ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Π. ΛΕΚΚΟΣ | Αν και οι πρώτες μαρτυρίες ανάγουν την ίδρυση της Μονής στο τέλος του 12ου αιώνος, με βάση επιγραφή που σωζόταν μέχρι πριν μερικές δεκαετίες — τοποθετημένη στην επενδυμένη με σίδηρο βαρειά πόρτα — και είχε την ένδειξη SΨΟ' (= 6770 από κτίσεως κόσμου, δηλ. 1192 μ.Χ.), ως οργανωμένο κοινόβιο ο Άγιος Στέφανος μνημονεύεται από τις αρχές του Μου αιώνος. Μεταξύ άλλων για την αφαιρεθείσα, προφανώς από αρχαιοκάπηλους, επιγραφή υπάρχει και η πληροφορία του Καισαρείας της Φιλίππου Αγαθαγγέλου σε σημειώσεις του (στον υπ' αρ. 90 κώδικα της μονής), όπως και του φιλολόγου Παπασωτηρίου από την Καλαμπάκα («Μετέωρα», 1934), ότι επανειλημμένα είχε ιδεί ο ίδιος την επιγραφή, πριν αυτή αφαιρεθεί.
Εξακριβωμένες μαρτυρίες υπάρχουν από το 14ο αιώνα και μετά. Μία από αυτές αναφέρει ότι το 1333 ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος Παλαιολόγος ο νεότερος (1328-1341) φιλοξενήθηκε στη μονή, έμεινε ευχαριστημένος από τους μοναχούς και φεύγοντας δώρησε σ' αυτήν κτήματα και χρήματα. Γι' αυτό έκτοτε η μονή επικράτησε να λέγεται βασιλική. Με τη γενναία αυτή χορηγία του αυτοκράτορος αναγέρθηκαν ο ξενώνας, η τραπεζαρία, μία ακόμα δεξαμενή και τα ανατολικά κελλιά. Στην παλαιά «πρόθεση» (κώδικας υπ' αρ. 86) και σε πατριαρχικά Γράμματα ως κτίτορες της μονής μνημονεύονται «ο όσιος Φιλόθεος εκ χώρας Σλάταινα» και ο όσιος Αντώνιος Καντακουζηνός, γιος Σέρβου ηγεμόνος και συγγενής από μητέρα με τη βυζαντινή οικογένεια των Καντακουζηνών.
Καθώς τα χρόνια περνούν το μοναστήρι δέχεται ηγεμονικές δωρεές: 0 αυθέντης και βοεβόδας πάσης Ουγγροβλαχίας Ιωάννης Βλαδισλάβος αφιερώνει το Μετόχιο Μπουτόι στη Ρουμανία και στέλνει ως δωρεά ένα δάκτυλο του Ιωάννου του Προδρόμου και τεμάχιο του Τίμιου Ξύλου (1398)· ο ανεψιός του Βόρνικος Δραγουμάρης δωρίζει τη θαυματουργό κάρα του αγίου Χαραλάμπους, που έκτοτε έγινε ο δεύτερος προστάτης της μονής και της περιοχής και έδωσε και το πλήρες όνομα στο κοινόβιο: Ιερά Μονή των αγίων Στεφάνου και Χαραλάμπους. Το 1545 δέχεται από τον πατριάρχη Ιερεμία Α' το προνόμιο του «σταυροπηγίου» (απευθείας εξάρτηση από το οικουμενικό πατριαρχείο). Το προνόμιο να είναι «βασιλικόν, αυτοδέσποτον, πατριαρχικόν τε και σταυροπήγιον» διετήρησε ως το 1743.
Ενώ το 1389 είχε ανεγερθεί, στη θέση ίου σημερινού Ιερού, μικρός ναός προς τιμήν του αγίου Χαραλάμπους, το 1685 ο πατριάρχης Ραφαήλ την αποκαλεί «μονή αγίου Στεφάνου και αγίου Χαραλάμπους», πράγμα που φανερώνει την ανέγερση νέου ναού του αγίου. 0 σημερινός μεγαλοπρεπής ναός είναι του 1798. Σπουδαίος από τους ηγουμένους της υπήρξε ο Κωνστάντιος (1850) που ίδρυσε την «Κωνστάντιον Σχολήν Καλαμπάκας», και κατέλιπε 80.000 χρυσές λίρες για να ανεγερθεί Γυμνάσιο στα Τρίκαλα. Πριν 100 χρόνια αριθμούσε 30 και πλέον μοναχούς, ήταν πλούσιο και με αξιόλογη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Τα δυσάρεστα, όμως, εθνικά συμβάντα στο πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνος (επανειλημμένες απαλλοτριώσεις της μοναστηριακής περιουσίας για την αποκαταστάση προσφύγων, η μαύρη περίοδος της γερμανοϊταλικής κατοχής, ο εμφύλιος) οδήγησαν τη μονή σε οριστική σχεδόν διάλυση, σε διαρπαγή των κειμηλιακών θησαυρών της, σε φθορά του κτιριακού της συγκροτήματος, ώσπου με την επίμονη προσπάθεια και μέριμνα του μητροπολίτου Τρίκκης και Σταγών Διονυσίου Χαραλάμπους(Ι) έγινε η μετατροπή της από ανδρώα σε γυναικεία και άρχισε μια νέα λαμπρή περίοδος για το ιστορικό αυτό μοναστήρι (ΦΕΚ 415/1961).
