανθυπολοχαγός πυροβολικού.

1916: Φεύγει με τον πατέρα του στην Κρήτη και παίρνει μέρος στο κίνημα της Εθνικής Αμύνης.

1917: Αναλαμβάνει διοίκηση λόχου στο μακεδονικό Μέτωπο.

1918: Πολεμάει στο Μέτωπο. Μετά τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, κατεβαίνει στη Θεσσαλονίκη και αναλαμβάνει καθήκοντα συνδέσμου του ελληνικού με το συμμαχικό στρατηγείο. Προς τα τέλη του έτους γίνεται, λοχαγός πια, υπασπιστής του πατέρα του, πρωθυπουργού και υπουργού Στρατιωτικών τότε και τον συνοδεύει στο Παρίσι.

1919: Προάγεται σε ταγματάρχη. Στη γαλλική πρωτεύουσα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τους ηγέτες των νικητών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

1920: Τοποθετείται στη Μικρά Ασία και διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη μάχη της Προύσας. Κατά τις εκλογές του έτους εκείνου βγαίνει βουλευτής, αλλά προτιμάει να ακολουθήσει τον πατέρα του στο εξωτερικό. Το Δεκέμβριο παντρεύεται, στην Κυανή Ακτή την Κάθλην, κόρη του Εμμανουήλ Ζερβουδάκη, ομογενούς της Αιγύπτου.

1921: Στα τέλη του έτους, ο Σοφοκλής και η γυναίκα του πηγαίνουν στην Αίγυπτο, αντιμετωπίζοντας την προοπτική να εγκατασταθούν εκεί μόνιμα. Τελικά, θα μείνουν περίπου έξι μήνες.

1923: Διορίζεται στρατιωτικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι. Τον ίδιο χρόνο αποκτάει μία κόρη, τη Δέσποινα.

1928: Τον Ιούλιο κατεβαίνει στην Ελλάδα και μένει κοντά στον πατέρα του μέχρι τις εκλογές του Αυγούστου. Στη συνέχεια, επιστρέφει στη γαλλική πρωτεύουσα.

1930: Με αίτηση του, αποστρατεύεται με το βαθμό του συνταγματάρχη: Σχέδιο να βγει, σε επαναληπτική εκλογή, βουλευτής Χανίων δεν υλοποιείται.

1932: Συνοδεύει τον πατέρα του στις προεκλογικές περιοδείες. Το ίδιο θα κάνει και τον επόμενο χρόνο.

1933: Επιστρέφει στη Γαλλία.

1936: Μετά το θάνατο του πατέρα του, συναντάει τον βασιλιά Γεώργιο Β' Γίνεται μέλος της διοικούσης επιτροπής του κόμματος Φιλελευθέρων και με δηλώσεις του, υπογραμμίζει τον συντηρητικό χαρακτήρα αυτού του τελευταίου. Λίγο αργότερα του γίνεται πρόταση να αναλάβει αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Μεταξά. Δέχεται καταρχήν, αλλά στο τέλος, οι επαφές με τον τότε πρωθυπουργό και με πρόσωπα του περιβάλλοντος του δεν οδηγούν πουθενά. Μετά την 4η Αυγούστου εγκαθίσταται και πάλι στη Γαλλία.

1940: Φεύγει, μαζί με την οικογένειά του, από την Ευρώπη και πηγαίνει στη Νέα Υόρκη. Στις 28 Οκτωβρίου παρουσιάζεται στο εκεί γενικό προξενείο της Ελλάδος και δηλώνει, ότι επιθυμεί να στρατευθεί.

Η ΚΑΘΛΙΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

1941: Ανακαλείται από την εφεδρεία και αναλαμβάνει καθήκοντα στρατιωτικού ακόλουθου στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.

1942: Ο τότε πρόεδρος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης Εμμανουήλ Τσουδερός του προτείνει να αναλάβει το υπουργείο Εσωτερικών και Επισιτισμού. Αρνείται, επειδή διαφωνεί με ορισμένα σημεία της πολιτικής, που ακολουθείται. Προς το τέλος του έτους ζητάει να αναλάβει μάχιμη υπηρεσία στον ελληνικό Στρατό Μέσης Ανατολής.

