Ο ξεριζωμός των Πισιδών

Ο Παπαϊωκείμ Πεσματζόγλου (1874-1965), ο τελευταίος ιερέας της Σπάρτης. Χάρη στις ανυπέρβλητες διπλωματικές του ικανότητες και το σεβασμό που ενέπνεε στις τουρκικές αρχές η επιβλητική προσωπικότητα του, κατόρθωσε την τελευταία στιγμή, να ακυρώσει τη διαταγή πορείας των προσφύγων μέσω Σμύρνης και να τους οδηγήσει ασφαλείς από την Αττάλεια. Με τον τρόπο αυτό απέφυγε, το 1922, τη σίγουρη σφαγή των 7.000 γυναικόπαιδων της Πισιδίας που είχε υπό την προστασία του.

Οι Πισίδες στη συντριπτική τους πλειοψηφία μετά το Μεγάλο Διωγμό του '22 εγκαταστάθηκαν στη Νέα Ιωνία της Αττικής, ιδρύοντας αυτή την καινούργια πόλη. Πριν από τη δραματική αυτή εξιστόρηση, μια γρήγορη ματιά στα ιστορικά γεγονότα που προηγήθηκαν και χρήσιμη είναι και απόλυτα αναγκαία.

Στις 2 Μαΐου 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Στις 28 Ιουλίου της ιδίας χρονιάς υπογράφεται η συνθήκη των Σεβρών, που παραχωρεί εδάφη στην Ελλάδα και εξαιρετικά προνόμια στους Έλληνες Χριστιανούς της Μ. Ασίας.

Ο τελευταίος επίσκοπος της Πισιδίας, ο Πατάρων Μελέτιος (1880-1967). Το 1919 διορίστηκε στην Αττάλεια βοηθός Επίσκοπος και το 1920 χειροτονήθηκε «Μητροπολίτης Πισιδίας, υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Λυκίας, Σίδης, Μυρίων και Ατταλείας και Μικρός Αντιοχείας». Το 1920 καταδικάστηκε σε θάνατο ως υπεύθυνος αντιτουρκικής προπαγάνδας. Σώθηκε χάρη στις ενέργειες Τούρκων φίλων του την τελευταία στιγμή και η ποινή του μετριάστηκε σε εκτοπισμό. Ακολούθησε το ποίμνιο του στην εξορία ως τη Μικρή Αρμενία, αληθινός ποιμενάρχης και μάρτυρας σε όλους τους διωγμούς και εξευτελισμούς των συμπατριωτών του. Στην Ελλάδα επέστρεψε από τους τελευταίους εξόριστους το 1924 και διατήρησε τον τίτλο του Επισκόπου Πατάρων, αφού αρνήθηκε να αναλάβει άλλη Μητρόπολη, παραμένοντας ως το θάνατο του δίπλα στο ποίμνιο του στη Νέα Ιωνία.

Στις αρχές του Αυγούστου του '22 ο ελληνικός στρατός πραγματοποιεί τη νικηφόρα του προέλαση ως τον Σαγγάριο. Στις 13 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς εξαπολύουν οι Τούρκοι τη μεγάλη τους αντεπίθεση με αποτέλεσμα την κατάρρευση της ελληνικής στρατιάς. Ήδη, στις 14 Μαΐου του 1921 είχε προηγηθεί ο εκτοπισμός ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού της Πισιδίας (από 14-65 ετών, τυπικά και ουσιαστικά από 12(!) έως και 70) στα βάθη της Μικρασιατικής ενδοχώρας για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο συμπαράταξης του με τον ελληνικό στρατό.

