ΤΟΤΕ... | Σε μια εποχή που στις δυτικές κοινωνίες αυτό που οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν σήμερα «κοινωνική κινητικότητα» ήταν κάτι το αδιανόητο, στην τότε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία τα πράγματα ήσαν διαφορετικά. Τα αξιώματα και οι τίτλοι δεν ήσαν υπόθεση κληρονόμων. Αντίθετα ταπεινής κοινωνικής καταγωγής άνθρωποι καταλάμβαναν (αφού εκπαιδεύονταν) τα ανώτατα αξιώματα. Στην ελληνική ιστορία αυτή η κάστα ανθρώπων συναντιέται με την ονομασία γενίτσαροι. Σ' αυτούς αναφέρεται το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Άρνολντ Τάινμπι ΣΠΟΥΔΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΕΠΙΤΟΜΗ ΥΠΟ Δ.Κ. ΣΟΜΕΡΒΙΛ (Εκδόσεις Αφοί Συρόπουλοι - Κ. Κουμουνδουρέα. Αθήνα. 1962, μετάφραση Ν. Παπαρρόδου).
Ο γενικός χαρακτήρ της οθωμανικής δουλικής οικογενείας αποδίδεται εις τα κατωτέρω αποσπάσματα από μίαν λαμπράν μελέτην ενός Αμερικανού λογίου. (Lubyer. Α. Η. Η διακυβερνησις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την εποχήν του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, σελ. 36. 45-46, 57-58). «Ο οθωμανικός κυβερνητικός θεσμός περιλάμβανε τον Σουλτάνον και την οικογένειάν του, τους αξιωματικούς του οίκου του, τους κυβερνητικούς λειτουργούς του, τον μόνιμον στρατόν εξ ιππικού και πεζικού και εν μέγα σώμα νέων οι οποίοι εξεπαιδεύοντο δι’ υπηρεσίαν εις τον μόνιμον στρατόν, την αυλήν και την κυβέρνησιν. Οι άνθρωποι αυτοί εχειρίζοντο το ξίφος, τον κάλαμον και το σκήπτρον. Διηύθυνον το σύνολον της διακυβερνήσεως εκτός της απλής απονομής δικαιοσύνης εις ζητήματα τα οποία ηλέγχοντο από τον ιερόν νόμον, και των περιωρισμένων εκείνων καθηκόντων τα οποία είχον αφεθή εις τας χείρας υπηκόων και ξενικών ομάδων εκ μη Μουσουλμάνων.
Τα πλέον ζωτικά και ιδιότυπα χαρακτηριστικό του θεσμού αυτού ήσαν, πρώτον, ότι το προσωπικον του απετελείτο, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, από άνδρας γεννηθέντας εκ Χριστιανών γονέων ή υιών τοιούτων και δεύτερον, ότι σχεδόν έκαστον μέλος του θεσμού εισήρχετο εις αυτόν ως δούλος του σουλτάνου και παρέμενε δούλος του σουλτάνου εις όλην του την ζωήν - ανεξαρτήτως του ύψους του πλούτου, της δυνάμεως και του μεγαλείου που θα ηδύνατο ν' απόκτηση... Η βασιλική οικογένεια... δύναται ορθώς να συμπεριληφθή εις την δουλικήν οικαγένειαν διότι αι μητέρες των τέκνων του σουλτάνου ήσαν δούλαι ο ίδιος ο σουλτάνος ήτο υιός δούλης... Πολύ προ της εποχής του Σουλεϊμάν, οι σουλτάνοι είχον παύσει εν τη πράξει είτε να λαμβάνουν συζύγους βασιλικής τάξεως είτε να δίδουν τον τίτλον της συζύγου εις τας μητέρας των τέκνων των... Το οθωμανικόν σύστημα εσκεμμένως ελάμβανε δούλους και τους έκαμνε υπουργούς. Ελάμβανε παιδία ποιμένων και γεωργών και το έκαμνε αυλικούς και συζύγους των πριγκηπισσών, ελάμβανε νέους των οποίων οι πρόγονοι είχον φέρει το χριστιανικόν όνομα επί αιώνας και τους έκαμνε κυβερνήτας και στρατιώτας και στρατηγούς εις αήττητους στρατούς των οποίων η μεγαλύτερα χαρά ήτο να κρημνίζουν τον σταυρόν και να υψώνουν την ημισέληνον. Παραβλέπον τα μέγιστα το σύνολον των θεμελιωδών εθίμων που λέγεται «ανθρωπίνη φύσις και τας θρησκευτικάς και κοινωνικάς εκείνες προλήψεις που θεωρούνται ότι είναι βαθείαι όσον αυτή αύτη η ζωή.
