του Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλου
Ο Πύργος, στον οποίον αναφέρομαι δεν υφίσταται. Κατά κάποιον τρόπο ανελήφθη· οι κάτοικοί του μετώκησαν ομαδικώς στην Αθήνα και αλλαχού κατά την καταραμένη δεκαετία τού ’50. Οι περιουσίες ξεπουλήθηκαν, τα καλλίτερα σπίτια γκρεμίστηκαν, τα χτήματα κατεστράφησαν, οι σταφιδάμπελοι ξεπατώθηκαν. «Οι φίλοι μας έφυγαν,» (Γιώργος Σεφέρης: Μυθιστόρημα) ελάχιστοι απέμειναν παλεύουν εκεί ακόμη ονειροπολούν. Ματαιοπονούν; Πάντως, η πόλις εάλω... Οι επήλυδες ανυποψίαστοι, δεν παίρνουν χαμπάρι: κυκλοφορούν με ακριβά αυτοκίνητα, με ημιφορτηγά ή αγροτικά, συχνάζουν στα φαγάδικα και τα κέντρα των παρυφών τής πόλεως, ανήκουν ακόμη στα χωριά τους, στον κάμπο ή τα ορεινά, παλεύουν να επιβιώσουν, να έπιπλεύσουν, να πλουτίσουν. Θα αφομοιωθούν κάποτε. Χωνευτήρι, τώρα. Οι επόμενες γενιές θα αρχίσουν να παρατηρούν και την πόλη -αγνώριστη πιά, άσκημη γριά, να τους μιλάει «μια γλώσσα, φτηνή, πολύ φτηνή πουτάνα.» (Τάκης Σινόπουλος: Ο Χάρτης). Τότε, λοιπόν.
1978 η μεγάλη ακμή η μεγάλη άνοδος της τιμής της σταφίδας. Ο δήμαρχος Λετρινών Πέτρος Αυγερινός καλεί τον Στρέιτ να τού σχεδιάσει την πρώτη στην Ελλάδα δημοτική σιδηροδρομική γραμμή, από τον Πύργο στον λιμένα τού Κατακώλου. Το τραίνο θα λειτουργήσει το 1881. Σπεκουλαρίσματα στην περιοχή: οι σταφιδέμποροι, οι εξαγωγείς, οι τοκογλύφοι, οι τραπεζίτες, οι μεγάλοι κτηματίες. Σταφιδεργοστάσια, το καπνεργοστάσιο Καραβασίλη, η τράπεζα Καραβασίλη: η ανωτέρα τάξις, η μεσαία τάξις, ο λαός. Στα βαγόνια τού Σ.Π.Κ. (Σιδηρόδρομος Πύργου-Κατακώλου), βελγικής συνήθως κατασκευής, αυστηρά και εντυπωσιακά διαχωρισμένες οι θέσεις: Ιη, ΙΙα καί ΙΙΙη. Τα πρώτα αναρχικά κινήματα αναπτύσσονται ήδη υπογείως στις αμπελουργικές περιοχές. Το 1980, μόλις, ο τότε δήμαρχος Πύργου τίναξε στον αέρα εν μια νυκτί το μοναδικό στη χώρα και αμυθήτου αξίας μουσείο τραίνων: ξήλωσε τις γραμμές (αλά Καραμανλή) μπροστά από το σταθμό και ασφαλτόστρωσε το χώρο. (Προ διετίας! κάτι ανάλογο φιλοδόξησαν να κάνουν και στην Ολυμπία). Ο υποψιασμένος επισκέπτης τού σημερινού Πύργου πρέπει να καταφύγει (και πάλι) στην παραμυθία τού ποιητή: «Όταν ο δρόμος για τον Αγιαντρέα και το κόκκινο σπίτι. / Όταν οι μπανιέρες στο Κατάκωλο μέσα στην ήσυχη θάλασσα. / Όταν το τραίνο Πύργου - Κατακώλου, ο Θύμιος, η σφυρίχτρα του.» (Τάκης Σινόπουλος:Νυχτολόγιο)