Η ΕΞΟΔΟΣ

Στις 8 Οκτωβρίου 1922 και μετά τη μεγάλη σφαγή της Σμύρνης από τους Νεότουρκους, κοινοποιείται στους Έλληνες της Σπάρτης, μέσω του αρχιερατικού επιτρόπου π. Ιωακείμ Πεσματζόγλου (Veuil efendi), η διαταγή της τουρκικής κυβέρνησης για «εγκατάλειψη του τουρκικού εδάφους μέχρι της 30ής Οκτωβρίου 1922». Στις 14 Οκτωβρίου αρχίζει η Οδύσσεια των Ελλήνων της Πισιδίας. 4.000 γυναικόπαιδα της Σπάρτης και λίγοι ανήμποροι γέροντες εγκαταλείπουν τις πατρογονικές εστίες τους 3000 χρόνων για ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Καθ' οδόν θα προστεθούν άλλα 600 περίπου γυναικόπαιδα από τις άλλες χριστιανικές κοινότητες της Πισιδίας.

Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Νέα Ιωνία» (πάνω). Κυκλοφόρησε στις 27 Σεπτεμβρίου 1925 και η τιμή της ήταν μία δραχμή. Κάτω: Η πρώτη σελίδα της εβδομαδιαίας πολιτικής εφημερίδας «Ιωνικά Νέα». Κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1934 με ιδιοκτήτες διευθυντές τους Κ. Παπαδόπουλο και Α. Τριάντα.

Επικεφαλής της φάλαγγας ο αείμνηστος ιερέας παπα-Ιωακείμ, που με τεράστιες προσπάθειες και γνωριμίες με σημαίνοντες Τούρκους που διέθετε, κατορθώνει να οδηγήσει το ποίμνιο του μέσω Αττάλειας (και όχι Σμύρνης όπως ρητά όριζε η διαταγή). Έτσι πιθανότατα απέφυγε μιαν ενδεχόμενη σφαγή των χριστιανών από τους εξαγριωμένους Τούρκους της Ιωνίας. Στις 4 Νοεμβρίου 1922 οι Πισίδες επιβιβάζονται επιτέλους από την Αττάλεια σε ελληνικά φορτηγά πλοία, που με προσωπικές τους ενέργειες ο παπα-Ιωακείμ έφερε εκεί. Οι πρόσφυγες αρχικά εγκαθίστανται σε διάφορους χώρους υποδοχής, σχολεία, αποθήκες, εργοστάσια κ.λπ. που έχει επιτάξει η Ελληνική Κυβέρνηση (ως και το Εθνικό Θέατρο είχε επιταχθεί!) ή σε παράγκες και αντίσκηνα. Αμέσως μετά και σε μερικές μέρες ο παπα-Ιωακείμ, συνοδευόμενος από μερικούς γέροντες Σπαρταλήδες, επισκέπτεται την περιοχή της σημερινής Ν. Ιωνίας (που ήταν γνωστή ως «Ποδαράδες») και τον βρίσκει σύμφωνο με τις απαιτήσεις όχι μόνο της ταπητουργίας (που είχαν σκοπό να ιδρύσουν οι Πισίδες) αλλά και της Υγιεινής γενικότερα: επίπεδος, με άφθονο τρεχούμενο νερό, καθαρό αέρα από την Πάρνηθα και την Πεντέλη, πολύ πράσινο και μόλις 7 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας. Από τις αρχές του 1923 αρχίζουν να εγκαθίστανται οι πρόσφυγες Σπαρταλήδες σε παράγκες και αντίσκηνα που τους παραχωρούσε ο Οργανισμός Περιθάλψεως Προσφύγων, που είχε στο μεταξύ ιδρυθεί με το από 3/11/1922 Νομοθετικό Διάταγμα. Ο Οργανισμός αυτός λειτουργούσε ήδη σε όλη την Ελλάδα με 22 υποεπιτροπές. Ταυτόχρονα μοιράζεται ρουχισμός, σαπούνι και κρεβάτια. Στο μεταξύ καταφθάνουν διαρκώς νέα κύματα προσφύγων (κυρίως γυναικόπαιδα) από την Αττάλεια, την Αλάια, τον Πόντο, την Καισαρεία, τα παράλια της Ιωνίας, το Ικόνιο, τη Σύλλη.

ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ

Η 27η Ιουνίου του 1923 είναι μια ημερομηνία ιστορική, όπου η επαναστατική Κυβέρνηση Πλαστήρα θεμελιώνει και τυπικά την καινούργια πόλη, ονομάζοντας την Νέα Πισιδία. Οι λέξεις αυτές είναι χαραγμένες στον πρώτο θεμέλιο λίθο. Ένα μήνα μετά, στις 27 Ιουλίου 1923 υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάννης. Οι άντρες Μικρασιάτες, όσοι επέζησαν από τις κακουχίες της εξορίας, περίπου οι μισοί1, επιστρέφουν στην Ελλάδα. Μαζί τους και ο αείμνηστος Μητροπολίτης Πισιδίας, ο Πατάρων Μελέτιος, που έρχεται τον Απρίλιο του 1924 (από τους τελευταίους πλέον) στην Ελλάδα. Ως το τέλος αυτού του χρόνου θα έρθουν στην Ελλάδα και ο τελευταίοι Έλληνες πρόσφυγες της Μ. Ασίας. Η νέα Πισιδία μετονομάζεται πλέον οριστικά σε Νέα Ιωνία, για να τιμηθεί ο ευρύτερος Μικρασιατικός Ελληνισμός, στο όνομα του ακμαιότερου τμήματος του.

Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής μετά την εγκατάσταση παρουσιάζουν μια εικόνα σχεδόν εφιαλτική. Η Ελλάδα, μια χώρα καθημαγμένη από την πρόσφατη Μικρασιατική καταστροφή, (οικονομικά και πολιτικά) και με το εθνικό της γόητρο βαριά τραυματισμένο, με χιλιάδες νεκρούς και αμέτρητους τραυματίες στα πεδία των μαχών, με τα πολιτικά πάθη οξυμένα στο έπακρο είναι δύσκολο να δεχθεί το συγκλονισμό της αιφνίδιας εισροής 1.500.000 προσφύγων. Οι δυνατότητες παροχής βοήθειας είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Οι πρόσφυγες εγκαθίστανται αρχικά, σε σκηνές και παράγκες. Το υπουργείο Πρόνοιας βοηθούμενο και από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων έχει αρχίσει ήδη την οικοδόμηση σπιτιών. Από τον Απρίλη του 1923 χτίζει και ειδικούς χώρους για την εγκατάσταση βιοτεχνιών ταπητουργίας, μιας και ο κύριος όγκος των Σπαρταλήδων (αλλά και πολλών άλλων περιοχών της Μ. Ασίας), είναι κυρίως ταπητουργοί2.

Η ΠΡΩΤΗ ΒΔΟΜΑΔΙΑΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «Η ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ LE DOMINICAL», ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΠΑΝΙΩΝΙΟΥ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ, ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΣΤΙΣ 8 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1925 ΣΤΗ ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ. ΗΤΑΝ ΔΙΓΛΩΣΣΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΑΛΛΙΚΑ), ΜΕ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΟΥΛΚΕΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΕΙΤΟ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ. ΠΟΛΥ ΓΡΗΓΟΡΑ Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΗΣ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ. ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΧΩΡΙΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΚΟ ΕΝΤΑΛΜΑ, ΔΙΑΡΡΗΞΕΙΣ ΤΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΜΕ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1926.