1943: Πηγαίνει στην Αίγυπτο, αλλά λόγω των εξελίξεων που σημειώθηκαν στο μεταξύ γίνεται υπουργός Ναυτικών και για ένα μικρό διάστημα, Αεροπορίας.

1944: Αναλαμβάνει την προεδρία της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης μέσα σε συνθήκες ιδιαίτερα δύσκολες: Θα παραμείνει, έτσι πρωθυπουργός μόνο για λίγες μέρες. Τον διαδέχεται ο Γεώργιος Παπανδρέου. Το Μάιο γίνεται αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητος, αλλά θα παραιτηθεί τον Αύγουστο, ύστερα από διαφωνία του με τον τότε πρωθυπουργό.

1945: Στα τέλη του έτους αναλαμβάνει, στην απελευθερωμένη Ελλάδα, την ηγεσία του κόμματος Φιλελευθέρων.

1946: Το Φεβρουάριο, η κόρη του παντρεύεται τον Μάριο Λάσκαρι, ανώτατο στέλεχος της Τραπέζης Αθηνών. Λίγο αργότερα, ύστερα από διαφωνία του με τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, ιδρύει το κόμμα των Βενιζελικών Φιλελευθέρων, το οποίο επιτυγχάνει, στις εκλογές του έτους εκείνου, ικανοποιητικά αποτελέσματα. Στη συνέχεια, βουλευτής πια, πηγαίνει επικεφαλής αντιπροσωπείας στις ΗΠΑ και ενημερώνει τους αρμόδιους για τις οικονομικές δυσχέρειες της χώρας μας. Κατά το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου, παίρνει θέση υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας• στη συνέχεια όμως, αναγνωρίζει το αποτέλεσμα αυτού του τελευταίου ως γνήσιο και δηλώνει πως το πολιτειακό έχει λήξει. Τον Οκτώβριο, μαζί με άλλους βουλευτές πηγαίνει στο Παρίσι, όπου γίνεται η διάσκεψη ειρήνης και συναντάται με τον Τζαίημς Μπερνς, υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, τον Κλάρενς Κάννον, πρόεδρο της Επιτροπής Οικονομικών της αμερικανικής Βουλής και τον στρατάρχη Γιαν Σματς. Από τις συζητήσεις μαζί τους προέκυψε η διαπίστωση ότι, σχετικά με την ικανοποίηση των ελληνικών εδαφικών και οικονομικών διεκδικήσεων, το κλίμα που επικρατούσε ήταν δεσμενές.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΟΦ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ ΤΟ 1964

1947: Τον Ιανουάριο, γίνεται αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου, παίρνοντας παράλληλα και τα χαρτοφυλάκια Στρατιωτικών, Υγιεινής και Αεροπορίας• το Φεβρουάριο, όταν η κυβέρνηση αυτή ανασχηματίζεται, παραμένει αντιπρόεδρος και αναλαμβάνει και τα υπουργεία Ναυτικών, Εμπορικής Ναυτιλίας και Εθνικής Οικονομίας. Τον Ιούλιο, η κόρη του γεννάει γιο —και γίνεται παππούς σε ηλικία 52 ετών. Το Νοέμβριο, έρχεται με τον Θ. Σοφούλη, πρωθυπουργό ήδη, σε συμφωνία, βάσει της οποίας επιτυγχάνεται η επανένταξη των Βενιζελικών Φιλελευθέρων στο κόμμα των Φιλελευθέρων. Λίγο αργότερα πηγαίνει στις ΗΠΑ εκπροσωπώντας τον πρωθυπουργό, για να συζητήσει ζητήματα εθνικού χαρακτήρος. Η εκεί παραμονή του έχει σημαντικά αποτελέσματα ιδίως όσον αφορά την αύξηση των κατά ξηράν Ενόπλων Δυνάμεων της χώρα μας.