1890 η αποθέωση. Οι Σ.Π.Α.Π. (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς - Αθηνών -Πελοποννήσου) εγκαινιάζουν την γραμμή Πάτραι - Πύργος. Τα βαγόνια διαθέτουν Ιη θέση με βαθύ κόκκινο βελούδο, προσωπικό με μπλε σκούρες στολές και το ανάλογο ύφος, πηλήκια, σειρήτια. Οι ώρες τού ταξιδιού εκδήλως λιγότερες από τις σημερινές. Το κτίριο τού σταθμού θα κηρυχθεί στις μέρες μας διατηρητέο, ο χώρος περί τον σταθμό υπόδειγμα σήμερα βρωμιάς και εγκατάλειψης: η μάντρα γκρεμίζεται, η σιδεριά τής πύλης καταστρέφεται, τα παληά βαγόνια ρέβουν και λεηλατούνται. Πιο πέρα ένα κοτέτσι. Ο δρόμος προς τον σταθμό γεμάτος, τότε, λακκούβες και νερά. «Ήταν ο βουλιαγμένος δρόμος τού σταθμού στον Πύργο.» (Τάκης Σινόπουλος: Δρομοδείχτες)
Η κεντρική πλατεία Τα μεγάλα καφενεία, με τους τεράστιους καθρέφτες, τα μαρμάρινα τραπεζάκια και τις καρέκλες τύπου Βιέννης. Το Κρόνιον. Το Ρόδον. Γλυκό τού κουταλιού, εφημερίδες περασμένες στα ειδικά αναλόγια χειρός. Τα μεγάλα ζαχαροπλαστεία: πάστες, και πού και πού κάποιο συγκρότημα μουσικής δωματίου. Καφέ σαντάν και καφέ αμάν. Σπιτώματα. Γάμοι. Το Δημαρχείο με το πήλινο δωδεκάθεο στο δώμα. Κάηκε, συνεπεία εμπρησμού, στην εμφύλια μάχη. Γύρω - γύρω οι νεραντζιές θα πνίξουν, χρόνια μετά, τον Τάκη Δόξα: «Πόσο πλήξαμε σ’ αυτόν τον τόπο...»
Το Επαρχείο. Γήλοφος. Η θέα και η ανάσα τής θάλασσας. Δημοτικό περίπτερο, παληές μαρμάρινες κλίμακες με ερεισίνωτα. Τις ξήλωσαν, αρχιτέκτονες, μάλλον, ή μηχανικοί. Φθαρμένες από τα χρόνια, είπαν.
Το Δημοτικό θέατρο «Απόλλων», δωρεά Σωκράτους Συλλαϊδόπουλου. 1878. Σε σχέδια, πιθανώς, τού Τσίλλερ -με ξυλόγλυπτη οροφή και εξαίσια ακουστική Καταπλέουν τα ιερά τέρατα τής εποχής. Ρημαγμένο επί 40 χρόνια, άρχισε να αναστηλώνεται από διετίας, από την νυν δημοτική αρχή. Τις οίδε πότε θα αποπερατωθεί.
Η Δημοτική Αγορά, ένα από τα ωραιότερα έργα τού Τσίλλερ. Λειτούργησε ως αγορά (χασάπικα, ψαράδικα, μανάβικα) μέχρι τήν Κατοχή. Ερειπιών, έκτοτε. Σκατών. Ατελέσφορες κατά καιρούς προσπάθειες (μουσείο και τα παρόμοια μεγαλεπήβολα. Τί θα τοποθετήσουν, άραγε, μέσα;). Από καθαρό μάρμαρο ολόκληρο το υπέροχο κτίσμα, τα δάπεδα, οι κρήνες. Στα μάρμαρα τής προσόψεως, με γιγαντιαία σε ύψος και ηλιθιότητα γράμματα, με κόκκινη λαδομπογιά, αναγράφονται πρόσφατα πολιτικά συνθήματα: διακηρύσσουν, επιμόνως, το χυδαίο επίπεδο βλακών και άξεστων επιγόνων.
Οι εφημερίδες. Η «Πατρίς» Πύργου, η δευτέρα αρχαιοτέρα καθημερινή εφημερίς εν Ελλάδι. Έτος ιδρύσεως 1902, ετών δηλαδή 84! Η εβδομαδιαία «Αυγή» Πύργου, ετών 41, με ιδιάζουσα κυκλοφορία μεταξύ των εκπατρισθέντων, περίπου απανταχού τής γης. Από τα μνημεία τού ελληνικού Τύπου, δέκτες και εκφραστές τής εκάστοτε λαχτάρας τού τόπου. Άλλες, νεότερες αυτές, όπως η «Πρωινή», πέρασαν ήδη στη φωτοσύνθεση.