Η Ν. Ιωνία, σύμφωνα με το πρόγραμμα του υπουργείου θα καταλάβει συνολική έκταση 1.100 στρεμμάτων. Η γη αυτή, που στο μέγιστο μέρος της ανήκει στον Πανάγιο Τάφο απαλλοτριώνεται και παραχωρείται στο Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Μέχρι το 1928 γίνονται συνεχείς απαλλοτριώσεις ιδιωτικών εκτάσεων, όπως του Βέικου (299 στρέμματα), του Κηρύκου (21 στρέμματα) και διαφόρων άλλων (66 συνολικώς στρέμματα). Εννέα διεθνείς οργανώσεις ακόμη συντρέχουν στο γιγάντειο έργο της εγκατάστασης των προσφύγων3. Στις 31 Δεκεμβρίου 1923 (Φ.Ε.Κ. αρ. 4) δημοσιεύεται η ανακοίνωση «περί ενάρξεως των εργασιών της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων» (ΕΑΠ). Στις 22 Ιανουαρίου 1924 η κυριότητα των συνοικισμών Ποδαράδων4, Παγκρατίου και Κοκκινιάς (που μέχρι τότε ανήκε στο ελληνικό Δημόσιο) μεταβιβάζεται στην ΕΑΠ, «μεθ' όλης της περιοχής των και των επ' αυτής οικοδομών, παραρτημάτων και παρακολουθημάτων», που σήμαινε: 1.100 στρέμματα γης, 383 μονώροφες κατοικίες (2.564 δωμάτια συνολικά), 29 μικρές «επαύλεις» (227 δωμάτια), 124 διώροφες κατοικίες (884 δωμάτια) και 2.125 «οικίες υπό κατασκευήν».

Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, που πρώτος πρόεδρος της είναι ο θερμός φιλέλληνας Morgentau (πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα), ιδρύεται σύμφωνα με το «Πρωτόκολλο της Γενεύης» και υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών. Η τελευταία με τη μεσολάβηση της εξασφαλίζει για τους πρόσφυγες δάνειο 10.000.000 στερλινών το Σεπτέμβριο του 1923. Βασικός σκοπός της ΕΑΠ είναι η αξιοποίηση όχι μόνο αυτού του δανείου, αλλά και άλλων, όπως το «δάνειο των Ανταλλαξίμων (1926-28) της εταιρίας «Τέκτων» (1927), της «Σταθεροποιήσεως» (1928) κ.λπ.

Νέα Ιωνία. Το ιστορικό φωτογραφείο του Ηλία Βογιατζόγλου από το 7926. Δίπλα το σπίτι του ποιητή Κωστή Κεσίσογλου και δίπλα, κάτω από το Θυρεό, το σπίτι του Αγγέλου Σημηριώτη. Στη θέση των τριών κτισμάτων βρίσκεται σήμερα το μέγαρο του ΟΤΕ.

Με τη σειρά της αυτά τα ποσά θα τα διέθετε στους πρόσφυγες για την ενοικίαση ή οικοδόμηση σπιτιών. Ήδη, στις 12 Δεκεμβρίου 1923 καταβάλλεται από την ΚΤΕ η πρώτη δόση του δανείου από 750.000 στερλίνες (από την Τράπεζα της Αγγλίας) και 250.000 στερλίνες (Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος). Οι αρμοδιότητες της ΕΑΠ, πλην του καθαρά στεγαστικού θέματος, επεκτείνονται και σε άλλα, όπως η ρυμοτομία, η προστασία από την αυθαίρετη δόμηση κ.λπ.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΠΙΤΙΑ

Τα πρώτα οικήματα αρχικά παραχωρήθηκαν δωρεάν. Δεν αναφερόμαστε στην ποιότητα της κατασκευής τους... Κατόπιν και μέχρι το 1925 η ΕΑΠ νοίκιαζε και πουλούσε. Μετά μόνο πουλούσε. Παρά τον οικοδομικό οργασμό, εν τούτοις, το 1925 αναφέρονται σε τοπική εφημερίδα 40 οικογένειες σκηνιτών. Είναι χρήσιμο να γίνει γνωστό, όμως, ότι αν και κατηγορήθηκε σφοδρά η ΕΑΠ για ατασθαλίες, καταχρήσεις και ανικανότητα, μέχρι τα τέλη του 1928 είχε χτίσει στη Ν. Ιωνία 2.814 οικήματα, ενώ υπό κατασκευήν στον Περισσό είχε άλλα 350. Στις 24 Ιανουαρίου 1930 η ΕΑΠ διαλύεται με Νομοθετικό διάταγμα, αναθέτοντας τη συνέχιση της αποστολής της στην ελληνική κυβέρνηση. Ήδη, η Ν. Ιωνία, σύμφωνα με την απογραφή του 1928 αριθμεί 16.382 κατοίκους. Ας δούμε όμως πώς διαμορφώνεται η ζωή εδώ στα πρώτα χρόνια μετά την εγκατάσταση των προσφύγων.