Από την πρώτη ματιά που ρίχνει ο επισκέπτης, καθώς εισέρχεται στην αυλή της μονής, αντιλαμβάνεται το διάχυτο και στις λεπτομέρειες πνεύμα της γυναικείας νοικοκυροσύνης και παρουσίας. Όλα ελκύουν την προσοχή και εντυπωσιάζουν με την απλότητα και την τάξη τους. Φυσικά, δεσπόζει ο ναός του δεύτερου προστάτη της μονής, του αγίου Χαραλάμπους. Στον εξωνάρθηκα με τα πέτρινα τόξα, τα μεταλλικά σήμαντρα και τα ξύλινα τάλαντα, μια επιγραφή μας πληροφορεί ότι το τμήμα αυτό του ναού κτίσθηκε επί ηγουμένου Θεοφάνους, το 1798, ενώ ο κυρίως ναός, επί ημερών του προκατόχου του Αμβροσίου:
ΗΝΗΓΕΡΘΗ ΑΠΟ ΘΕΜΕΑΙΟΥ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝ-ΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΥ
ΧΑΡΑΑΑΜΠΟΥΣ ΕΠΙ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΣΤΑΓΩΝ ΚΥΡ ΠΑΪΣΙΟΥ ΔΙ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΚΥΡ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΕΚ ΧΩΡΑΣ ΣΤΑΓΩΝ ΔΙ ΕΞΟΔΟΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΟΝ ΘΕΜΕΑΙΩΘΙ ΜΑΪΟΥ 12 ΚΑΙ ΕΤΟΥΣ .... (= 1798) ΕΤΕΑΕΙΩΘΗ
Το καθολικό της μονής είναι ναός σταυροειδής, τετρακιόνιος, με τρούλλο, δύο χορούς στα πλάγια και με λιτή, δηλαδή ένα μεγάλο τετράγωνο νάρθηκα, όπου τέσσερις κίονες συγκρατούν την οροφή και ένα δεύτερο όροφο κατάλληλο για σκευοφυλάκιο. Ο τύπος αυτός είναι ο λεγόμενος αγιορειτικός (ένας κεντρικός τρούλλος και δύο μικρότεροι πάνω από την Πρόθεση και το Διακονικό, με τύμπανα και χορούς στα πλάγια). Γερμανικοί όλμοι είχαν καταστρέφει τον αγιογραφημένο με τον Παντοκράτορα και τους τέσσερις Ευαγγελιστές τρούλλο, ενώ το υπόλοιπο του ναού δεν είχε ιστορηθεί. Κατά τη γενική επισκευή του (1972) ο ναός καλύφθηκε εσωτερικά με νέο επίχρισμα και έγινα νέα αγιογράφηση, βυζαντινής τεχνοτροπίας, την οποία θαυμάζει ο σημερινός επισκέπτης-προσκυνητής. Το ξυλόγλυπτο κιβώριο (ή κουβούκλιο) που καλύπτει την αγία Τράπεζα, πάνω στην οποία απόκειται η κάρα του αγίου Χαραλάμπους, προκαλεί εντύπωση με την περίτεχνη διακόσμησή του, όπως και το επίσης ξυλόγλυπτο τέμπλο, από τα ωραιότερα σωζόμενα στην Ελλάδα. Χρονολογείται από το 1814 όπως μαρτυρεί ξυλόγλυπτη επιγραφή πάνω από την εικόνα του προστάτη αγίου:
ΕΓΙΝΕ ΤΟ ΤΕΜΠΛΟΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΑΑΜΠΟΥΣ ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΑΓΩΝ ΚΥΡΙΟΥ ΓΑΒΡΙΗΑ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΕΚ ΧΩΡΑΣ ΣΟΥΑΑΤΕΝΑ ΤΟΥ ΤΡΙΚΚΗ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΜΑΣΤΡΟ-ΚΩΣΤΑ ΚΕ ΔΙΜΙΤΡΙ ΕΚ ΧΩΡΙΟΝ ΜΕΤΣΟΒΟΥ ΕΠΙ ΕΤΙ1814.