Τα περιοδικά τού Πύργου. Ο «Οδυσσέας». Ο «Βωμός». Η περίφημη ομάδα τού «Πυργιώτικου Παρνασσού». Βιβλία. Εξαίρετες εκδόσεις μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, με στοιχεία τής κάσας, βινιέτες και χαράγματα σε πλάγιο ξύλο.
Τα σπίτια τού Πύργου, τα σπίτια τού Μωρηά. Χαμόσπιτα, ακόμη και με πλίθες, μονώροφα και διώροφα από πελεκημένη πέτρα, με ωραίους κήπους, και αρκετά αρχοντικά. Μερικά κάηκαν κατά τον Εμφύλιο, αλλά γκρεμίστηκαν αργότερα, επί αντιπαροχή. Πού και πού διασώζεται κάποιο, ρημαγμένο συνήθως, οι πόρτες σαπισμένες, το ρόπτρο σκουριασμένο, η μπρούντζινη σχισμή με την επιγραφή Επιστολαί αφήνει να ακουστεί το γαύγισμα κάποιου γερασμένου σκυλιού, οι σοβάδες ξεφτισμένοι πέφτουν, αποκαλύπτουν ένα μάλλον άτεχνο αρμολόϊ με την ακατάλληλη άμμο τού τόπου, πού συνεχώς διαρρέει, και επιτείνει την αίσθηση τής φθοράς.
Οι εκκλησίες τού Πύργου. Ο Άγιος Αθανάσιος στον γήλοφο, δίπλα από τη Δημοτική Αγορά, έργο επίσης τού Τσίλλερ. Ο μέγας μητροπολιτικός ναός τού Αγίου Νικολάου, εξαίρετη τρίκλιτη βασιλική των αρχών τού αίώνος: ο Ηλείας Αντώνιος στην Ωραία Πύλη, λίγο πριν ανέβει στο βουνό, στο αντάρτικο, να απευθύνεται στο εκκλησίασμα με τη φοβερή επίκληση: «Κύριε, Κύριε επίβλεψον εξ ουρανού και ίδε...» Τα τελευταία χρόνια σοβάτισαν εξωτερικώς το ναό. Από το μαρμάρινο περιστέρι τού άμβωνος αφαίρεσαν το κεφάλι. Στη θέση τής κομμένης κεφαλής τοποθέτησαν ένα μικρόφωνο.
Οι χωματόδρομοι τού Πύργου. Κάθε τόσο έριχναν ψιλό χαλίκι από το ποτάμι, το παράσερναν οι φοβερές βροχές. Λάσπη. Υγρασία. Τα χαλίκια τρυπούσαν τις σόλες των παπουτσιών. Στις επισκέψεις, καθώς οι επισκέπτες τοποθετούσαν το ένα πόδι πάνω στο άλλο, μπορούσες να παρατηρήσεις τα μικρά στρογγυλά μπαλώματα στίς σόλες. Ασφαλτοστρωμένοι οι δρόμοι, τώρα. Στο έλεος των τροχοφόρων.
Οι λίμνες του Πύργου. Η λίμνη τής Μουριάς, η λίμνη τής Αγουλινίτσας. Κουνούπια και υγρασία, αποδημητικά πουλιά τον χειμώνα -οι φαλαρίδες, οι μπάλιζες όπως τις έλεγαν- άφθονα ψάρια τής θάλασσας, χέλια πού επέστρεφαν για να γεννήσουν, σε ένα δρομολόγιο χιλιάδων χιλιομέτρων, επί χιλιάδες χρόνια. Τίς αποξήραναν κατά τα δίσεκτα έτη τού ’70. Έρημοι, τώρα, λίγα θερμοκήπια, κάποιο εργοστάσιο, μερικές καταλήψεις, ένας δήθεν διάδρομος κάποιας θνησιγενούς αερολέσχης. Ανάμεσα στα λύματα, μερικά χέλια επιμένουν να επιστρέφουν. Η νομαρχιακή αρχή μελετά την καλλιέργειά τους σέ ειδικούς κλωβούς.
Οι παραλίες τού Πύργου. Απέραντες αμμουδιές, χιλιόμετρα πολλά, θίνες, αμμόλοφοι, μεγάλες λευκές αχιβάδες, η θαλάσσια χελώνα careta-careta που γεννούσε και εκεί (ίσως να τριγυρνάει ακόμη, τα πετροχελίδονα και οι αλκυόνες που διαχείμαζαν κατασκευάζοντας μικρές θολωτές σπηλιές στους όχθους. Το τραίνο, το λιμάνι, οι μπανιέρες, τα μπάνια, τα θερμά θαλάσσια λουτρά. Όχι πολύ προσιτά για τον κοσμάκη όλα αυτά.