1948: Το Φεβρουάριο γυρίζει από την Αμερική και αγοράζει σπίτι στην Αθήνα, στη οδό Νεοφύτου Δούκα, όπου θα κατοικήσει μέχρι το τέλος της ζωής του. Το Μάρτιο, ενώ περιοδεύει στην Κρήτη, δέχεται επίθεση τμήματος ανταρτών γλιτώνει χωρίς να τραυματισθεί. Προς τα τέλη του έτους πηγαίνει στο Παρίσι, ως παρατηρητής των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, που τότε συνήλθε στη γαλλική πρωτεύουσα.

1949: Στην τελευταία κυβέρνηση του Θ. Σοφούλη γίνεται υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Τον Ιούλιο ο πρωθυπουργός πεθαίνει —και τότε ο Σ. Βενιζέλος αναγνωρίζεται από όλους πια ως αρχηγός του κόμματος Φιλελευθέρων. Στην κυβέρνηση Δ. Μαξίμου που σχηματίσθηκε στη συνέχεια είναι ένας από τους δύο αντιπροέδρους (ο άλλος είναι ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης). Μετά το τέλος του ανταρτοπόλεμου, πηγαίνει στη Νέα Υόρκη ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΕΣΒΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ, ΒΑΣΙΛΗ ΔΕΝΔΡΑΜΗ, ΣΤΟΝ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΧΑΡΥ ΤΡΟΥΜΑΝ, ΣΤΟ ΛΕΥΚΟ ΟΙΚΟ.

1950: Μετά τις εκλογές του Μαρτίου, γίνεται πρωθυπουργός. Θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι τα μέσα Απριλίου. Στη συνέχεια, ταξιδεύει στο εξωτερικό για λόγους υγείας και, μετά την επιστροφή του, τον Αύγουστο, σχηματίζει και πάλι κυβέρνηση, που όμως δεν παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Το Σεπτέμβριο γίνεται και πάλι πρωθυπουργός —αυτήν τη φορά για ένα περίπου χρόνο. Τον Νοέμβριο αποκτά και δεύτερο εγγόνι.

1951: Στις αρχές του έτους επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη, για να επιστατήσει προσωπικώς στην επίλυση προβλημάτων της Βόρειας Ελλάδας. Μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, γίνεται αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Πλαστήρα. Το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο ταξιδεύει στο Παρίσι, τις Ηνωμένες Πολιτείας και τη Μεγάλη Βρετανία: χάρη στις ενέργειες και τις επαφές του, η Ελλάδα εκλέγεται, στις 20 Δεκεμβρίου, προσωρινό μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

1952: Στα τέλη Ιανουαρίου επισκέπτεται την τουρκική πρωτεύουσα και, στις αρχές Φεβρουαρίου, την Κωνσταντινούπολη, όπου έχει συνομιλίες με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα. Λίγο αργότερα πηγαίνει, επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας, για να συμμετάσχει στη σύνοδο του NATO, του οποίου η χώρα μας μόλις είχε γίνει μέλος —μαζί με την Τουρκία. Από το Μάρτιο μέχρι τον Αύγουστο ασκεί καθήκοντα προέδρου της κυβέρνησης —λόγω της κακής κατάστασης της υγείας του Πλαστήρα. Στις εκλογές του Νοεμβρίου βγαίνει βουλευτής, αλλά η συντριπτική νίκη του Ελληνικού Συναγερμού του Αλέξανδρου Παπάγου έχει συνέπεια τη ριζική μεταβολή του ελληνικού πολιτικού σκηνικού.

1953: Το Μάιο, το κόμμα Φιλελευθέρων και το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα ενώνεται υπό την επωνυμία του πρώτου την πρωτοβουλία της ένωσης είχε ο Σοφοκλής Βενιζέλος που γίνεται συναρχηγός του νέου πολιτικού σχηματισμού μαζί με τον Γ. Παπανδρέου.