Στις αγιολογικές παραστάσεις του τέμπλου βλέπουμε το Μυστικό Δείπνο πάνω από την Ωραία Πύλη, τους αγίους Δημήτριο και Γεώργιο στις θυρίδες του ιερού Βήματος, τον πρωτομάρτυρα Στέφανο, ενώ η καθιερωμένη άμπελος, οι δράκοντες και τα παραδείσια πτηνά ωραΐζουν το όλο έργο. Αξιόλογα είναι και τα μεταγενέστερα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια (του έτους 1836), ο επισκοπικός θρόνος και τα δύο αναλόγια. Οι αρχικές εικόνες του τέμπλου, βεβηλωμένες από αθέους και όχι ιδιαίτερης τέχνης, φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο. Έχουν αντικατασταθεί από νεότερες, βυζαντινής τεχνοτροπίας.
Στην παλαιό τράπεζα της Μονής που έχει μετατραπεί σε σκευοφυλάκιο (μουσείο), φυλάσσονται με επιμέλεια εικόνες και ξυλόγλυπτοι σταυροί, 147 χειρόγραφοι κώδικες με εξαιρετικής τέχνης μινιατούρες, 4 περγαμηνά λυτά φύλλα με αποσπάσματα από το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, φορητές εικόνες (όπως η περίφημη «αποκα-θήλωσις» του Εμμ. Τζάνε), ένας επιτάφιος του 1857 και άλλα κειμήλια του λαμπρού αυτού μοναστηριού.
Στη νοτιοανατολική πλευρά του βράχου, ανάμεσα στα κελλιά των μοναζουσών, βρίσκεται ο παλαιός ναΐσκος του αγίου Στεφάνου, προστάτου της μονής. Χρησιμοποιείται πλέον για τις Ακολουθίες της αδελφότητος και ανοίγει για τους προσκυνητές μόνο τις δύο ημέρες που πανηγυρίζει (27 Δεκεμβρίου και 10 Φεβρουάριου). Ο ναΐσκος (12 χ 5 μ.) είναι χαμηλός, μισοσκότεινος, ρυθμού δρομικής, μονόκλιτης και ξυλόστεγης βασιλικής, με νάρθηκα, εξολο-κλήρου αγιογραφημένος με νωπογραφίες. Όσες φθορές δεν υπέστησαν επί πέντε περίπου αιώνες, έμελλε να δεχθούν από βέβηλα χέρια το 1943: όλων των αγίων τα πρόσωπα και ιδίως τα μάτια καταστράφηκαν. Παρά τούτα, οι ιερές παραστάσεις δημιουργούν αισθήματα κατανύξεως στον προσκυνητή επισκέπτη!
Στο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο με τις ωραίες φορητές εικόνες υπάρχει και η
του πρωτομάρτυρος και αρχιδιακόνου Στεφάνου με την επιγραφή: ΕΝ ΕΤΕΙΑΧΜΘ' ( =1649) ΧΕΙΡ ΝΙΚΟΛΟΥ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΥ. Αρχιερατικός θρόνος και αναλόγια είναι στολισμένα με ψηφίδες συντεφένιες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, από ιστορική άποψη, η επιγραφή —με βυζαντινά ζωγραφισμένα γράμματα- στο υπέρθυρο της δυτικής πλευράς του νάρθηκος, κάτω από την εικόνα Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Δίδει την πληροφορία, ότι ο ναός ιστορήθηκε «διά συνδρομής και εξώδου» του καθηγουμένου Μη-τροφάνους ιερομονάχου και του Γρηγορίου ιερομονάχου, ότι μεταγενέστερα «αναικαι-νίσθη» η Κοίμησις της υπεραγίας Θεοτόκου, με τη βοήθεια και τη δαπάνη του καθηγουμένου Γρηγορίου ιερομονάχου «και των επίλείπων ιερομονάχων» και ότι ιστορήθηκε «διά χειρός καμού του αμαρτωλού Ιω(άννου) και Καστρίτσιος εκ χώρας Σταγών...» περί το 1500. Η νότια πλευρά του βράχου, πάνω στον οποίο έχει κτισθεί η μονή, προσφέρεται για μια πανοραμική θέα της Καλαμπάκας και του θεσσαλικού κάμπου προς τα Τρίκαλα.
Η πρόσβαση στον Άγιο Στέφανο γίνεται είτε από το Καστράκι, είτε από τη νοτιοανατολική πλευρά της Καλαμπάκας. Από τον απέναντι λοφίσκο του Κουκούλά, μόνιμη γέφυρα μήκους 8 μέτρων οδηγεί με ασφάλεια στην είσοδο της φιλόξενης μονής, η αδελφότητα της οποίας καλλιεργεί τη βυζαντινή αγιογραφία και μουσική, συγγράφει, προσφέρει κατηχητικό και κοινωνικό έργο και πάνω απ' όλα προσεύχεται νυχθημερόν «υπέρ της του κόσμου ζωής και σωτηρίας».
ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Π. ΛΕΚΚΟΥ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ 1995
from ανεμουριον https://ift.tt/2MXQL3b
via IFTTT