...ΣΕ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑ

«ΠΕΣΤΕ ΜΟΥ ΤΩΡΑ, ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟ, ΔΗΜΟΣΙΟ Η ΙΔΙΩΤΙΚΟ, ΜΠΟΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΚΑΤΙ ΑΝΑΛΟΓΟ...». (ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, Ο Μ. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΚΟΥΡΟΥΠΟ, ΣΤΑ ΑΝΩΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΤΟ 1979).

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ | Το γεγονός ότι στα τέλη της δεκαετίας του '70 και για μια τετραετία λειτούργησε ένας ραδιοφωνικός σταθμός που υπηρέτησε σε μεγάλο βαθμό και κατά γενική ομολογία με επιτυχία το τρίπτυχο «Παιδεία - Τέχνη - Ενημέρωση» και που έτεινε μάλιστα να εξελιχθεί σε μαζικό πρόγραμμα, αποτελεί ένα φαινόμενο άξιο μελέτης, ώστε να βγουν χρήσιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον. Έχω επανειλημμένα στο παρελθόν μιλήσει για το Γ' Πρόγραμμα εκείνης της εποχής, επιμένοντας ιδιαίτερα στην ξεχωριστή προσωπικότητα του ιδρυτή και εμψυχωτή του, του Μάνου Χατζιδάκι. Θα έπρεπε, ωστόσο, είκοσι χρόνια μετά, να υπάρξει μια σοβαρή επιστημονική μελέτη τόσο για τον τρόπο λειτουργίας και το περιεχόμενο του προγράμματος, όσο και για τις κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες που επέτρεψαν τη δημιουργία του και την επί τετραετία λειτουργία του. Εν αναμονή μιας τέτοιας πλήρους μελέτης, θα προσπαθήσω σήμερα να συμβάλω όχι στην ανάλυση του προγράμματος, αλλά κυρίως στην ανάλυση των συνθηκών. Για να μπορέσει να υπάρξει το Γ’ πρόγραμμα, έπρεπε να μπορέσει ένας άξιος άνθρωπος του επιπέδου του Μάνου Χατζιδάκι να έχει την απόλυτη ελευθερία να δράσει κατά την προσωπική του εκτίμηση και το προσωπικό του γούστο, πέρα από οποιαδήποτε επιρροή ή ιδιοτέλεια. Ας δούμε τις προϋποθέσεις: Ο Μάνος Χατζιδάκις ενεπλάκη με την κρατική ραδιοφωνία κατ' επιθυμίαν του ίδιου του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η προστασία αυτή, όσο τουλάχιστον κυβερνούσε η Νέα Δημοκρατία, τον καθιστούσε τελικώς άτρωτο, ακόμη κι όταν η ενδοκυβερνητική δυσαρέσκεια εκφραζόταν λυσσαλέα. Ο ίδιος ο Μ. Χατζιδάκις ανεξάρτητα από την όποια προστασία, διέθετε γοητεία και δύναμη, απόρροια μιας βαθιάς και πλατιάς αναγνώρισης. Αλλά και οι πολιτικές συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές. Το 1976, οκτώ μόλις χρόνια από τον Μάη του '68, το αίτημα για «την φαντασία στην εξουσία» ήταν ακόμη ζωντανό. Αλλά και δύο μόλις χρόνια από την μεταπολίτευση, ο ελληνικός λαός, ύστερα από μια επταετία σιωπής και ντροπής, πίστευε και διεκδικούσε την απόλυτη ατομική ελευθερία. Την ίδια στιγμή, μια ομάδα σημαντικών διανοούμενων και καλλιτεχνών, συχνά μάλιστα διαμορφωμένων και αναγνωρισμένων εκτός Ελλάδος, έβρισκαν στο Γ’ Πρόγραμμα το πρόσφορο έδαφος έκφρασης και δημιουργίας που αναζητούσαν. Δύο είναι τα κλειδιά της ελευθερίας - αυτό το ξέρει όλος ο κόσμος. Το πρώτο είναι το πολιτικό. Το δεύτερο το οικονομικό.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΛΕΙΔΙ

