Μ. ΒΡΕΤΑΝΝΙΑ: ΕΝΑ ΠΑΛΑΤΑΚΙ ΣΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ

ΚΩΣΤΑΣ ΨΑΛΤΗΡΑΣ| Δεν υπήρχε ούτε ένα σπίτι στην Πλατεία Συντάγματος όταν, το 1842, κτίσθηκε το μέγαρο Δημητρίου, το μετέπειτα ξενοδοχείο ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΝΙΑ. Ήταν η εποχή που τελείωναν οι εσωτερικές διακοσμητικές εργασίες στα απέναντι ανάκτορα του 'Οθωνα που η οικοδόμησίς των άρχισε το 1836 και είχε περατωθή εξωτερικά το 1840. Τότε η Αθήνα δεν αριθμούσε ούτε 20.000 κατοίκους και πραγματοποιούσε τα πρώτα βήματα της οικοδομικής της καθόδου από τις γύρω από την Ακρόπολι συνοικίες που υπήρξαν το λίκνο της πόλεως μετά την Τουρκοκρατία. Ακόμη και η περιοχή μεταξύ των σημερινών οδών Ακαδημίας-Σόλωνος-Σκουφά, γύρω από τους δρόμους Εμμαν. Μπενάκη-Ζωοδόχου Πηγής, ήταν ένα αγροτικής μορφής «Προάστιον», όπως ωνομάζετο, με λιγώτερα από 100 πρόχειρα σπιτάκια εκτός σχεδίου πόλεως.Κατοικούσαν εκεί με τις οικογένειες των μαρμαράδες από την Τήνο, λατόμοι από την Άνδρο, ξυλουργοί από την Σκιάθο, πηγαδάδες από τη Νάξο, σοβατζήδες από την Σκόπελο και κτίστες από διάφορα άλλα νησιά. Οι πρώτοι αυτοί, νησιώτες κυρίως την καταγωγή, οικοδόμοι της Αθήνας διέμεναν σε σπιτάκια περιβαλλόμενα από κάποιο κήπο με λαχανικά και ένα μικρό αμπελάκι.

Το τόσο κεντρικό σήμερα σημείο αυτό της Αθήνας ήταν ο λαϊκός συνοικισμός των εργατικών χεριών που έκτισαν την τρανή πολιτεία. Τρώγλες, από τις οποίες βγήκαν οι τόσοι και τόσοι ανώνυμοι δουλευτές και από όπου ξεπήδησαν και μερικά διάσημα ονόματα της τέχνης όπως ο Ν. Γύζης. Το σπίτι που πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο διάσημος ζωγράφος βρισκόταν κάπου εκεί που διασταυρώνονται στις μέρες μας οι οδοί Θεμιστοκλέους-Κατακουζηνού. Ένα όλο-όλο δωμάτιο όπου ο ξυλουργός πατέρας του εγκατέστησε τήν οικογένεια του όταν ήρθε, από την Τήνο, στην Αθήνα για τα καλύτερα μεροκάματα. Οι οικοδόμοι από τα νησιά ήσαν οι κτίστες της Αθήνας που ύψωσαν και τα πρώτα μνημειώδη κτίρια της που σχεδιάστηκαν από ξένους ή σπουδασμένους στο εξωτερικό Ελληνες αρχιτέκτονες και μηχανικούς. Ένας από τους πρώτους και ο Δανός Θεόφιλος Χάνσεν που έγινε και καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο που ιδρύθηκε το 1837. Αυτός ήταν ο αρχιτέκτων και κατασκευαστής του μεγάρου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, του πρώτου κτιρίου που υψώθηκε στην μετέπειτα πλατεία Συντάγματος απέναντι από τα Ανάκτορα. Ιδιοκτήτης του, ο εγκατεστημένος στην Τεργέστη ομογενής Αντώνιος Δημητρίου ή Λημνιός που εξώδευσε για την αποπεράτωσί του 375.000 χρυσές δραχμές.

Θ. ΠΕΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΣ ΠΟΥ ΠΗΡΕ ΠΡΟΙΚΑ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΝΙΑ.