Το οθωμανικόν σύστημα ελάμβανε διαρκώς τέκνα από τους γονείς των, απεθάρρυνε τας οικογενειακάς φροντίδας εις τα μέλη του κατά την διάρκειαν των πόλεων δραστήριων ετών της ζωής των, δεν τους επέτρεπε να έχουν σταθεράν ιδιοκτησίαν, δεν τους έδιδε οριστικήν υπόσχεσιν ότι οι υιοί και αι θυγατέρες των θα επωφελούντο από τας επιτυχίας των και τας θυσίας των, τους ύψωνε και τους κατεβίβαζε χωρίς να λαμβάνη υπ' όψει αρχαιότητα ή προηγουμένην διάκρισιν, τους εδίδασκεν ένα ξένον νόμον και μίαν ξένην ηθικήν και θρησκείαν και τους ετήρει διαρκώς εν επιγνώσει ενός ξίφους το οποίον ήτο υψωμένον υπεράνω των κεφαλών και το οποίον θα ηδύνατο να θέση τέρμα, ανά πάσαν στιγμήν, εις μίαν λαμπράν σταδιοδρομίαν κατά μήκος ενός απαράμιλλου δρόμου ανθρωπινής δόξης». Ο αποκλεισμός της εξ ελευθέρων οθωμανικής αριστοκρατίας από την κυβέρνησιν, που μας φαίνεται το πλέον πράδοξον μέρος του συστήματος, εδικαιολογήθη από τα αποτελέσματα διότι όταν οι ελεύθεροι Μουσουλμάνοι εξεβίασαν επί τέλους την είσοδόν των εντός της οικογένειας, κατά τα τελευταίο έτη της βασιλείας του Σουλεϊμάν, το σύστημα ήρχισε να καταρρέη και η Οθωμανική Αυτοκρατορία επήλθεν εις την παρακμήν της. Εφόσον το σύστημα παρέμενεν ανέπαφον, νεοσύλλεκτοι ευρίσκοντο από ποικίλας απίστους πηγάς εφοδιασμού: από περιοχάς πέραν των συνόρων δι’ αιχμαλωσίας κατά τον πόλεμον, δι' αγοράς της αυτοκρατορίας δι’ ενός περιοδικού παιδομοζώματος.
Οι νεοσύλλεκτοι υφίσταντο κατόπιν μίαν επιμελημένην εκπαίδευσιν, με επιλογήν και ειδίκευση εις έκαστον στάδιον. Η πειθαρχία ήτο αυστηρά και η τιμωρία αγρία, ενώ εξ άλλου υφίστατο μία εσκεμμένη και αδιάκοπος έκκλησις προς την φιλοδοξίαν. Το κάθε παιδί το οποίον εισήρχετο εις την δουλικήν οικογένειαν του Οθωμανικού Πατισάχ είχε την επίγνωσιν ότι ήτο εις πιθανός Μέγας βεζύρης και ότι η προοπτική του εξηρτάτο από την ικανότητα που θα επεδείκνυε κατά την εκπαίδευσιν του. Έχομεν μίαν ζωντανήν και λεπτομερή περιγραφήν του εκπαιδευτικού συστήματος κατά την περίοδον της ακμής του από έναν άμεσον παρατηρητήν, τον Φλαμανδόν λόγιον και διπλωμάτην Οζιέ Γκιξελέν παρά τω Σουλεϊμάν τω Μεγαλοπρεπεί, και τα συμπεράσματα του είναι τόσον κολακευτικά για τους Οσμανλήδες όσον είναι το αντίθετον δια τας μεθόδους της συγχρόνου του Δυτικής Χριστιανοσύνης. «Ζηλεύω, λέει «τους Τούρκους δια το σύστημα των.
