ΝΤΟΠΙΟΙ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Ι. Μ. ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ | Tις πρώτες φωτογραφίες με τη μέθοδο της «δαγγεροτυπίας» έκανε στο Άγιον Όρος το 1848 ο Ρώσος στρατηγός Πέτρος Σεμπαστιάνοφ βγάζοντας αντίγραφα από βιβλία και χειρόγραφα. Ο ίδιος επανήλθε στο Άγιον Ορος το 1858 με ολόκληρο συνεργείο και συνέχισε την προσπάθεια του τραβώντας πλάκες, που άλλοι περιορίζουν σε 2.000 και μερικοί τις ανεβάζουν σε 16.000! Με μέρος από την εργασία του αυτή συμμετέσχε στην Εκθεση της Γαλλικής Εταιρίας της Φωτογραφίας που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον επόμενο χρόνο (Άλκη Ξανθάκη: «Η φωτογραφία στο Άγιον Όρος», Αγιορείτικη Φωτογραφία 1, Θεσσαλονίκη 1993, σ.σ.21-23).

ΟΙ ΚΑΡΥΕΣ

Στο μεταξύ, το 1854 επισκέφθηκε το Άγιον Όρος ο Γάλλος μηχανικός Ernest De Garanza και φωτογράφισε εξωτερικά μοναστηριών. Μαζί με άλλες φωτογραφίες του από την Πόλη εξέθεσε έξι από τον Αθω το 1856 στην Εκθεση Βιομηχανικών Τεχνών στις Βρυξέλλες και απέσπασε βραβείο. Η εβδομαδιαία εφημερίδα «La Lumiere» του Παρισιού έγραψε ότι οι φωτογραφίες αυτές «μας κάνουν να μπούμε στα μυστηριώδη ησυχαστήρια του Ορους Αθω ανάμεσα στον κόσμο των καλογέρων που τα ήθη τους ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους, όπως η φύση απομόνωσε τη χερσόνησο, όπου κατοικούν: που έχτισαν μόνοι τους τα μοναστήρια ή τα φρούριά τους, όπως μπορεί να τα ονομάσει κανείς, σε ύφη που μόνον οι αετοί μπορούν να πλησιάσουν και σ’ ένα ύφος που δεν ανήκει παρά μόνο σ’ αυτούς» (Ξανθάκης, σελ. 21).

ΣΑΡΔΑΡΗΣ (ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΑΣ)

Στα τέλη του 19ου αι. μετέβη και εργάσθηκε στο Άγιον Όρος ο Βολιώτης φωτογράφος Στέφανος Στουρνάρας (Ξανθάκης, σελ. 23). Από το 1870 λειτούργησε φωτογραφικό εργαστήρι στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, και αργότερα και ρωσική σκηνή του Αγίου Ανδρέου (Σεράι) στις Καρυές. Από το 1871 εργάσθηκε ως φωτογράφος ο Ιερομόναχος Βενιαμίν Κοντράκης. Το 1888 ιδρύθηκε στις Καρυές το φωτογραφικό εργαστήρι του κελλιού του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου (Πληροφορίες Ιερομ. Ιουστίνου Σιμωνοπετρίτη).

ΣΕΪΜΕΝΗΣ ΤΩΝ ΚΑΡΥΩΝ ΜΕ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

Το 1883 έφθασε στο Άγιον Όρος και τράβηξε φωτογραφίες ο Βρεταννός Athelstan Riley (1858-1945), το λεύκωμα το οποίο αποτέλεσε το 3ο τεύχος της «Αγιορείτικης Φωτογραφίας» (1994).

ΣΕΪΜΕΝΗΣ (ΑΣΤΥΦΥΛΑΚΑΣ)

Αλλος λαϊκός φωτογράφος που εργάσθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στην αθωνική πρωτεύουσα είναι ο Κωνσταντίνος Σκαπέρδας. Τότε επισκέφθηκε τον Αθω ο γνωστός αρχαιολόγος Γ. Λαμπάκης, του οποίου φωτογραφίες από το Άγιον Όρος δημοσίευσε το 1903 στο βιβλίο του ο Γ. Σμυρνάκης (σσ. 161, 321 κ.λπ.). Οπως σημειώνει ο ιστορικός της φωτογραφίας καθηγητής Αλκής Ξ. Ξανθάκης (σελ. 23):

«Η επαφή των μοναχών τον Ορους με τους φωτογράφους που το επισκέπτονται -ορισμένοι από τους οποίους παρέμειναν για ένα διάστημα εκεί- τους βοήθησε να εκπαιδευτούν στη φωτογραφία».