Οι Μικρασιάτες Έλληνες - στη συντριπτική τους πλειοψηφία - έρχονται εδώ μονάχα με τα ρούχα που φοράνε. Νηστικοί, ρακένδυτοι, με βαριά τραυματισμένη την αξιοπρέπεια και την περηφάνια τους, με την αγιάτρευτη οδύνη του οριστικού ξεριζωμού από τις πατρογονικές τους εστίες, κουβαλάνε μόνο τα εικονίσματα τους, την εργατικότητα, τις γνώσεις, την πίστη τους στη διεθνή αγορά, την ευσέβεια και τον πατριωτισμό τους, μέσα σ' ένα περιβάλλον αδιάφορο έως επιδεικτικά εχθρικό.

Νέα Ιωνία, 1936. Α΄ Δημοτικό Σχολείο της Νέας Ιωνίας. Στη μέση ο αείμνηστος διευθυντής του Σαραντόπουλος.

Συνωστίζονται γύρω από την κεντρική παράγκα των Αγ. Αναργύρων5 σε παράγκες, αντίσκηνα και πρόχειρα οικήματα. Η πρώτη λειτουργία πραγματοποιείται τα Χριστούγεννα του 1923 με τον παπα-Ιωακείμ. Τα σπίτια, όσα υπάρχουν, είναι κάκιστες κατασκευής, φτάνουν για ελάχιστους μόνο και οι βίαιες καταλήψεις από απελπισμένους άστεγους είναι καθημερινή υπόθεση. Ύδρευση δεν υπάρχει. Ούτε φως. Αργότερα, το 1925 η ηλεκτροδότηση γίνεται από το εργοστάσιο Κυρκίνη.

ΑΘΛΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Οι υγειονομικές συνθήκες του συνοικισμού είναι άθλιες. Η ψείρα, τα κουνούπια και οι μύγες κάνουν τη ζωή αφόρητη. Αποχέτευση φυσικά δεν υπάρχει και οι τυχόν βόθροι είναι στοιχειώδους κατασκευής. Τα ζώα σφάζονται στην Ελευθερούπολη σε υπαίθρια σφαγεία, τα δύο ρέματα (του Γιαμπουρλά και του Ποδονίφτη) είναι πάντα ακάλυπτα και τα νερά λιμνάζουν εδώ κι εκεί εξαιτίας της ανυπαρξίας υπονόμων. Η νοσηρότητα και θνησιμότητα των κατοίκων είναι τεράστιες. Ακριβή, βέβαια, στοιχεία εδώ δεν είναι δυνατό να υπάρξουν, τουλάχιστον μέχρι το 1934, οπότε η Ν. Ιωνία ανακηρύσσεται σε ανεξάρτητο Δήμο. Αν όμως, πάρει κανείς υπόψη του την έκθεση Nansen προς την ΚΤΕ (Αύγουστος 1923) τα στοιχεία της οποίας είναι συγκλονιστικά, θα πρέπει η μερίδα που αναλογεί στην πόλη μας να μην είναι ευκαταφρόνητη. Και ιδού μερικά στοιχεία του Nansen: Τον πρώτο χρόνο (1922-1923) έχουμε στους πρόσφυγες αναλογία θανάτων προς γεννήσεις 3:1. Το 20% πεθαίνει μέσα στον πρώτο χρόνο. Τους πρώτους 9 μήνες έχουμε 6.000 θανάτους το μήνα. Από το Σεπτέμβριο του 1922 ως τον Ιούλιο του 1923, 7.000 άτομα πεθαίνουν από ασιτία!

