Α' Παγκόσμιος Πόλεμος - Ο Εθνικός Διχασμός

Η έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914 βρήκε την Ελλάδα σε κλίμα γενικής ευφορίας. Οι νικηφόροι πόλεμοι του 1912-1913 είχαν αποφέρει τον εδαφικό και πληθυσμικό διπλασιασμό της χώρας. Επιθυμία του Βενιζέλου ήταν η εμπέδωση μιας μακρόχρονης περιόδου ειρήνης, ικανής να επιτρέπει στην Ελλάδα μια ανασύνταξη των δυνάμεων της. Δυστυχώς, η ευρωπαϊκή κρίση που ξέσπασε τον Ιούλιο τον 1914, έμελλε να δρομολογήσει ασύγκριτα πιο δραματικές εξελίξεις. Στο βαλκανικό χώρο, η Ελλάδα περιστοιχιζόταν από δύο εχθρικούς γείτονες (Βουλγαρία. Οθωμανική Αυτοκρατορία) που καιροφυλακτούσαν να της αποσπάσουν, ευκαιρίας δοθείσης, τα κέρδη των Βαλκανικών πολέμων. Οι φιλικά διακείμενοι γείτονες Σερβία και Ρουμανία, δεν ήταν διατεθειμένες να εμπλακούν σε μα ελληνοτουρκική αντιπαράθεση. Σε σχέση με τις Μεγάλες Δυνάμεις, η θέση της Ελλάδας ήταν εξίσου λεπτή. Οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερμανία, Αυστρουγγαρία) προσέβλεπαν στη δημιουργία ενός συμμαχικού συνασπισμού ο οποίος θα εκτεινόταν από τη Βαλτική Θάλασσα ως τον Περσικό Κόλπο. Βουλγαρία και Οθωμανική Αυτοκρατορία αποτελούσαν, κατά συνέπεια, ζωτικής σημασίας συνδετικούς κρίκους του όλου συστήματος. Μια κατάρρευση της Σερβίας, ανήμπορης ν’ αντισταθεί στις αυστρογερμανικές επιθέσεις εθεωρείτο δεδομένη.

ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ «ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ» - ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΔΑΓΚΛΗΣ, ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ - ΠΑΡΑΔΙΔΟΥΝ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΟΥ 2ΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΣΤΟΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ Ν. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ (ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ)

Όσο για την Ελλάδα, το Βερολίνο και η Βιέννη θεωρούσαν την προσχώρησή της στο στρατόπεδο της Αντάντ (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) αναμενόμενη, καθώς, από το τέλος του 1912 ήδη, ο Βενιζέλος εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση. Η επιλογή του Έλληνα πρωθυπουργού ηχούσε ρεαλιστικά. Στα τρία από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα η Ελλάδα βρέχεται από θάλασσα. Μοιραία, το μέλλον της ήταν συνδεδεμένο με μια θαλασσοκράτειρα δύναμη και κανείς, το 1914, δεν αμφισβητούσε ότι τα σκήπτρα, στον τομέα αυτό, κατείχε σταθερά η Μ. Βρετανία. Εξάλλου, μια ευθυγράμμιση της χώρας με την Αντάντ ήταν, επίσης, ικανή να επιφέρει ουσιαστική προώθηση των εθνικών της διεκδικήσεων. Στους αντίποδες των θέσεων του Βενιζέλου βρίσκονταν τα Ανάκτορα, το Γενικό Επιτελείο και ορισμένα συντηρητικά στελέχη της κυβέρνησης. Οι παραπάνω κύκλοι ήλπιζαν να δουν την Ελλάδα να ευθυγραμμίζεται με την πολιτική των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Οι περιστάσεις, ωστόσο, ήταν αποτρεπτικές, καθώς ήταν αδύνατο για την ελληνική οικονομία, σε φάση μάλιστα ανασυγκρότησης, να απαγκιστρωθεί από την κηδεμονία των χωρών της Αντάντ. Η γαλλική χρηματαγορά ήταν η μόνη διαθέσιμη, ενώ, αντίθετα, το γερμανικό θησαυροφυλάκιο ήταν περιορισμένων δυνατοτήτων.

ΣΥΝΝΕΦΑ ΠΟΛΕΜΟΥ
Το δίλημμα τέθηκε από τις παραμονές κιόλας του πολέμου. Οι επιθετικές προθέσεις της Αυστρουγγαρίας σε βάρος της Σερβίας προβλημάτισαν έντονα τους ιθύνοντες στην Αθήνα.