Μοναστήρια, κειμήλια, Συνάξεις, Ηγουμένους φωτογράφισε στο Άγιον Όρος το 1895 ο γνωστός στα Γιάννενα καλλιτέχνης - φωτογράφος Γεώργιος Πανταζίδης. Ο θείος του Ιερομόναχος Μελέτιος ήταν Ηγούμενος στο Σιναϊτικό μετόχι στην ηπειρωτική πρωτεύουσα. Ο Πανταζίδης έμαθε τη φωτογραφική τέχνη κοντά στο σπουδαγμένο στη Βιέννη Θεσσαλονικιό φωτογράφο Λιόντα. Βραβεύθηκε για την εθνική του προσφορά στους Βαλκανικούς πολέμους ως φωτογράφος. (Φ. Γιωβάννη: «Ηπειρώτες φωτογράφοι στο Άγιον Όρος», Πρωτάτον, Ιούλιος - Αύγουστος 1992, σελ. 117).

Στις Καρυές, στο κελλί «Αγιος Θωμάς», είχε φωτογραφείο με την ονομασία «Ο Αθως» ο Ιερομόναχος Στέφανος. Εχει τυπώσει μάλιστα καλλιτεχνικά καρτολίνα, όπου με γαλλικά γράμματα αναγράφεαι η λέξη «Souvenir». Το 1928 τυπώθηκε στο Μαγδεμβούργο «Λεύκωμα του Αγίου Ορους Αθω» με θαυμάσιες φωτογραφίες του με τα μοναστήρια, τις σκήτες, πύργους, αρσανάδες, φιάλες και κειμήλια του Αγίου Ορους. Περιλαμβάνει ακόμη και το κελλί του, από το οποίο σώζεται σήμερα το παρεκκλήσιο. Το λεύκωμα επανεκδόθηκε το 1986 από τον εκδοτικό οίκο Μαλλιάρη, μαζί με 3 φωτογραφίες από το λεύκωμα «Griechenland» (Βερολίνο 1928) των Hanns Holdt και Hugo Von Hofmannstahal, με τον τίτλο «Ο Αθως μέσα από παλιές φωτογραφίες» με κείμενα και επιμέλεια του φιλόλογου Δημήτρη Βαμβακά.

Αλλος φωτογράφος μοναχός που εργάσθηκε στις Καρυές, φωτογραφίζοντας προσκυνητές, εργάτες, μοναχούς ήταν ο ΙΙροκόπιος (1932), που φωτογραφίες τις οποίες έβγαλε καθώς και δική του, ενώ εργαζόταν με χημικά υλικά για την εμφάνισή τους, δημοσιεύθηκαν στο πρώτο τεύχος της «Αγιορείτικης Φωτογραφίας» (Πολιτιστικό Κέντρο Βορ. Ελλάδος Εθνικής Τράπεζας, Αγιορείτικη Φωτοθήκη, Θεσσαλονίκη 1993).

Η ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ (1912-1913)

Ιδιαίτερα πρέπει να μνημονευθεί ο άλλοτε αρχιφωτογράφος του σουλτάνου Χαμίδ Αλί Σαμί Βέης, που έμεινε και εργάσθηκε στο Άγιον Όρος στη δεκαετία του ‘20 (Πληροφορίες Ιερομ. Ιουστίνου Σιμωνοπετρίτη).

Ο ΗΓΟΥΜΕΝΟΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΜΕ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΙΜΩΝΟΣ ΠΕΤΡΑΣ (1920)

Το 1914 έφθασε στον Αθω ο μεγάλος Γάλλος αρχιτέκτονας Le Corbusier, που κατά τον Ξανθάκη τον φωτογράφισε «περισσότερο με τη ματιά του ερασιτέχνη φωτογράφου». Στη δεκαετία του ‘20 εργάσθηκε ως φωτογράφος και ο Ειρηναίος Βατοπεδινάς. Για τον φωτογράφο Ιωάννη Βολκόφ δεν διαθέτουμε στοιχεία.