Τα δύο πρώτα χρόνια, γιατροί δεν υπάρχουν στο συνοικισμό. Η ελονοσία, η φυματίωση, η πνευμονία και ο τύφος θερίζουν. Θραύση κάνει επίσης και η οφθαλμία, ιδίως στα παιδιά. Μόλις τον Απρίλη του 1925 ιδρύεται ο πρώτος νοσηλευτικός σταθμός με οχτώ κρεβάτια, ένα γιατρό, μία μαμή, ενώ ταυτόχρονα, δύο φαρμακεία και ένας οδοντογιατρός κάνουν την εμφάνιση τους. Την επόμενη 10ετία οι γιατροί θα γίνουν δέκα, τα φαρμακεία πέντε, οι οδοντίατροι δύο και μία μαιευτική κλινική, θα ιδρυθεί από τον Γιαγτζόγλου. Προς τα τέλη της δεκαετίας του '30 θα αρχίσει να λειτουργεί και το Νοσοκομείο της Αγίας Όλγας.

Από τα τέλη του 1923 οι πρόσφυγες έχουν ήδη συσπειρωθεί σε μικρότερους οικισμούς ανάλογα με την καταγωγή τους: Οι Πόντιοι στην Ελευθερούπολη, που μαζεύει και τους Σμυρνιούς. Το ίδιο και ο Περισσός. Στην κυρίως Ιωνία οι Σπαρταλήδες και οι Αλαγιαλήδες. Στη Σαφράμπολη και την Ινέπολη Πόντιοι. Στην Καλογρέζα Καισσαριώτες και Συλλελήδες. Επαγγελματικά ένα μεγάλος μέρος των νεώτερων ανδρών - αλλά και των γυναικών - θα απορροφηθεί κυρίως από τα εργοστάσια του Κυρκίνη και του Μποδοσάκη και μερικά χρόνια αργότερα του Εφραίμογλου («3Α»), του Σινιόσογλου («Μουταλάσκη»), του Σαραντόπουλου («Νίκη»), του Ευμοτρίδη κ.λπ. Τα άφθονα και φτηνά εργατικά χέρια θα συντείνουν στη γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας, σε βαθμό που ήδη στα μέσα της δεκαετίας του '30 η Ν. Ιωνία να αναγνωρίζεται ως «το Μάντσεστερ της Ελλάδος». Δηλαδή η πρώτη βιομηχανική της πόλη.

ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΧΑΛΙΩΝ

Σημαντική θεωρείται η ανάπτυξη της βιοτεχνίας χαλιών από τους Σπαρταλήδες, μιας και η ταπητουργία υπήρξε στη Σπάρτη η πρώτη και κύρια επαγγελματική ενασχόληση των Ελλήνων. Ταπητουργίες, όπως του Καχραμάνογλου, του Εφραίμογλου, της Σοφίας Γαβριηλίδου, του Χατζησταθόγλου κ.α. βάζουν γερές οικονομικές βάσεις στην πόλη μας, ετοιμάζοντας το έδαφος για τη σπουδαία οικονομική ανάπτυξη που θ’ ακολουθήσει τις επόμενες δεκαετίες. Σύντομα και οι άλλες τέχνες θ' αρχίσουν να βρίσκουν τη θέση τους κι αυτές στην καινούργια πόλη, συντείνοντας στην προώθηση και εδραίωση της οικονομίας και της πολιτιστικής εξέλιξης της Ν. Ιωνίας.