ΟΠΑΔΟΙ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΙΑΔΗΛΩΝΟΥΝ ΣΤΗ ΒΕΡΝΗ (ΕΛΒΕΤΙΑ), ΣΤΙΣ 21 ΜΑΪΟΥ ΤΟΥ 1917 (Ε.Λ.Ι.Α.).

Η γενική εντύπωση συνηγορούσε υπέρ της αποφυγής μιας ενεργούς ανάμιξης σε περίπτωση ένοπλης «αυστροσερβικής αντιπαράθεσης, όμως κάτι τέτοιο θα αποτελούσε παραβίαση της ελληνοσοερβικής συνθήκης συμμαχίας του 1913, που προέβλεπε αμοιβαία στρατιωτική υποστήριξη, σε περίπτωση επίθεσης από τρίτο. Μια επίδειξη μετριοπάθειας εθεωρείτο. ωστόσο, επιβεβλημένη, προκειμένου να αξιολογηθούν οι εξελίξεις και να διαμορφωθούν προϋποθέσεις ευνοϊκές για μα παρέμβαση στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Το πρόβλημα για την Ελλάδα ήταν ότι κανένας από δύο συνασπισμούς δεν επεδίωκε, για την ώρα, τη συμμαχία της. Για τα κράτη της Αντάντ, ένας προσεταιρισμός αυτού του είδους σήμαινε, αυτόματα. προσχώρηση της Βουλγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο αντίπαλο στρατόπεδο. Μια ελληνική συμμετοχή εθεωρείτο ασύμφορη, όσο τα δύο παραπάνω κράτη παρέμεναν αναποφάσιστα. Προκειμένου δε η πλάστιγγα να κλίνει, προς δικό τους όφελος, οι Σύμμαχοι ήταν διατεθειμένοι να προβούν σε παραχωρήσεις ακόμα και σε βάρος της ελληνικής εδαφικής ακεραιότητας, κάτι που θορύβησε ιδιαίτερα τον Βενιζέλο.

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΠΑΡΕΛΑΥΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗ ΛΕΩΦΟΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΤΟΥ 1916 (Ε.Λ.Ι.Α.).

Στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, αφετέρου, αρκούσε μια ελληνική ουδετερότητα, που σήμαινε την αποδέσμευση της Βουλγαρίας από την ελληνική απειλή και την ταχύτερη παρέμβασή της στον πόλεμο κατά της Αντάντ. Η Γερμανία πίεζε, μάλιστα, την Ελλάδα να καταγγείλει μονομερώς την ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε κατηγορηματικά, ενώ ο Κωνσταντίνος και ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ εμφανίστηκαν πιο διαλλακτικοί.

ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ

Η είσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, το φθινόπωρο του 1914, ενίσχυσε τον φιλοανταντικό προσανατολισμό του Βενιζέλου. Η επιλογή από τους συμμάχους της Αντάντ της Καλλίπολης ως νέου θεάτρου είχε απώτερο στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, την απεμπλοκή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον πόλεμο και την εξασφάλιση, αν όχι της ενεργούς παρέμβασης, τουλάχιστον της ουδετερότητας της Βουλγαρίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΣΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΦΥΛΕΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΣΑΝ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, ΑΘΗΝΑ).

Το όλο σχέδιο, βρετανικής έμπνευσης, επέδρασε καταλυτικά στα σχέδια του Βενιζέλου. Πεπεισμένος ότι η συντριβή της Σερβίας ήταν ζήτημα χρόνου, έβλεπε μα ευθυγράμμιση με τις δυνάμεις της Αντάντ ως επιτακτική ανάγκη. Γι΄ αυτό το λόγο, τον Ιανουάριο του 1915 εξετίμησε ως ανεπανάληπτη τη βρετανική πρόταση περί εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο έναντι εδαφικών ανταλλαγμάτων στα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Η πολιτική του Βενιζέλου υπονομευόταν από τους κύκλους του Γενικού Επιτελείου. κυρίως δε από τον εκτελούντα χρέη αρχηγού, Ιωάννη Μεταξά, που ήταν ριζικά αντίθετος με την συμμετοχή στον πόλεμο, θεωρώντας, επιπλέον, ιδιαίτερα επισφαλή κάθε εμπλοκή στο μικρασιατικά χώρο. Οξυδερκείς και ρεαλιστικές σε σύγκριση με τον υπέρμετρο ενθουσιασμό του Βενιζέλου. οι παραπάνω απόψεις δεν παύουν να αντικατοπτρίζουν τη διαμάχη η οποία είχε ξεσπάσει στην κορυφή της κρατικής ιεραρχίας. Πέραν τούτου, σε συνεννόηση με τα Ανάκτορα, ο Μεταξάς Φρόντιζε να ενημερώνει συστηματικά τη γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα για την εξέλιξη των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και χωρών της Αντάντ. Η είδηση του βομβαρδισμού των Δαρδανελλίων από το συμμαχικό στόλο έγινε δεκτή με μεγάλη συγκίνηση στην Αθήνα. Δεν ήταν μόνο ένα αποφασιστικό κτύπημα κατά του αντιπάλου.