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΠΑΝΗΓΥΡΗ

Στο 1935 μετέβη στο Όρος ο σύζυγος της περίφημης φωτογράφου Nelly’s Αγγελος Σερα'ίδάρης και έλαβε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες φωτογραφίες. Το «Φωτογραφικό Οδοιπορικό» του τυπώθηκε το 1995 από την «Αγιορείτικη Φωτοθήκη» και το Μουσείο Μπενάκη.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ

Στην περίοδο του μεσοπολέμου επισκέφθηκαν το Άγιον Όρος αξιόλογοι επαγγελματίες και άλλοι γνωστοί φωτογράφοι. Ανάμεσά τους ο Γερμανός Arnold Genthe, ο Ελβετός Fred Μπουασσονά (το λεύκωμα του κυκλοφορεί σε σύγχρονη έκδοση) και ο Γάλλος Antoine Bon. Στη δεκαετία του ‘30 πήγε στο Άγιον Όρος ο μοναχός Αθανάσιος ΓΙαναγιώτου, που εξέδωσε με δικές του φωτογραφίες το προσκυνητάριο-ενθύμιο του Αγιου Ορους «Η Πλατυτέρα των Ουρανών» (1979). Γνωστοί Αγιορείτες φωτογράφοι είναι κι οι αγιογράφοι μοναχός Ιωαννίκιος (των Σκουρταίων), Μελέτιος Συκιώτης, ο περίφημος κολλυβάς Νήφων Καυσακαλυβίτης κ.λπ. Από το 1954 ως τον θάνατο του εργαζόταν ως φωτογράφος διατηρώντας παράλληλα κομπολογάδικο στις Καρυές ο Χρηστός Ζέγγος (+ 1987) από τα Γιάννενα.

ΜΟΝΑΧΟΙ ΚΑΙ Ο ΣΕΡΔΑΡΗΣ

Το Άγιον Όρος φωτογράφισε ο Ρωμαιοκαθολικός Ιερομόναχος Χρυσόστομος Νταμ από τη μονή Μαρίας Λάαχ και δημοσίευσε τις φωτογραφίες του σε ένα ωραίο λεύκωμα με τον τίτλο «Αθως, το ορος της μεταμορφώσεως» (ελληνική έκδοση 1959, εκδ. οίκος «Μπούρντα»),

ΓΛΕΝΤΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΩΝ

Πολλοί άλλοι ξένοι φωτογράφοι επισκέφθηκαν το Άγιον Όρος και το φωτογράφισαν. Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση του Αυστριακού καθηγητή της φωτογραφίας Gerhard Trumler (Βιέννη 1937), που το λεύκωμά του «Αθως - το Άγιον Όρος» εκδόθηκε το 1993 στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Αδάμ» και έχει έντονο καλλιτεχνικό χαρακτήρα.

ΜΑΡΑΓΚΟΙ

Ο Miodrag Djordjevic φωτογράφισε το Χιλανδάρι και οι φωτογραφίες του περιλήφθηκαν στον μνημειώδη τόμο «Chilandar», που εξέδωσε το 1978 στο Βελιγράδι η Jugoslovenska Revija. Πολλοί άλλοι ξένοι, όπως ο J.J. Norwich, Rer. Sitwell, ο A. Costa κ.ά., πήραν φωτογραφίες από το Ορος.

Το 1982 ο Νίκος Μαυρογένης τράβηξε τις φωτογραφίες που κοσμούν την έκδοση του ιταλικού οίκου «Mondadori» με τίτλο «Άγιον Όρος, η δημοκρατία της πίστης», με κείμενο του Enrico Rodolfo Galbiati.

Από τους Ελληνες που φωτογράφισαν μεταπολεμικά το Άγιον Όρος, τους ανθρώπους του και τη ζωή τους, πρέπει ξεχωριστά να μνημονευθούν ο Καθηγητής του Πολυτεχνείου και Ακαδημαϊκός Παύλος Μυλωνάς (φωτογραφίες του στολίζουν το Αφιέρωμα της «Νέας Εστίας» στο Άγιον Όρος, Χριστούγεννα 1963, τις πολυπληθείς εργασίες του ίδιου για τον Άθω και ιδίως το θαυμάσιο λεύκωμά του «Αθως», που κυκλοφόρησε το 1976 στα ελληνικά και σε ξένες γλώσσες), ο αρχιτέκτονας και ταξιδιωτικός συγγραφέας Γιάννης Βασιλείου (φωτογραφίες του μπορεί να δει κανείς στην Ανθολογία λογοτεχνικών κειμένων για το Άγιον Όρος, που εξέδωσα το 1977), ο αείμνηστος αρχιτέκτονας Αημ. Βασιλειάδης, που περιέλαβε τις φωτογραφίες του στο βιβλίο του «Αγιονορος» (1979), ο αείμνηστος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Θωμάς Προβατάκης κι ο αδελφός του τ. διευθυντής Λαϊκού Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού Θεοχάρης ΙΙροβατάκης, που κατάρτισαν πλουσιότατο αρχείο φωτογραφιών από το Άγιον Όρος, ο Ανδρέας Σμαραγδής, που φωτογράφισε τη Σιμωνόπετρα για τον τόμο που της αφιέρωσε η ΕΤΒΑ, ο δημιουργός της «Αγιορείτικης Φωτοθήκης» Ιερομόναχος Ιουστίνος Σιμωνοπετρίτης (φωτογραφίες του βλέπει κανείς στην έκδοση του «Ακρίτα» για τον Όσιο Σίμωνα τον Αθωνίτη, 1987), ο συνεργάτης του Κωνσταντίνος Αργυρής κ.ά.

ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ A. RILEY 1883)

Το 1996 η «Αγιορείτικη Φωτοθήκη» κυκλοφόρησε το «Φωτογραφικό Οδοιπορικό στο Άγιον Όρος» του σπουδαίου Ιμβριου φωτογράφου Σπύρου Μελετξή (1950). Στην ίδια σειρά ετοιμάζεται η έκδοση των φωτογραφικών εργασιών των Γ. Αυκίδη, Αιμίλιου Σεράφη, Σωκράτη Ιορδανίδη (1947), Δημήτρη Χαρισιάδη (1947), Σπύρου Λουλακάκη (1955), αδελφών Μεγαλοκονάμου (1957 και 1963), Πέτρου Εσπιελίδη (1963), Τάκη Τλούπα (1969) κ.ά.

ΦΙΑΛΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ

Βιβλία, άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ημερολόγια, τουριστικές εκδόσεις, «καρτ ποστάλ» περιέχουν φωτογραφίες πολλών άλλων επαγγελματιών, ιδιωτών και ερευνητών, όπως ο Γιάννης Κυριακίδης, ο Κ. Γρηγοριάδης, ο I. Ρέκος, ο Σωτ. Καδάς, ο Νίκος Δανιηλίδης, ο Μάκης Σκιαδαρέσης, ο Τάκης Ζερβουλάκος, ο Ν. Κοντός, ο Α. Σπυράπουλος, ο Ν. Νικητίδης, ο Χρηστός Τσιαμούλης, ο Γρ. Στάθης, ο Μαν. Χατζηγιακουμής, ο Αρ. Πανώτης, ο Σ. Στεργιάπουλος, ο Γ. Μουσικίδης, ο Γιάννης Στεργίου, ο Σωτ. Αθανασιάδης, ο Θαν. Ταυρίδης, ο Αημ. Λεσποινούδης, ο Γ. Νικολέρης, ο Γ. Κανάκης, ο Γ. Μαρκόπουλος, ο Δήμος ΙΙοτρίδης, ο Κ. Πασχαλίδης, ο Κ. Μανώλης, ο Γιάννης Βελισσαρίδης, ο Α. Μυριανθεύς, ο Ν. Μαγγίνας και πολλοί άλλοι. Ο Στ. Χαριτόπουλος παρουσίασε σε επιβλητικά τόμο τη δουλειά του.

ΣΚΗΤΗ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ A. RILEY 1883)

Με την «Αγιορείτικη Φωτοθήκη» συνεργάζεται κι ο Σμαραγδής, που προβαίνει στη διαλογή των γυάλινων πλακών που περισώθηκαν και φυλάσσονται σε σιμωνοπετρίτικο κελλί στις Καρυές.

ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ A. RILEY 1883)

Ακόμη πρέπει να μνημονευθουν οι Αγιογράφοι που συστηματικά φωτογραφίζουν οι ίδιοι τα έργα τους (φορητές εικόνες ή σε μουσαμά) πριν τα αποστείλουν στον προορισμό τους, όπως κι ορισμένοι νέοι μοναχοί που αποθανατίζουν επισκέψεις επισήμων προσώπων στο μοναστήρι τους, κηδείες μοναχών, μορφές γεροντάδων κ.λπ. Έχουν εκδοθεί λευκώματα του μοναχού Χαρίτωνα και από τη μονή Φιλοθέου.

ΜΟΝΗ ΔΟΧΕΙΑΡΙΟΥ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ A. RILEY 1883)

Δεν πρέπει να λησμονείται ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο οι γυναίκες γνωρίζουν το Άγιον Όρος αποκλειστικά από τις φωτογραφίες, τα δημοσιεύματα και τα βιβλία. Ετσι η φωτογραφική τέχνη αποβαίνει ένα διάμεσο με μια ολόκληρη κατηγορία ανθρώπων, που είτε γι’ αυτόν είτε για άλλο λόγο αδυνατούν να το επισκεφθούν και γίνεται συχνά κράχτης για την επίσκεψή του.