Η συγκοινωνία τα πρώτα χρόνια εξυπηρετείται με μερικά παμπάλαια λεωφορεία, που η αφετηρία τους για την Αθήνα βρίσκεται στην «Αλυσίδα», τα σημερινά Άνω Πατήσια, και με το ιστορικό «Θηρίο της Κηφισιάς» που με αγώνες του Συλλόγου Σπαρταλήδων αρχίζει να σταθμεύει και στα Πευκάκια. Στη δεκαετία του '30 η αφετηρία ανεβαίνει στο συνοικισμό η μόνη αμαξιτή οδός είναι η οδός Ηρακλείου - ενώ τα λεωφορεία αυξάνουν σε αριθμό και δύο τρία ταξί κάνουν την εμφάνιση τους.

Αν όμως η αντιμετώπιση των βιοτικών αναγκών προξενεί το θαυμασμό, η πνευματική ανάπτυξη στη Ν. Ιωνία της πρώτης δεκαετίας προκαλεί κατάπληξη και δέος. Εδώ μέσα από τη λάσπη και τα βαλτόνερα, τ' αντίσκηνα και τις παράγκες, την πείνα και την αρρώστια θα ξεπηδήσει σαν από θαύμα μια απίστευτα σφριγηλή πνευματική ζωή.

Το 1923 ξεκινούν τη λειτουργία τους τα δύο πρώτα δημοτικά σχολεία σε παράγκες: Το 1ο πεντατάξιο Αρρένων και το 1ο εξατάξιο Θηλέων.

Το 1924 αρχίζει κιόλας να χτίζεται το 1ο δημοτικό σχολείο6. Τις Γυμνασιακές ανάγκες εξυπηρετούσε τότε το 8ο Γυμνάσιο στα Πατήσια. Το 1926 ιδρύεται και το πρώτο «Ελληνικό Σχολείο» (Σχολαρχείο). Το 1927, ο αείμνηστος δάσκαλος μου Αντώνης Σαπουντζάκης, από την Πισιδική Σπάρτη, ιδρύει το πρώτο ιδιωτικό σχολείο (Δημοτικό και Γυμνάσιο) στη Ν. Ιωνία με την επωνυμία «Ο Κάδμος».7 Το 1931 ιδρύεται και το «Αναξαγόρειο» ιδιωτικό Γυμνάσιο. Στα χρόνια που θ' ακολουθήσουν χτίζονται κι άλλα σχολεία και στις υπόλοιπες συνοικίες, ώστε να ολοκληρωθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των Ιωνιωτών.

Ταυτόχρονα με τα σχολεία χτίζονται και οι Ναοί με πρώτο το Ι. Ν. Αγίων Αναργύρων (1928), που είναι και οι πολιούχοι άγιοι της πόλης μας. Η εκκλησία με επικεφαλής δύο Σπαρταλήδες τον επίσκοπο Πατάρων Μελέτιο και τον αείμνηστο παπα Ιωακείμ, συγκροτεί ένα πνευματικό σώμα για την πόλη που φρουρεί ακοίμητα τις πάτριες παραδόσεις.

Το 1925, δύο μόλις χρόνια μετά την εγκατάσταση των προσφύγων ο Σωκράτης Ουλκέρογλου από τη Σπάρτη κι αυτός της Πισιδίας εκδίδει μια δίγλωσση(!) εφημερίδα (ελληνογαλλική) με τον τίτλο «Κυριακάτικη - Le Dominical»8 που στόχος της ήταν ο έλεγχος της ΕΑΠ, αλλά και «η προστασία παντός καταπατημένου δικαίου», καθώς έγραφε στον υπότιτλο. Το 1928 κυκλοφορεί και ο «Φύλαξ» του Θεμιστοκλή Τσακιρίδη, πρόσφυγα κι αυτού από τη Σπάρτη. Την ίδια χρονιά εκδίδεται επίσης η εφημερίδα «Νέα Ιωνία» του Σμυρνιού Γιάννη Διαμαντάκη.