Είναι πάντοτε τρόπος των Τούρκων, οσάκις αποκτούν έναν άνθρωπο με ασυνήθη προτερήματα, να χαίρουν και να είναι εξαιρετικά ευχαριστημένοι, ως εάν εύρον ένα μαργαριτάρι μεγάλης αξίας. Και δια να φέρουν εις την επιφάνειαν παν ό,τι υπάρχει εντός αυτού δεν παραλείπουν τίποτε από εκείνα που δύναται να κατορθώση η εργασία και η σκέψις - ιδιαιτέρως εκεί όπου διαβλέπουν στρατιωτικήν ικανότητα. Ο ιδικός μας δυτικός τρόπος είναι πράγματι διάφορος! Εις την Δύσιν, εάν αποκτήσωμεν έναν καλόν σκύλον ή ιέρακα ή ίππον, είμεθα ενθουσιασμένοι και δεν παραλείπομεν καμμίαν προσπάθειαν να φέρωμεν το ζώον εις την μεγαλυτέραν τελειότητα δια την οποίαν η φύσις του είναι ικανή. Εις την περίπτωσιν του ανθρώπου, εν τούτοις - ας υποθέσωμεν ότι συναντώμεν έναν άνθρωπον με εξαιρετικά χαρίσματα - δεν καταβάλομεν κανένα από αυτούς του κόπους και δεν θεωρούμεν ότι η μόρφωσίς του είναι ιδική μας υπόθεσις. Ούτω ημείς οι Δυτικοί απολαμβάνομεν πολλήν ευχαρίστησιν και εξυπηρέτησιν από ένα καλώς γυμνασμένον ίππον, σκύλον ή ιέρακα, ενώ οι Τούρκοι απολαμβάνουν από έναν άνθρωπον του οποίου ο χαραχτήρ έχει καλλιεργηθή με την εκπαίδευσιν, πολύ μεγαλυτέραν ανταπόδοσιν η οποία παρέχεται από την μεγαλυτέραν υπεροχήν και ανωτερότητα της ανθρωπινής φύσεως επί του υπολοίπου ζωϊκού βασιλείου».
Εν τέλει το σύστημα κατέπεσε διότι ο καθείς έσπευσε να επωφεληθή από τα πλεονεκτήματα του. Περί τα τέλη του δεκάτου έκτου αιώνος μ.Χ., επετράπη η είσοδος εις το σώμα των Γενιτσάρων εις όλους τους ελευθέρους Μουσουλμάνους πλην των Νέγρων. Ο αριθμός των ηύξησε, η πειθαρχία και η απόδοσις εμειώθησαν. Περί τα μέσα του δεκάτου εβδόμου αιώνος οι ανθρώπινοι αυτοί ποιμενικοί κύνες είχον επανέλθη εις την φύσιν» μετατραπέντες εις λύκους οι οποίοι ελυμαίνονοτο τας ανθρωπινάς αγέλας του Πατισάχ αντί να τας φυλάσσουν και να τηρούν την τάξιν εντός αυτών. Ο Ορθόδοξος Χριστιανικός υποτελής πληθυσμός εστερήθη τώρα της Pax Otomanica η οποία αρχικώς τον είχε συμφιλιώσει με το άχθος του οθωμανικού ζυγού που έφερε. Εις τον μέγαν πόλεμον του 1682-1699 μ.Χ. μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των δυνάμεων της Δυτικής Χριστιανοσύνης, ένα πόλεμον που έληξε με την πρώτην από μίαν σειράν απωλειών οθωμανικού εδάφους και η οποία εξηκολούθησε έκτοτε μέχρι του 1922, η υπεροχή εις πειθαρχίαν και ικανότητα μετέπεσεν οριστικώς από του οθωμανικού εις το δυτικόν οτρατόπεδον.