Προορισμός του μεγάρου, να γίνη κατοικία των δυο παιδιών του ιδιοκτήτου, του Κωνσταντίνου Α. Δημητρίου και της Ελένης Χατζηαργύρη. Στο ισόγειο εγκατεστάθησαν γραφεία των επιχειρήσεων Δημητρίου. Eνθουσιάσθηκε ο βασιλεύς 'Οθων όταν του υπεβλήθησαν προς έγκρισιν τα σχέδια του πρώτου κτιρίου που θα γειτόνευε με το παλάτι του. Ο απόλυτος ακόμη μονάρχης διατηρούσε και το προνόμιο του έλεγχου κάθε οικοδομής στην περιοχή, ώστε το δώμα του να παραμένη στο αρμόζον περιβάλλον. Αυτός ήταν ο αρχιτέκτων και κατασκευαστής του μεγάρου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, του πρώτου κτιρίου πού υψώθηκε στην μετέπειτα πλατεία Συντάγματος απέναντι άπό τα 'Ανάκτορα. ‘Ιδιοκτήτης του, ό εγκατεστημένος στην Τεργέστη ομογενής ‘Αντώνιος Δημητρίου ή Λημνιός πού έξώδευσε για τήν άποπεράτωσί του 375.000 χρυσές δραχμές. Προορισμός τού μεγάρου, νά γίνη κατοικία των δυό παιδιών τού ίδιοκτήτου, τού Κωνσταντίνου Α. Δημητρίου και της ‘Ελένης Χατζηαργύρη. Στό ισόγειο έγκατεστάθησαν γραφεία των έπιχειρήσεων Δημητρίου. Ένθουσιάσθηκε ό βασιλεύς 'Οθων όταν τού υπεβλήθησαν προς εγκρισιν τά σχέδια τού πρώτου κτιρίου πού θά γειτόνευε μέ τό παλάτι του.