Ας δούμε το πρώτο: Ο Μ. Χατζιδάκις δεν ανήκε σε κάποιο κόμμα για να θέλει να το υπηρετήσει. Η ευρύτητα του πνεύματος του, η βαθιά του καλλιέργεια, η ανήσυχη φύση του, σε συνδυασμό με την αναρχική του ιδιοσυγκρασία, δημιουργούσαν ένα ιδεολογικό πλαίσιο ιδιαίτερα πλατύ και εύκαμπτο, που σπάνια περιόριζε τον ελευθερία έκφρασης των συνεργατών. Πέραν τούτου υπήρχε και ένας αμυντικός σχεδιασμός αποτροπής των έξωθεν πολιτικών παρεμβάσεων. Όταν, για παράδειγμα, ένας υπουργός ιδιαίτερα ενοχλημένος απαιτούσε τη διακοπή μιας εκπομπής και την τιμωρία των υπευθύνων, συνέβαιναν κατά σειρά τα εξής απλά πράγματα:

1. Εξαφανιζόταν ο ίδιος ο Μ. Χατζιδάκις - δεν απαντούσε καν στο τηλέφωνο του σπιτιού του.
2. Οι συνεργάτες εξαφάνιζαν τις επίμαχες μαγνητοταινίες με το πρόσχημα ότι τις έχει πάρει να τις ακούσει ο ίδιος ο Μ. Χατζιδάκις
3. Η ηγετική ομάδα περνούσε στην αντεπίθεση, είτε φροντίζοντας να διαρρεύσει στον Τύπο η προσπάθεια παρέμβασης, είτε σκαρώνοντας ειδικά εκπομπές διακωμώδησης του «εχθρού» -ή και τα δύο μαζί.
4. Αν τίποτε απ' όλα αυτά δεν έπιανε τόπο, τότε ο ίδιος ο Μ. Χατζιδάκις, ιδιωτικά ή δημόσια, έστελνε στο διάβολο τον υπουργό και το πράγμα έληγε εκεί.

«Η ΕΥΡΥΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ, Η ΒΑΘΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ, Η ΑΝΗΣΥΧΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ, ΣΕ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣΑΝ ΕΝΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΠΛΑΤΥ ΚΑΙ ΕΥΚΑΜΠΤΟ, ΠΟΥ ΣΠΑΝΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΖΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΤΟΥ». ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΑΥΤΟ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΕ ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΣΥΧΝΑ ΜΕ ΠΑΙΓΝΙΩΔΗ ΔΙΑΘΕΣΗ, ΟΠΩΣ Λ.Χ. ΣΤΟ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΠΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕ Ο ΦΑΚΟΣ ΤΗΣ Ν. ΤΥΠΑΛΔΟΥ Σ' ΕΝΑ ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ, ΟΠΟΥ Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΥΠΟΥΡΓΟΣ ΚΙ Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ ΙΠΠΕΥΟΥΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ MΙΝΟΥ ΑΡΓΥΡΑΚΗ, ΥΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΛΩΤΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΤΡΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΡΑΙΝΔΡΟΥ, ΤΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΒΑΛΑΒΑΝΙΔΗ Κ.Α.

Πέστε μου τώρα, σε ποιο ραδιοσταθμό, δημόσιο ή ιδιωτικό, μπορεί σήμερα να συμβεί κάτι το ανάλογο. Εμένα μου συμβαίνει συχνά να ακούω μια είδηση το μεσημέρι υποτιμητική για κάποιον υπουργό και το ίδιο βράδυ η ίδια είδηση να παρουσιάζεται υποβαθμισμένη μέχρις εξαφανίσεως, ύστερα από παρέμβαση του ενδιαφερομένου. Και μιλώ για ιδιωτικά μέσα με πανίσχυρους ιδιοκτήτες. Χωρίς να μιλήσουμε και για το ιδεολογικό πλαίσιο που οι ίδιοι αυτοί ιδιοκτήτες καθορίζουν και αυστηρά ελέγχουν, ανάλογα με τα προσωπικά τους πολιτικά και οικονομικά (συνήθως τεράστια) συμφέροντα. Όσο για τα κρατικά μέσα, ακόμη και επί «εκσυγχρονιστών», φθάνουν συχνά έως και την αποσιώπηση θεμάτων που δεν συμφέρουν την κυβέρνηση.

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΛΕΙΔΙ

Το οικονομικό κλειδί τώρα: Είναι προφανές ότι καθορίζει τη δυνατότητα υλοποίησης των οραμάτων. Ο Μ. Χατζιδάκις είχε από την αρχή εξασφαλίσει ένα σημαντικό προϋπολογισμό που επέτρεπε αξιοπρεπείς αμοιβές για τους συνεργάτες -είχε γίνει σκληρός αγώνας γι' αυτό, ενάντια στην ισοπεδωτική λογική της διεύθυνσης της ΕΡΤ, αλλά και των συνδικάτων. Μπορούσε επίσης να πραγματοποιήσει δαπανηρές καθημερινές εκπομπές όπως π.χ. η Λιλιπούπολη, σημαντικές εκδηλώσεις, συναυλίες, φεστιβάλ σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, μεγάλες παραγγελίες σε συνθέτες, συγγραφείς κ.λπ., κ.λπ. Νομίζω ότι είναι μάλλον προτιμότερο να αποφύγουμε κάθε σύγκριση με σημερινές συνθήκες, για να μη μελαγχολήσουμε.

ΕΝΤΟΝΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΕΡΑΝ ΤΩΝ ΕΡΤΖΙΑΝΩΝ ΑΝΕΠΤΥΞΕ ΤΟ «ΤΡΙΤΟ» ΕΠΙ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ. ΑΝΕΠΑΝΑΛΗΠΤΕΣ ΜΕΝΟΥΝ ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙ ΣΤΑ ΑΝΩΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΠ' ΟΠΟΥ ΚΑΙ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΥΤΗ - ΤΟΥ ΝΤ. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1979. ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ ΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΝΙΚΟΣ ΚΥΠΟΥΡΓΟΣ, ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΪΝΔΡΟΥ, ΣΤΑΜΟΣ ΣΕΜΣΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ, Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΤΩΝ ΑΝΩΓΕΙΩΝ Γ. ΚΛΑΔΟΣ, Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ Κ.Α.

Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε πως κάποιος σήμερα διαθέτει έναν σημαντικό προϋπολογισμό για να επιτελέσει ένα ανάλογο έργο, μόλις κάποιος ισχυρός θεωρήσει ότι θίγεται από αυτό, αμέσως επιβάλλεται ο αργός θάνατος μέσω περικοπών ή καθυστερήσεων μέχρι τελικής πτώσης - αυτό, φυσικά όταν ο αρμόδιος υπουργός ή ιδιώτης ιδιοκτήτης θέλει να αποφύγει το σκάνδαλο μιας ολομέτωπης σύγκρουσης ή εκδίωξης. Άλλωστε, τότε αποτελούσε σκάνδαλο η εκδίωξη ενός διευθυντή σαν τον Μ. Χατζιδάκι - ανεξάρτητα από το αν κάποιος είχε την πολιτική δύναμη για να το κάνει. Τώρα η κοινή γνώμη έχει συνηθίσει να δέχεται τα πάντα απαθώς, ενώ κάποιοι διανοούμενοι, λίγοι και πάντα οι ίδιοι, διαμαρτύρονται εντόνως, αμφιβάλλοντας και οι ίδιοι για τη σημασία της πράξης τους. Κακά τα ψέματα -τελικά όλοι «συνηθίσαμε το πρόσωπο του τέρατος». Είναι φανερό ότι τα πορίσματα της πρόχειρης αυτής ανάλυσης μου δεν είναι δυστυχώς πολύ αισιόδοξα. Δεν πιστεύω ότι ούτε στις μέρες μας ούτε στο ορατό μέλλον, μπορεί να επαναληφθεί ένα ανάλογο φαινόμενο σαν αυτό του τότε Γ' Προγράμματος. Αν υπάρχει κάποια ελπίδα βελτίωσης του σημερινού επιπέδου των ΜΜΕ, μόνο από τα κρατικά μέσα μπορεί να προκύψει. Κανείς ιδιώτης δεν έχει λόγο να ξοδέψει χρήματα για να προσφέρει ανιδιοτελώς Παιδεία, Τέχνη και Ενημέρωση. Αλλά και οι φιλότιμες προσπάθειες των κρατικών μέσων δεν θα αποδώσουν πέραν ενός ορίου, αν δεν υπάρξει ριζική αναδιοργάνωση του τρόπου λειτουργίας τους, αλλά και αναθεώρηση του σημερινού θεσμικού πλαισίου, που επιτρέπει τις κυβερνητικές παρεμβάσεις. Σε τελευταία ανάλυση Παιδεία - Τέχνη - Ενημέρωση χωρίς ιδιοτέλεια, μόνο ο κυρίαρχος ελληνικός λαός μπορεί κάποτε να απαιτήσει και να επιβάλει. 

Σημείωση: Το κείμενο αυτό διαβάστηκε, με την προσθήκη μίας μικρής εισαγωγής που δεν δημοσιεύεται εδώ, στις εκδηλώσεις που οργάνωσε τον Ιούνιο του 1998 η Ελληνική Ραδιοφωνία για τα 50 χρόνια από την Ίδρυση της.

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ

6.6.1999

from ανεμουριον https://ift.tt/2Oatrjn
via IFTTT