Συνέπεια της αποσυνθέσεως αυτής της οθωμανικής δουλικής οικογενείας ήτο να έλθη εις φως η ανυπέρβλητος ακαμψία, η οποία ήτο το μοιραίον της ελάττωμα. Άπαξ εξηρθρώθη δεν ηδυνατο ούτε να επισκευασθή ούτε ν" αναπροσαρμοσθή. Το σύστημα είχε καταστή εφιάλτης και οι μεταγενέστεροι Τούρκοι κυβερνήται υπεχρεώθηκαν να μιμηθούν τας μεθόδους των δυτικών εχθρών των, μία πολιτική η οποία επί μακρόν ηκολουθήθη χωρίς ενθουσιασμόν και άνευ αποδόσεως αλλά τελικώς επραγματοποιήθη με δραστικήν πληρότητα υπό του Μουσταφά Κεμάλ εις τας ημέρας μας. Η μεταμόρφωοις αυτή είναι εξ ίσου θαυμαστόν κατόρθωμα εις τον τρόπον της όπως η δημιουργία της δουλικής οικογενείας υπό των πρώτων Οθωμανών κυβερνητών. Εν τούτοις μία σύγκρισις των αποτελεσμάτων των δύο τούτων μεθόδων προβάλλει την σχετικήν κοινότητα της δευτέρας. Οι δημιουργοί της οθωμανικής δουλικής οικογείας εχάλκευσαν εν όργανον το οποίον επέτρεψεν εις μίαν μικράν ορδήν νομάδων, οι οποίοι είχον εκδιωχθή από την γενέτειράν των Στέππην, όχι μόνον να διατηρηθούν εις ένα διαφορετικόν κόσμον αλλά να επιβάλουν ειρήνην και τάξιν επί μιας μεγάλης Χριστιανικής κοινωνίας η οποία είχεν υποστή αποσύνθεσιν και ν' απειλήσουν την ζωήν μιας ακόμη μεγαλύτερος Χριστιανικής Κοινωνίας, η οποία έκτοτε έρριψε την σκιάν της εφ’ ολοκλήρου της ανθρωπότητος.
Οι Τούρκοι κυβερνήται των τελευταίων καιρών επλήρωσαν απλώς μέρος του κενού το οποίον είχεν αφεθή εις την Εγγύς Ανατολήν από την εξαφάνιση του απαράμιλλου οικοδομήματος της παλαιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ... Όσον αφορά την δουλικήν οικογένειαν αυτήν καθ' εαυτήν, αύτη -κατελύθη, αδιστάκτως -η κανονική τύχη ενός ποιμενικού σκύλου που διετράφη και ήρχιοε να ενοχλή τα πρόβατα- υπό του Μαχμούτ του II το 1826 μ.Χ.. εν τω μέσω του Ελληνοτουρικού πολέμου, δεκαπέντε έτη μετά την καταστροφήν του αναλόγου θεσμού των Μαμελούκων υπό του κατ' όνομα υπηκόου του Μαχμούτ -κάποτε συμμάχου και κάποτε αντιπάλου του- Μωχάμετ Αλί της Αιγύπτου.ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΤΟΤΕ...»
ΑΘΗΝΑ
ΤΕΥΧΟΣ Νο2
ΙΟΥΝΙΟΣ 1983
from ανεμουριον https://ift.tt/2MeBL0B
via IFTTT