του Κώστα Μπαλάφα
 |
| Μαυροφόρες στο Δίστομο, 1945 (φωτ.: Βούλα Παπαϊωάννου) |
Η Βούλα Παπαϊωάννου ήταν μια προικισμένη φωτογράφος με σπάνια χαρίσματα και αισθητική καλλιέργεια, που έκαμε από κάθε έννοια εθνική φωτογραφία. Είχα το προνόμιο να τη γνωρίσω στα χρόνια του μεσοπολέμου, τον καιρό που ιδρύθηκε η Ελληνική Φωτογραφική Εταιρία [ΕΦΕ]. Από τις λίγες επαφές που είχα μαζί της θυμάμαι ότι ήταν πολύ κλειστός άνθρωπος με απέριττη σεμνότητα και διακριτική ευγένεια, πράγμα που δυσχεραίνει σήμερα την ιστορική έρευνα. Ξεχώριζε απ’ τους γνωστούς φωτογράφους του καιρού της τόσο για την καθαρότητα της δουλειάς της όσο και για την προσπάθεια τολμηρότερων αναζητήσεων στη φωτογραφική έκφραση και την τεχνική πρακτική. Είναι απ’ τους λίγους που έκαμαν ποίηση με τη φωτογραφία και η μόνη απ’ τους παλιούς φωτογράφους που άφησε έργο κοινωνικού προβληματισμού με διεισδυτική ματιά, καλοσύνη και ποιότητα ανθρωπιάς.
Φωτογράφησε αρχαιότητες με ξεχωριστή ευαισθησία, τονίζοντας την ατμόσφαιρα και την αξεπέραστη εκλεκτικότητα των αρχαίων στην επιλογή του χώρου που ζούσαν και έχτιζαν τους οικισμούς τους. Ζωντάνεψε φωτογραφικά τους θησαυρούς των μουσείων, τα αρχαία γλυπτά, με απόλυτο σεβασμό στην αισθητική ισορροπία των αρχαίων. Χαρακτηριστικές είναι οι παραθέσεις και παρομοιώσεις μορφών από αρχαίες προτομές με σύγχρονα πρόσωπα βοσκών και ξωμάχων της υπαίθρου, με σκοπό να τονίσει παραστατικά την αδιάπτωτη συνέχεια της φυλής, με καθαρή ελληνικότητα τόσο στη μορφή όσο και στην κατατομή.
Ταξίδεψε στην ύπαιθρο χώρα φωτογραφίζοντας τις αδρές μορφές των γυναικών της, με την έμφυτη ευαισθησία της γνήσιας Ελληνίδας. Ολα τ’ αγκάλιασε με αγάπη, ανθρώπους και χώρους, αποθανατίζοντας, καθαρή και αφτιασίδωτη όπως τη γνώρισε, την πραγματική Ελλάδα εκείνου του καιρού.
Οταν οι περιστάσεις κρίθηκαν δύσκολες και οι Ελληνες αναγκάστηκαν να πάρουν τα όπλα για να υπερασπίσουν τον αιματοποτισμένο τόπο τους, η Βούλα Παπαϊωάννου βρέθηκε πάλι στις επάλξεις του αγώνα. Ηταν η στιγμή που ξύπνησε στο λαό μας αυτή η σπάνια αρετή του ν’ αγωνίζεται ενωμένος όταν ξένοι δυνάστες επιβουλεύονται τη γη και την αξιοπρέπειά του. Είναι αυτή η χθόνια φωνή της ιστορίας, που επιτάσσει στους Ελληνες να μην λογαριάζουν φόβο και θάνατο όταν μάχονται για ό,τι αξίζει στη ζωή ν’ αγωνίζεται ο άνθρωπος και να πεθαίνει.
Κατοχή
Τότε, η μικροσκοπική Βούλα Παπαϊωάννου φόρεσε ένα ζευγάρι άρβυλα πήρε τη φωτογραφική της μηχανή κι άρχισε «ν’ αλωνίζει» τα έμπεδα όπου κατατάσσονταν εθελοντές και στρατεύσιμοι για τον πόλεμο. Κυριαρχημένη από το έμφυτο φωτογραφικό μεράκι και το καθήκον του γνήσιου καλλιτέχνη της μαχόμενης κουλτούρας αλλά και με το θάρρος της Ελληνίδας, φωτογράφισε την πορεία των πρώτων στρατιωτικών τμημάτων για το μέτωπο, με το χαμόγελο, την αίσθηση του χρέους και την πεποίθηση πως τελικά σ’ αυτόν τον αγώνα θα νικήσει το δίκιο και η ελπίδα, θα νικήσει ο άνθρωπος.
Φωτογράφισε με τη συμπόνια της μάνας τους πληγωμένους και ακρωτηριασμένους που μεταφέρονταν στα νοσοκομεία με καμιόνια. Και όταν η σκλαβιά απλώθηκε σ’ ολόκληρη τη χώρα και η πείνα θέριζε την πρωτεύουσα η Βούλα Παπαϊωάννου δεν σταμάτησε να φωτογραφίζει μαρτυρίες για την ιστορία απ’ εκείνα τα αθώα θύματα της εθνικής συμφοράς. Φωτογράφισε τους πεινασμένους με τις πρησμένες κοιλιές, σωριασμένους στα πεζοδρόμια, νεκρούς και μισοπεθαμένους, άλλους με το ασφυκτικό πνίξιμο του θανάτου να προφέρουν με δυσκολία τη λέξη πεινάω, τα σκελετωμένα παιδάκια με τη λαχτάρα στα μάτια και τ’ απλανή βλέμματα σαστισμένα απ' τη φοβερή συμφορά, και τις χαροκαμένες μάνες που ’μειναν ολομόναχες στο ρημαγμένο τόπο, βυθισμένες στους ωκεανούς της προσωπικής τους σιωπής.
Μετά την απελευθέρωση συνέχισε να φωτογραφίζει την προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας απ’ τις καταστροφές του πολέμου και τον αγώνα του βασανισμένου λαού της υπαίθρου να ξαναστήσει το σπιτικό του.
Διέσωσε πολύτιμα ντοκουμέντα με το ρεαλισμό της φωτογραφικής αλήθειας, για να τεκμηριώσει με ζωντανές μαρτυρίες τη νεώτερη ελληνική ιστορία. Το αγαθό της ελευθερίας στάθηκε πάντα ακριβό για τους Ελληνες και στοίχισε αμέτρητες συμφορές, αίμα και δάκρυα. Γι’ αυτό είναι ανάγκη ο λαός να ξέρει το χρέος του και να τιμά τη μνήμη αυτών που υπέφεραν ή έπεσαν γι’ αυτές τις αξίες. Αυτοί ήταν και οι αγωνιστές της γενιάς του '40, που ξαγόρασαν με το αίμα τους το δικαίωμα να ζουν λεύτεροι και μια από τις τόσες άξιες γυναίκες που αγωνίστηκαν ήταν και η Βούλα Παπαϊωάννου.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 1940-1960. ΜΕ ΤΟ ΦΑΚΟ ΤΗΣ ΒΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1995
from ανεμουριον https://ift.tt/2QcrW4S
via IFTTT