Ο πρώτος σύλλογος που ιδρύεται στη Ν. Ιωνία ανήκει στους πρόσφυγες της Σπάρτης και ξεκινάει με πρωτοβουλία του Π. Ιωακείμ και μερικών προκρίτων της. Φέρει τον (προσωρινό) τίτλο «Σύλλογος Σπαρταλήδων» και το ιδρυτικό της την ημερομηνία 1923. Σκοπός του η συσπείρωση των συμπατριωτών και η διατήρηση των πολιτιστικών και πνευματικών μας παραδόσεων, η αλληλοβοήθεια, η διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας που απέρρεαν από τις διεθνείς συνθήκες και η παροχή συνδρομής στους αναξιοπαθούντες αδελφούς. Το έργο που αναπτύσσει πραγματικά είναι τεράστιο και η διεξοδική αναφορά σε αυτό θα απαιτούσε μόνη της ένα ολόκληρο τόμο. Δέκα σωματεία ακόμη θα ιδρυθούν στη Ν. Ιωνία, μέχρι το 1928, όλα φυσικά από πρόσφυγες και όλα με τους ίδιους περίπου στόχους και κοινές αναζητήσεις. Ιδιαίτερα εκπληκτική είναι η ζωντάνια των νέων, που συνασπίζονται σε δικούς τους συλλόγους ανεξάρτητους, για να διεκδικήσουν τα δικά τους δικαιώματα και να υπηρετήσουν τις ανάγκες των νιάτων τους. Έτσι έχουμε τον «Προοδευτικό Σύλλογο Νέων», 1924, τον «Παμμικρασιατικό Σύνδεσμο Νέων» και τον «Εγκυκλοπαιδικό Σύλλογο Νέων ο Ανατολικός Αστήρ» 1925, το «Σύλλογο Νέων Σπάρτης»9 1925 και τον «Προοδευτικό Σύλλογο Προσφυγική Νεολαία» 1926. Οι σύλλογοι αυτοί συγκροτούν σχολές ξένων γλωσσών, προκηρύσσουν διαγωνισμούς, ποίησης10, πεζογραφίας, χρονικού, χορού, ιδρύουν δανειστικές βιβλιοθήκες, οργανώνουν ποδηλατικούς και πυγμαχικούς αγώνες, κ.λπ. Τέλος, πρέπει ν' αναφερθούμε σε τέσσερις ακόμη συλλόγους μεγάλης δράσης, όπως ο «Σύλλογος Ινεπολιτών-Κασταμονιτών», η «Πανιώνιος Οργάνωσις Προσφύγων» με τεράστιο κοινωνικό και πνευματικό έργο, ο «Όμιλος Συνασπισμού Ποντίων» και η «Λέσχη Ιωνίας».

Μ' ένα θέατρο («Λούνα Παρκ») και μια μαντολινάτα που ιδρύονται το 1926, καθώς και δύο κινηματογράφους («Καπρίς» και «Ηνωμένοι Πολιτείαι») συμπληρώνεται το πνευματικό κλίμα της ηρωικής εκείνης εποχής των πρωτοπόρων όπου θα ακμάσει μια λογοτεχνική παραγωγή υψηλού επιπέδου με πρωτεργάτη τον Κόντογλου, το Μηλιώρη, τον Γεραλή, τον Φιλήντα, τον Άγγελο Σημηριώτη, τον Ζουμπουλίδη κ.ά.

Μ' αυτή την τόσο γερά θεμελιωμένη υλική και πνευματική υποδομή οι Σπαρταλήδες αδελφωμένοι και με τους άλλους πρόσφυγες αντιμετωπίζουν σε λίγα χρόνια τις τρομακτικές συμπληγάδες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφύλιου για να οικοδομήσουν τη σημερινή Νέα Ιωνία.

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΙΣΙΔΙΑ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ 1997

from ανεμουριον https://ift.tt/3aTrbpe
via IFTTT