THEOPHIL VON HANSEN

‘Ο απόλυτος ακόμη μονάρχης διατηρούσε καί τό προνόμιο τού έλεγχου κάθε οικοδομής στην περιοχή, ώστε τό δώμα του νά παραμένη στό άρμόζον περιβάλλον. Τά σχέδια τού Θ. Χάνσεν γιά το μέγαρο Δημητρίου όχι μόνο τά ενέκρινε ό Βασιλεύς, άλλα και εξήγγειλε τήν άπόφασί του νά τηρηθή ή ίδια αρχιτεκτονική γραμμή καί στα κτίρια πού θα έκτίζοντο δίπλα καθώς και στην άλλη πλευρά τής πλατείας. Στή χώρα μας όμως καί ιδιαίτερα περί τά πολεοδομικά, είθεσται άπό τά παλιά τά χρόνια νά μή τηρούνται ούτε καί οι βασιλικές διαταγές. Τά κτίρια πού χτίσθηκαν μετά κάθε άλλο παρά ακολούθησαν τους αρχικούς αρχιτεκτονικούς περιορισμούς πού απέβλεπαν νά γεμίση ή πλατεία μέ ομοιόμορφα κτίρια. ‘Αλλωστε είχε, εν τώ μεταξύ μεσολαβήσει όχι μόνο ή κατάργησις τού Βασιλικού Πολεοδομικού Κανονισμού, αλλά καί τού ίδιου τού πρώτου βασιλέως τών Ελλήνων. Ή αρχιτεκτονική τού μεγάρου άρεσε πολύ στον Βαυαρικής καταγωγής βασιλέα γιατί ό αρχιτέκτων Θ. Χάνσεν ακολουθούσε τήν γραμμή τού διασήμου Γερμανού άρχιτέκτονος Καρόλου ΣΊγκελ, τού διακοσμητού τών άνακτόρων τού Βερολίνου, ό οποίος καθιέρωσε και γιά τις ιδιωτικές ακόμη κατοικίες τήν συναισθηματικής φύσεως εξωτερική μορφή μέ πλούσιο καλλιτεχνικό διάκοσμο.
Ειδικά γιά τό κτίριο Δημητρίου τά κιγκλιδώματα τών στηθαίιον στά παράθυρα καί στους εξώστες κατεσκευάσθησαν, σύμφωνα μέ σχεδιασμούς τού Θ. Χάνσεν, στην έκλεπτισμένη καλλιτεχνικά Βιέννη. Έκομίσθησαν άπό τήν πρωτεύουσα τών Άψβούργων και διάφορα διακοσμητικά ύλικά, πολλά άπό τά όποια άρχισαν νά κατασκευάζονται αργότερα και στη χώρα μας γιά νά αποτελέσουν απαραίτητα εξωτερικά συμπληρώματα σε κάθε αξιόλογη οικοδομή. Τό μέγαρο Δημητρίου απετέλεσε ένα άπό τά υποδείγματα γιά τά αγάλματα, τις διακοσμητικές γλάστρες καί τόσα άλλα ρομαντικής μορφής «μπιχλιμπίδια» στά εξωτερικά τών μεγάρων τού περασμένου αίώνα. Ό Δανός αρχιτέκτων Θεόφιλος Χάνσεν (1813—1891) ήρθε καί έγκατεστάθη στην Αθήνα τό 1838, δυό χρόνια μετά τήν άποπεράτωσι τών σπουδών του στην Κοπεγχάγη. Τόν έφερε στην μόλις άπό τέσσερα χρόνια πρωτεύουσα τού 'Ελληνικού Κράτους ό αδελφός του, επίσης αρχιτέκτων, Χριστιανός Χάνσεν (1803—1883), ό όποιος είχε έγκατασταθή στή χώρα μας αμέσως μετά τήν άπελευθέρωσι και άνεστήλωσε τόν ναό τής Άπτέρου Νίκης της ‘Ακροπόλεως πού είχε καταστραφή άπό τους Τούρκους.
'Ο ξεχωριστός μελετητής τής πορείας τής οικιστικής στην ελληνική πρωτεύουσα αρχιτέκτων - πολεοδόμος κ. Κ. Μπίρης θεωρεί τό κτίριο τής πλατείας Συντάγματος σάν τό καλύτερο άπό αισθητικής απόψεως δημιούργημα τού Θεοφ. Χάνσεν. Είναι, σημειώνει στο βιβλίο του: «Αί 'Αθήναι άπό τού 19ου εις τόν 20όν αιώνα. Τό μόνον κτίριον οπού ό Κλασσικισμός κατά τήν κάμψιν του, κατώρθωσε νά άποδώση Άττικόν μεγαλείον μέ στοιχεία τής Αναγεννήσεως». Ό επικός αυτός χαρακτηρισμός άφορά φυσικά τήν αρχική μορφή τού κτιρίου άπό τήν οποία μόνο τά βασικά στοιχεία διασώζονται σήμερα. Στό μέγαρο Δημητρίου έστεγάσθη άπό τό 1856 μέχρι τό 1873 ή Γαλλική 'Αρχαιολογική Σχολή. Τό 1857, όταν απέθανε ό αρχικός ιδιοκτήτης του, Άντ. Δημητρίου — Λημνιός, τό κτίριο περιήλθε στά δυό παιδιά του πού τό έπώλησαν τό 1874. 'Από τόν ίδιο χρόνο μετεβλήθη σε ξενοδοχείο «Μεγάλης Βρεταννίας». Στην αρχή μέ ενοίκιο ύπό τόν Σάββαν Κέντρον, και έν συνεχεία ύπό τήν ιδιοκτησία τής ξενοδοχειακής έπιχειρήσεως στην οποίαν συμμετέσχε αργότερα και ό Ευστάθιος Λάμψας ό πρώτος δραστήριος επιχειρηματίας πού έθεσε τις βάσεις τής αριστοκρατικής παραδόσεως τού μεγάλου ξενοδοχείου.
Τό ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» από τό 1862 πού ίδρύθη μέχρι τό 1874 πού έγκατεστάθη στό μέγαρο Δημητρίου λειτουργούσε στό κτίριο άνωθεν, τού Βιβλιοπωλείου Έλευθερουδάκη. Ό Ευστάθιος Λάμψας (1849—1926) έφτασε πάμπτωχο παιδάκι στην 'Αθήνα άπό τή Σεβαστούπολι τής Ρωσίας όπου γεννήθηκε. Σέ ηλικία 14 ετών διετέλεσε υπάλληλος παντοπωλείου, και μετά προσελήφθη βοηθός μαγείρου στά Ανάκτορα τού Γεωργίου Α'. Τά κατάφερε νά τόν στείλουν στό Παρίσι γιά νά τελειοποιηθή στή γαστρονομική τέχνη. 'Εκεί στην πατρίδα τής καλοφαγίας έπεσε δίπλα στον Σάχη τής Περσίας πού τόν προσέλαβε στην υπηρεσία του και τού έδωκε τήν δυνατότητα νά δημιουργήση μεγάλη περιουσία. Ξαναγύρισε στην 'Αθήνα τό 1878 νά έπισκεφθή τή μητέρα του, άλλα δεν ξανάφυγε. 'Αρκετά πλούσιος, συνεταιρίσθηκε μέ τόν Σάββα Κέντρο στην έπιχείρησι τού ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» και έγκατεστάθη μεγαλοεπιχειρηματίας απέναντι άπό τά 'Ανάκτορα στην κουζίνα τών οποίων έπλενε πιάτα στά παιδικά του χρόνια. 'Ιδρυσε τήν «'Ανωνυμον Έταιρίαν 'Ελληνικών Ξενοδοχείων Λάμψα» μαζί μέ τόν γαμβρόν του τόν δημοσιογράφο Θ. Πετρακόπουλο τόν όποιο ό ίδιος εξέλεξε σύζυγο τής θυγατέρας του.