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟS ΕΜΜ. ΖΥΜΒΡΑΚΑΚΗΣ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ), ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ, ΚΑΙ Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ Ν. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΟΥΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟ ΝΑ ΦΥΓΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (ΙΔΡΥΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ).

Παρεμπόδιζε, παράλληλα, μια ρωσική κάθοδο στο Αιγαίο, καθ’ όλα ενοχλητική για τα ελληνικά συμφέροντα. Η μετατροπή του Αιγαίου Πελάγους σε ελληνική λίμνη, δεν μπορούσε παρά να αποτελεί μια σαγηνευτική προοπτική. Οποιαδήποτε καθυστέρηση, όμως, εγκυμονούσε σοβαρούς κινδύνους. Κυκλοφορούσαν φήμες περί συμμαχικών παραχωρήσεων στη Μ. Ασία με αποδέκτη την Ιταλία, σε μια προσπάθεια να εξασφαλισθεί η παρέμβασή της στον πόλεμο. Όλοι οι παραπάνω λόγοι έπεισαν τον Βενιζέλο να ενεργήσει χωρίς χρονοτριβή. Σε υπόμνημα που υπέβαλε προς τα Ανάκτορα, πρότεινε τη συμμετοχή ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Δαρδανελίων. Προκειμένου δε να εξασφαλιστεί και η συνδρομή της κυβέρνησης της Σόφιας, ο Έλληνας πρωθυπουργός επανήλθε σε μια παλαιότερη ιδέα περί εκχώρησης της Καβάλας. Πρώτη αντίδραση υπήρξε η παραίτηση του Μεταξά, λόγιο διαφωνίας με τον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης. Κατόπιν, προς γενική κατάπληξη, ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε να συνταχθεί με τη γραμμή Βενιζέλου. την οποία υιοθέτησε η πλειοψηφία του Συμβουλίου του Στέμματος, με αποτέλεσμα να προκαλέσει οξύτατη πολιτική κρίση.

ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Την παραίτηση Βενιζέλου διαδέχθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης υπό τον Δημήτριο Γούναρη. Κύριο μέλημα της νέας κυβέρνησης ήταν να πεισθούν τα κράτη της Αντάντ για το μετριοπαθή της προσανατολισμό, να μην αποσύρουν τις ως τότε προσφορές τους, τέλος να μην προβούν σε υποσχέσεις παραχωρήσεων προς τη Βουλγαρία σε βάρος της ελληνικής κυριαρχίας. Με αυτό το σκεπτικό, τον Μάρτιο του 1915 ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Χρηστάκης-Ζωγράφος πρότεινε την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, υπό την προϋπόθεση ότι οι Σύμμαχοι θα παρείχαν ικανοποιητικές εγγυήσεις σχετικά με τη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Ήταν όμως οι τελευταίοι διατεθειμένοι να δεχθούν κάτι τέτοιο; Επιπλέον, την ίδια ακριβώς εποχή διαπραγματεύονταν και τον προσεταιρισμό της Ιταλίας, η οποία είχε επεκτατικές βλέψεις στα μικρασιατικά παράλια.

ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΠΑΝΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΥΡΙΑ ΤΟΥ ΣΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΑΡΧΕΙΟ ΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΗ).