1954: Τον Απρίλιο ο Σοφοκλής Βενιζέλος αποσύρεται από την ηγεσία του κόμματος Φιλελευθέρων —παραμένοντας, όμως, επίτιμος πρόεδρος του. Το Δεκέμβριο καλεί όλες τις μερίδες του παλαιού Κέντρου να ενωθούν.

1955: Τον Απρίλιο ιδρύει την «Φιλελευθέραν Δημοκρατικήν Ένωσιν» (ΦΔΕ). Τον Οκτώβριο, ο θάνατος του Αλ. Παπάγου φέρνει στο πολιτικό προσκήνιο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

1956: Στις εκλογές του Φεβρουαρίου, τα κόμματα του Κέντρου ηττώνται από την «Εθνικήν Ριζοσπαστικήν Ένωσιν» (ΕΡΕ) του Καραμανλή. Μία βασική αιτία της ήττας υπήρξε η συνεργασία τους με την Αριστερά, την οποία επίμονα απέκρουσε ο Σοφοκλής Βενιζέλος, χωρίς όμως να εισακουσθεί.

1957: Η ΦΔΕ ενώνεται με το κόμμα Φιλελευθέρων υπό την επωνυμία του δευτέρου. Τη διοικούσα επιτροπή του κόμματος αποτελούν οι: Σοφοκλής Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Θεόδωρος Χαβίνης.

1958: Στις εκλογές του Μαίου το κόμμα Φιλελευθέρων έρχεται τρίτο -μετά την ΕΡΕ και την ΕΔΑ.

Ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ

1960: Ο Σοφοκλής Βενιζέλος επισκέπτεται τη Σοβιετική Ενωση και συνομιλεί με τον Νικήτα Χρουστσώφ. Η συνάντηση αυτή είχε μεγάλη σημασία, διότι ο Ελληνας πολιτικός ανακίνησε τότε το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα, με το οποίο κανένας δεν είχε ασχοληθεί από το 1946 και μετά. Ο Σοβιετικός ηγέτης τον άκουσε με συμπάθεια, αναγνώρισε την ελληνικότητα της Βορείου Ηπείρου και έδωσε εντολή στον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στα Τίρανα να μεταφέρει το αίτημα που του είχε διατυπώσει ο Σοφοκλής Βενιζέλος (παροχή ευρείας αυτονομίας στους Βορειοηπειρώτες) στον Αλβανό ηγέτη Εμβέρ Χότζα. Ο τελευταίος αντέδρασε άσχημα στις σοβιετικές συστάσεις και —σύμφωνα με τα τελευταία πορίσματα της έρευνας— η αντίδραση του αυτή υπήρξε η αρχή της μεταξύ Μόσχας και Τιράνων ρήξης.

1962: Ο ανένδοτος αγώνας κλιμακώνεται.

1963: Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος γίνεται αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών. Με την ιδιότητα του αυτή πηγαίνει στην Ουάσιγκτον, για να παραστεί στην κηδεία του Τζων Κέννεντυ και στο Παρίσι, για να πάρει μέρος στη σύνοδο της Ατλαντικής Συμμαχίας. Στη συνέχεια, ασχολείται με την κρίση που ξεσπάει στην Κύπρο και προσπαθεί να αποτρέψει ελληνοτουρκική σύρραξη.

1964: Λίγες μέρες πριν από τη μεγάλη εκλογική νίκη της ΕΚ, ο Σοφοκλής Βενιζέλος πεθαίνει απροσδόκητα, τη νύχτα της 6ης προς την 7η Φεβρουαρίου πάνω στο πλοίο που τον έφερνε από την Κρήτη στον Πειραιά. Ο θάνατος του στέρησε τη χώρα, κατά τα μετέπειτα κρίσιμα χρόνια, από προσωπικότητα την οποία χαρακτήριζε η μετριοπάθεια, η σωφροσύνη και ο πατριωτισμός.

Ελλάδα 20ός αιώνας Απογευματινή Αθήνα