Η Μεγάλη Κατάληψη: γηγενείς, αυτόχθονες, ετερόχθονες, επήλυδες, βάρβαροι κ.ά. άρχισαν να καταπατούν (και να αγοραπωλούν) την παραλία κατά τα τελευταία 20 έτη. Την καταπατούν, ακόμη. Κατάπιαν, μέχρι στιγμής, περί τα 8 χιλιόμετρα παραλίας και ικανό βάθος ενδοχώρας. Οι καταπατητές απεκλήθησαν ευσχήμως οικιστές, προβάλλουν αιτήματα, απαιτούν παροχές, λύσεις. Λίθος επί λίθου: ομαδική ανέγερση αυθαιρέτων, περιφράξεις και τέτοια, την νύχτα κατ’ αρχήν (οπότε και ο νόμος υπνώττει). Ο βόθρος τού ενός δίπλα στο πηγάδι τού άλλου, παράγκες, λυόμενα, βίλες, λύματα, οι νόμιμοι οικιστές και οι επισκέπτες χαμένοι ανάμεσα στα μηχανάκια, τις μοτοσικλέτες, τα αγροτικά, τις κούρσες που οργώνουν ανηλεώς την παραλιακή λωρίδα. Επ’ ευκαιρία των εκάστοτε εορτών, η νομαρχιακή αρχή συνιστά εκθύμως το σταμάτημα κάθε κατάληψης και αυθαίρετης δόμησης.
Οι γήλοφοι τού Πύργου, ο Αλφειός, η Ολυμπία, τα παληά μοναστήρια, μερικά χτήματα, μερικές ακτές που διέλαθαν μέχρι τούδε, εξαίσιες διαδρομές, υπέροχοι σταθμοί, η πόλη αγωνίζεται να υπάρξει: αγωνίζεται να βρει κάποιο πόσιμο νερό τής προκοπής, οργανώνει νέες μορφές οικονομικής ζωής, νέες εκμεταλλεύσεις. Ο νέος δρόμος προς την Ολυμπία θα παρακάμπτει την πόλη ολοσχερώς.
Το Νεκροταφείο τού Πύργου. Εδώ χωνεύουν πολλοί Πύργοι. Τυπικό αστικό νεκροταφείο τού Μωρηά, με τάφους και μνημεία σπάνιας τέχνης, κάποτε. Πολλά κατεστράφησαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ελλείψει επιγόνων που να διεκπεραιώνουν τις οικονομικές δοσοληψίες εκκλησίας-νεκρών. Επώνυμοι και αφανείς όλοι εδώ. Στις γιορτές τού Πάσχα, στα δρομάκια τού νεκροταφείου, λαμβάνει χώρα μια ιδιάζουσα και άκρως συγκινητική συνάντηση μεταξύ ζώντων και νεκρών, αλλά και μεταξύ των επιζώντων: οι απόδημοι επιστρέφουν κατά κύματα, για δυο-τρεις ημέρες, ανάβουν ένα κερί και αποθέτουν λίγα λουλούδια στους τάφους των εκδημησάντων, ανταλλάσσουν χειραψίες, ευχές, και λίγα λόγια μεταξύ τους. Ύστερα αναχωρούν, όλοι. Το Νεκροταφείο και η πόλη θα ξεχαστούν ως τον άλλον χρόνο ή τις επόμενες εκλογές.
Οδός Aχόλου. Oδός Αυγερινού. Οδός Βιλαέτη. Οδός Ίατρίδη. Οδός Κρεστενίτου. Οδός Μανωλοπούλου. Οδός Μπελούση. Οδός Πετραλιά. Οδός Στεφανοπούλου. Οδός Συλλαϊδοπούλου. Οδός Χρυσανθοπούλου. Οδός Τάκη Δόξα. Οδός Τάκη Σινόπουλου. Οδός Μητροπολίτου ’Ηλείας ’Αντωνίου. Πλατεία Σάκη Καράγιωργα. Μνήμες τού Πύργου, που οι γηγενείς συντηρούν με σεβασμό.
Στον Πύργο, μου έλεγε ένας από τους εναπομείναντες, εμείς οι ντόπιοι νιώθουμε μετανάστες.
ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΑΘΗΝΑ 1986
from ανεμουριον https://ift.tt/2WJrAGJ
via IFTTT