Σε μια κρίσιμη καμπή του πολέμου ήταν δύσκολο για τα κράτη της Αντάντ να θυσιάσουν τον προσεταιρισμό μιας Μεγάλης Δύναμης, προκειμένου να καθησυχάσουν έναν υποψήφιο σύμμαχο μικρότερου βεληνεκούς και αμφιβόλου αξιοπιστίας. Στην απάντησή τους προς την κυβέρνηση της Αθήνας επανέλαβαν όσα είχαν προτείνει νωρίτερα στον Βενιζέλο. δηλ. παραχωρήσεις, μετά το πέρας του πολέμου. στα μικρασιατικά παράλια και τίποτα περισσότερο. Είναι βέβαιο επίσης ότι, παρά τις ειλικρινείς προθέσεις του Χρηστάκη-Ζωγράφο, πρωθυπουργός και Ανάκτορα απεύχονταν κάθε είδους ανάμειξη της χώρας στα πράγματα. Με την τακτική που υιοθέτησαν επιχείρησαν, αφενός να τηρήσουν τα προσχήματα, αφετέρου να κερδίσουν πολύτιμο χρόνο ως τις γενικές εκλογές, που είχαν προγραμματισθεί για τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Γενικότερα. η κυβέρνηση Γούναρη χειρίσθηκε τα θέματα της εξωτερικής πολιτικής με προεκλογικά κριτήρια. Επεδίωξε, ωστόσο, συνέχιση των διαπραγματεύσεων, με όρους που απέκλειαν σύμπραξη με την Αντάντ, επέτρεπαν όμως τη διατήρηση στάσης ευμενούς ουδετερότητας. Αποτέλεσμα τούτων ήταν να αποξενωθούν τελείως οι Σύμμαχοι και να στραφούν προς τη Βουλγαρία. Οι παραχωρήσεις της Αντάντ προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης με στόχο τη φθορά του κύρους του Βενιζέλου — που, επανερχόμενος πανηγυρικά στην εξουσία την επόμενη των εκλογών, δυσκολεύθηκε πολύ να υποστηρίξει την παρέμβαση στον πόλεμο στο πλευρό των κρατών τα οποία προέβλεπαν στην απόσπαση εδαφών από την Ελλάδα.

Αλλά ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός βρέθηκε, επιπλέον, αντιμέτωπος με την εχθρική προς αυτόν δημόσια διοίκηση, καθώς και την αντιπαλότητα των Ανακτόρων. Αποφασισμένος να αποτρέψει εμπλοκή της χώρας στον πόλεμο, ο Κωνσταντίνος αντιμετώπιζε, ως έσχατο μέτρο, τον εξαναγκασμό, και πάλι, του πρωθυπουργού σε παραίτηση. Η εμμονή του Βενιζέλου στο θέμα της παρέμβασης στον πόλεμο σε περίπτωση επίθεσης της Βουλγαρίας εναντίον της Σερβίας, σε συνδυασμό με τις προχωρημένες μυστικές διαπραγματεύσεις των Ανακτόρων με τη Γερμανία, εν αγνοία φυσικά της κυβέρνησης, διαμορφώνουν το πλαίσιο στο οποίο οι δυο κορυφαίοι πολιτειακοί παράγοντες θα οδηγηθούν σε μετωπική αντιπαράθεση. Την αφορμή έδωσε η επιστράτευση που κήρυξε η Βουλγαρία (Σεπτ. 1915). Ο Βενιζέλος ζήτησε αμέσως την ενεργοποίηση της ελληνοσερβικής συνθήκης, τείνοντας, ταυτόχρονα, την υποκατάσταση, από μονάδες τον συμμαχικού στρατού, της δύναμης των 150.000 ανδρών, που, βάσει της ιδίας συνθήκης, η Σερβία όφειλε να αντιτάξει στη Βουλγαρία προς υποστήριξη της Ελλάδας. Η πρωτοβουλία αιφνιδίασε τα Ανάκτορα και το Γενικό Επιτελείο, αφαιρώντας, παράλληλα, το επιχείρημα της αδυναμίας εκπλήρωσης, εκ μέρους της κυβέρνησης του Βελιγραδίου, των συμβατικών της υποχρεώσεων έναντι της Ελλάδας. Επιπλέον, η ιδέα άρχισε να κερδίζει έδαφος στην Αντάντ, εν όψει της διαγραφόμενης κατάρρευσης της Σερβίας.

ΝΕΑ ΑΠΟΠΟΜΠΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Η διαμάχη μεταφέρθηκε στη Βουλή, όπου ο Βενιζέλος κατέστησε σαφή την απόφασή του να ανταποκριθεί στις συμβατικές υποχρεώσεις έναντι της Σερβίας με κάθε δυνατό τρόπο, θέτοντας θέμα ψήφου εμπιστοσύνης Παρά το, αναμενόμενο άλλωστε, θετικό αποτέλεσμα της ψηφοφορίας, ο Κωνσταντίνος δημοσιοποίησε τη ριζική τον αντίθεση, εξαναγκάζοντας, για δεύτερη φορά μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. το νόμιμα εκλεγμένο πρωθυπουργό σε παραίτηση, ενώ είχε ήδη ξεκινήσει η διαδικασία αποβίβασης των πρώτων συμμαχικών αγημάτων στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε από την αποπομπή τον Βενιζέλου και την άφιξη των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη αποτελεί πρόκληση στη λογική. Η Ελλάδα, τυπικά τουλάχιστον, ουδέτερη χώρα, κυβερνάται από τη γερμανόφιλη παράταξη και φιλοξενεί στο έδαφος της στρατεύματα τον αντιπάλου στρατοπέδου, εκείνον της Αντάντ. Η δυναμική παρουσία των Συμμάχων στο ελληνικό έδαφος θα επιτρέψει στις κυβερνήσεις της Αντάντ να επεμβαίνουν, συχνά με βίαιο και ταπεινωτικό τρόπο, στα εσωτερικά ζητήματα του τόπου, με πρόσχημα την ασφάλεια του εκστρατευτικού σώματος.

ΠΑΡΙΣΙ, 14 ΙΟΥΛΙΟΥ 1919. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΑΡΕΛΑΥΝΕΙ ΤΙΜΗΤΙΚΑ ΣΤΗ ΛΕΩΦΟΡΟ ΤΩΝ ΗΛΥΣΪΩΝ ΠΕΔΙΩΝ, ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΛΑΜΠΡΟ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ (ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ).

Βέβαια, ο Κωνσταντίνος και η νέα, υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, κυβέρνηση, από το φόβο δυναμικής αντίδρασης των Συμμάχων, τήρησαν φιλική στάση, παρατείνοντας, παράλληλα, το καθεστώς της γενικής επιστράτευσης. Η πολιτική κρίση στην Ελλάδα ενθάρρυνε, τελικά, τη Βουλγαρία να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας, η οποία, υπό τη διπλή πίεση Αυστριακών και Βουλγάρων, κατέρρευσε ολοσχερώς με την εκπνοή του 1915. Ο σκοπός της συμμαχικής εκστρατείας, η παρακίνηση, δηλαδή, της Ελλάδας να συνδράμει τη Σερβία, είχε πάψει να υφίσταται. Για τους Συμμάχους υπήρχαν, ωστόσο, και άλλα ανησυχητικά φαινόμενα στην Αθήνα: έπειτα από ένα μήνα ζωής, η κυβέρνηση Ζαΐμη - η οποία, παρεμπιπτόντως, είχε απορρίψει επίσημη προσφορά εκχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα ως αντάλλαγμα μια; ελληνικής παρέμβασης στον πόλεμο - ανατράπηκε από τη βενιζελική πλειοψηφία της Βουλής. Η νέα κυβέρνηση, υπό τον Στέφανο Σκουλούδη, έσπευσε να γνωστοποιήσει στην Αντάντ ότι, σε περίπτωση υποχώρησης των σερβικών και αγγλογαλλικών στρατευμάτων εντός του ελληνικού εδάφους, ήταν υποχρεωμένη, ως ουδέτερη, να προβεί στον αφοπλισμό και στη θέση τους σε περιορισμό.

ΟΙ ΦΙΛΟΒΑΣΙΛΙΚΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΙ ΔΗΜ. ΓΟΥΝΑΡΗΣ, I. ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ Γ. ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ, ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 1917, ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ (ΙΔΡΥΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ).

Επρόκειτο για μια πολιτική η οποία εφαρμόσθηκε με τόσο αδέξιο τρόπο, ώστε προκάλεσε την οργή των κυβερνήσεων της Αντάντ, που αποφάσισαν να καταφύγουν ακόμα και στη βία προκειμένου να αποφευχθεί μια ήδη δυσεπίλυτη περιπλοκή. Εγκαινιάζεται έτσι μια διαδοχή αλυσιδωτών παρεμβάσεων: στρατιωτική κατάληξη σημείων του ελληνικού εδάφους με στρατηγική σημασία, επίδειξη ισχύος, επιδόσεις τελεσιγράφων στην κυβέρνηση της Αθήνας υπό την απειλή των πυροβόλων του συμμαχικού στόλου, επιβολή εμπορικού αποκλεισμού, άσκηση ελέγχου πάνω στους πιο νευραλγικούς τομείς της δημόσιας διοίκησης και του στρατεύματος, κ.ά. Αυτό υπήρξε το σκηνικό ως το καλοκαίρι του 1917.

ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ

Εν των μεταξύ, αρχές Δεκεμβρίου του 1915, οι κυβερνήσεις της Αντάντ αποφάσισαν τη διατήρηση, προσωρινά έστω, του μακεδονικού μετώπου, προχωρώντας στην κατάληψη των νήσων Λήμνου, Λέσβου. Μήλου, και επίσης του κόλπου της Σούδας. Ένα μήνα αργότερα σειρά είχε η Κέρκυρα, προορισμένη να φιλοξενήσει τα υπολείμματα του σέρβικου στρατού. Με την έναρξη της μάχης τον Βερντέν (Γαλλία), την άνοιξη του 1916, το γερμανικό επιτελείο εγκατέλειψε κάθε ιδέα προέλασης προς τη Θεσσαλονίκη, αρκούμενο στην προληπτική κάλυψη στρατηγικών θέσεων κατά μήκος της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, μεταξύ των οποίων και το οχυρό Ρούπελ, Στις 26 Μαΐου, η φρουρά του οχυρού έλαβε εντολή από την Αθήνα να το εκκενώσει. Η αντίδραση των Συμμάχων υπήρξε ακαριαία: επιβολή κατάστασης πολιορκίας στη Θεσσαλονίκη, κατάληψη της Θάσου, επίδοση, αργότερα, τελεσιγράφου, με ταυτόχρονο κατάπλου του στόλου στον όρμο του Φαλήρου, αξιώσεις για διενέργεια εκλογών, αποστράτευση του ελληνικού στρατού και, τέλος, απομάκρυνση αξιωματικών εχθρικά κειμένων προς την Αντάντ. Το τελεσίγραφο επιδόθηκε στη νέα κυβέρνηση υπό τον Λ λ. Ζαΐμη.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Α' ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΔΑΓΚΛΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΛΕΩΝΙΔΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟ. ΑΝΕΒΗΚΕ ΣΤΟ ΘΡΟΝΟ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1917, ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΡΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α' ΜΕ ΑΞΙΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΗΣ ΑΝΤΑΝΤ (ΑΡΧΕΙΟ ΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΗ).

Περί τα τέλη Ιουλίου, εκδηλώθηκε βουλγαρικέ] επίθεση στην Κεντρική Μακεδονία. Ένα μήνα αργότερα, ον επιχειρήσεις επεκτάθηκαν και στην Ανατολική Μακεδονία. Οι ελληνικές αρχές έλαβαν σαφείς εντολές να αποφεύγουν προστριβές με τα βουλγαρικό στρατεύματα. Οι βουλγαρικές εμπροσθοφυλακές έφθασαν γρήγορα στις παρυφές της Καβάλας. Αδυνατώντας να υπερασπισθεί την πόλη, ολόκληρο σχεδόν το Λ’ Σώμα Στρατού αιχμαλωτίσθηκε και μεταφέρθηκε στη Γερμανία. Η απώλεια της Ανατολικής Μακεδονίας χρεώνεται εξ ολοκλήρου στην αδέξια πολιτική του Κωνσταντίνου και στην προσπάθεια του να φανεί αρεστός στους Γερμανούς. Την ίδια μέρα με την παράδοση της Καβάλας, ο Ζαΐμης υπέβαλε την παραίτησή του. Οι εξελίξεις έπεισαν τον Βενιζέλο να διολισθήσει προς την απειθαρχία. Τέλη Σεπτεμβρίου εγκατέλειψε κρυφά την Αθήνα, σχηματίζοντας προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη.

ΤΑ «ΝΟΕΜΒΡΙΑΝΑ»

Ο σχηματισμός δεύτερης κυβέρνησης, κινούμενος στους αντίποδες της νόμιμης, περιέπλεξε τα πράγματα σε αφάνταστο βαθμό. Οι Σύμμαχοι δεν είχαν λόγους να μεταβάλουν την πολιτική που ακολουθούσαν έναντι των επισήμων ελληνικών αρχών. Αντίθετα, προχώρησαν σε περαιτέρω σκλήρυνση της συμπεριφοράς τους, απαιτώντας και επιβάλλοντας νέα μέτρα, όπως η εκκένωση της Θεσσαλίας από τον ελληνικό στρατό, η παράδοση μεγάλης ποσότητας πολεμικού υλικού, η εφαρμογή εμπορικού αποκλεισμού. Κύριο μέλημά τους ήταν η αποτροπή συνδυασμένης επίθεσης των Γερμανοβουλγάρων και των δυνάμεων του Κωνσταντίνου εναντίον του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος. Η έκρυθμη αυτή κατάσταση κορυφώθηκε με τη μάχη των Αθηνών, περισσότερο γνωστή ως «Νοεμβριανά», όταν συμμαχικά αγήματα, που αποβιβάστηκαν στην Αθήνα προκειμένου να επιβάλουν τους όρους τελεσιγράφου περί παράδοσης οπλισμού, δέχτηκαν επίθεση από μονάδες του τακτικού στρατού, αλλά και από οργανωμένες παραστρατιωτικές οργανώσεις.

Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΝΑΥΑΡΧΟ ΠΑΥΛΟ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΑΛΛΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΡΕΝΙΩ ΕΠΙΘΕΩΡΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΤΕΤΑΓΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 1917, ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΙΣΟΔΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», ΧΑΝΙΑ).

Ακολούθησαν μάχες στο κέντρο της Αθήνας, βομβαρδισμός από το συμμαχικό στόλο, τέλος πρωτοφανής καταδίωξη των βενιζελικών της πρωτεύουσας από τις επίσημες αρχές. Το γεγονός θορύβησε τις κυβερνήσεις της Αντάντ. Για πρώτη φορά ο Κωνσταντίνος αποτολμούσε δυναμική αντιπαράθεση μαζί τους, αποκαλύπτοντας, με τον τρόπο αυτό, τις πραγματικές του προθέσεις. Αυτόματα τέθηκε σε λειτουργία η διαδικασία αποπομπής του από το θρόνο, με μοναδική εναλλακτική λύση την επάνοδο του Βενιζέλου στην Αθήνα ως πρωθυπουργού του ενωμένου, πλέον, ελληνικού κράτους. Ο εθνικός διχασμός, έτσι τουλάχιστον όπως εκδηλώθηκε με την ταυτόχρονη ύπαρξη δύο ελληνικών κυβερνήσεων, προκάλεσε δισταγμούς στους Συμμάχους. Μια πρώτη, χλιαρή μάλλον, ανταπόκριση εκ μέρους τους υπήρξε η ντε φάκτο αναγνώριση της προσωρινής κυβέρνησης, καθώς επίσης και η παροχή οικονομικής ενίσχυσης. Ενστερνίσθηκαν, όμως, την ιδέα συμφιλίωσης ανάμεσα στις αντιμαχόμενες παρατάξεις, όντας ιδιαίτερα φειδωλοί. στα ανοίγματα τους προς την προσωρινή κυβέρνηση. Η μετριοπαθής αυτή πολιτική εγκαταλείφθηκε την επομένη των «Νοεμβριανών». Έκτοτε, κάθε μέρος ίου συνασπισμού ακολούθησε δική του, ανεξάρτητη πολιτική, προσαρμοσμένη στους απώτερους στόχους του.

1917 - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ / Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΤΟΚΟ ΓΙΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΤΟΤΕ ΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ © ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» ΧΑΝΙΑ

Έτσι ερμηνεύονται η θερμότερη συμπαράσταση της Γαλλίας προς το βενιζελικό κίνημα, οι ενδοιασμοί της Μ. Βρετανίας και η απροκάλυπτη εχθρότητα της Ιταλίας και της Ρωσίας. Αυτή η έλλειψη ομοφωνίας στις τάξεις της Αντάντ λειτούργησε ως τροχοπέδη στην ομαλή ανάπτυξη του βενιζελικού κινήματος. Την ίδια ακριβώς εποχή. στο διεθνές στερέωμα σημειώθηκαν εξελίξεις. Στα Βαλκάνια, η κατάρρευση της Ρουμανίας ενίσχυσε τη θέση των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα, το κυριότερο γεγονός υπήρξε η πίεση του τσαρικού καθεστώτος στη Ρωσία, στις αρχές του 1917, γεγονός που, τόσο στην Αθήνα, όσο και. στη Θεσσαλονίκη, ερμηνεύθηκε ως προάγγελος σημαδιακών εξελίξεων και στον ελλαδικό χώρο. Σε παγκόσμιο, τέλος, επίπεδο, η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο, την άνοιξη του 1917, ανέτρεψε την ως τότε ισορροπία δυνάμεων. Ο υποβρύχιος πόλεμος μέχρις εσχάτων που εξαπέλυσε, κατόπιν τούτου, η Γερμανία, οδήγησε τους Συμμάχους στην αναθεώρηση του όλου μηχανισμού ανεφοδιασμού τ(ον δευτερευόντων μετώπων, μεταξύ των οποίων και της Θεσσαλονίκης. Οι Βρετανοί επανήλθαν στο γνώριμό τους επιχείρημα περί εκκένωσης των δικών τους δυνάμεων, που συνεπάγεται αντικατάσταση με ισάριθμο στρατό. Μόνο η Ελλάδα ήταν σε θέση να προσφέρει ανάλογη υποστήριξη, υπό την εύλογη προϋπόθεση ότι θα είχε προηγουμένως εξασφαλισθεί η αποπομπή του Κωνσταντίνου και η επάνοδος του Βενιζέλου στην εξουσία. Γάλλοι και βενιζελικοί κατάφεραν να πείσουν τους Βρετανούς να δώσουν, τελικά, τη συγκατάθεσή τους στο σχέδιο εκθρόνισης του Κωνσταντίνου.

Η ΑΠΟΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Η αποπομπή του μονάρχη και η μεταφορά στην Αθήνα της προσωρινής κυβέρνησης, επιτεύχθηκαν τον Ιούνιο του 1917, αφού προηγήθηκε η κατάληψη, από συμμαχικές δυνάμεις, της Θεσσαλίας, του Ισθμού της Κορίνθου, του Πειραιά και, τέλος, της Αθήνας. Τον Κωνσταντίνο διαδέχθηκε ο δευτερότοκος γιος του, πρίγκιπας Αλέξανδρος, ενώ συγκλήθηκε εκ νέου η Βουλή του Ιουνίου 1915, όπου οι Φιλελεύθεροι διέθεταν άνετη πλειοψηφία. Πρώτη πράξη της νέας κυβέρνησης υπήρξε η κήρυξη πολέμου κατά των Κεντρικών Δυνάμεων. Το φθινόπωρο του 1917 ο Βενιζέλος επισκέφθηκε επίσημα τη Γαλλία και τη Μ. Βρετανία με διπλό σκοπό: την εξασφάλιση πόρων για τη χρηματοδότηση της επιστράτευσης του ελληνικού στρατού και την απόσπαση εγγυήσεων σχετικά με τις εδαφικές διεκδικήσεις για την επομένη του πολέμου. Ως προς το πρώτο σκέλος, η αποστολή στέφθηκε με επιτυχία. Σχετικά με τις μελλοντικές προσαρτήσεις όμως, ο Έλληνας πρωθυπουργός συνάντησε αινιγματική σιωπή, η οποία διατηρήθηκε ως τη στιγμή του τερματισμού των εχθροπραξιών. Οι ελληνικές δυνάμεις διακρίθηκαν πάντως στις επιχειρήσεις που εξαπέλυσαν τον Σεπτέμβριο του 1918 τα συμμαχικά στρατεύματα, και που υπήρξαν η αφετηρία της τελικής κατάρρευσης των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, με τις διαδοχικές συνθηκολογήσεις της Βουλγαρίας πρώτα και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας λίγο αργότερα.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΣΟΛΙΑΔΕΣ ΣΕ ΣΥΝΟΙΚΙΑΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ.

Μια σύντομη ανασκόπηση θα μπορούσε να επικεντρωθεί στα εξής: Ο «εθνικός διχασμός» δεν εξηγείται από την προσωπική αντιπαράθεση Κωνσταντίνου-Βενιζέλου. Πρόκειται για τη διαμάχη ανάμεσα στις διαρκώς ανερχόμενες, από το τέλος του περασμένου αιώνα, αστική τάξη και την παραδοσιακή ολιγαρχία. για τον έλεγχο της εξουσίας - Εξαιτίας της στάθμευσης ξένων στρατευμάτων επί του ελληνικού εδάφους, η Ελλάδα παύει, ουσιαστικά, να είναι κυρίαρχος των πράξεών της. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα των νικητών του πολέμου στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, τοποθετούσαν την χώρα στο επίκεντρο ανταγωνισμών που ξεπερνούσαν κατά πολύ τα ελληνικά μεγέθη - Η κατάλυση της ελληνικής κυριαρχίας από τους Συμμάχους δεν πρέπει να εκληφθεί ως ιμπεριαλιστική διείσδυση. Η προκλητική συμπεριφορά τους υπαγορευόταν από τις ανάγκες διεξαγωγής του πολέμου στην ευρύτερη περιοχή. Διαφορετικά, δεν είχαν τον παραμικρό λόγο να παρέμβουν προκειμένου να επισπεύσουν την επίλυση ενός καθαρά εσωτερικού φαινομένου, όπως ήταν, σε τελευταία ανάλυση, ο εθνικός διχασμός.

from ανεμουριον https://ift.tt/2qBlDy3
via IFTTT