Ό Θεόδωρος Πετρακόπουλος προεκάλεσε τήν προσοχή τού Λάμψα μέ τά άρθρα πού έδημοσίευσε στήν «Εστία» γιά τήν ξενοδοχειακή και τουριστική όργάνωσι τής 'Ιταλίας. Ό δημοσιογράφος πού εξελίχθηκε στον πρώτο σπουδασμένο και συστηματικό ξενοδόχο τής χώρας μας έγεννήθη στην Πάτρα τό 1880. Έσπούδασε Νομική στό Πανεπιστήμιο τής 'Αθήνας και ακολούθως εισήλθε στή δημοσιογραφία συντάκτης τού «Σκρίπ» καί τής «Εστίας» καί ανταποκριτής στην 'Αθήνα τού «Νεολόγου» Πατρών. 'Ανταποκριτής τής «Εστίας» στή Ρώμη, παρηκολούθησε έπί τρία χρόνια μαθήματα πολιτικών επιστημών στό έκεί Πανεπιστήμιο. Διετέλεσε καί έπί ένα χρόνο ανταποκριτής τής «'Ακροπόλεως» στό Λονδίνο. 'Αφοσιώθηκε στό ξενοδοχειακό επάγγελμα πού τόσο είχε μελετήσει δημοσιογραφικά στό εξωτερικό μετά τό 1910, όταν ένυμφεύθη καί τήν κόρη τού Λάμψα. Αυτός κατέστησε τήν «Μεγάλη Βρεταννία» τό καλύτερο ξενοδοχείο τών Βαλκανίων καί, εφάμιλλο τών ευρωπαϊκών ξενοδοχείων πολυτελείας. 'Οταν τό 1952 έωρτάσθη τό Ίωβιλαίο τής «Μεγάλης Βρεταννίας» οι πλέον γνωστοί τουριστικοί οργανισμοί όλου του κόσμου εξήραν τήν οργανωτική και εκπολιτιστική προσπάθεια τού Θ. Πετρακόπουλου.
Στον εορτασμό παρέστη καί ό Βασιλεύς Παύλος γιά νά τιμήση τό μεγάλο ξενοδοχείο πού αποτελεί τόν σημαντικώτερο σταθμό στην εκπολιτιστική έξέλιξι τής 'Αθήνας. Είναι ενα άπό τά μνημειώδη της κτίρια καί κέντρα όπου άνθισε ή καλή ζωή κάθε εποχής της νεωτέρας 'Ελλάδος. Τό κτίριο του διατηρεί ακόμη αρκετά στοιχεία άπό τήν έκλεπτισμένη αρχιτεκτονική γραμμή τού πρώτου μεγάρου. Ή σημερινή μορφή του θεωρείται όμως από τους ειδικούς σάν παραποίησις τού Αρχικού κτιρίου τού 1842 που το διεδέχθη με μίαν εξελικτική πορεία σύμφωνη με τις απαιτήσεις των άλληλοδιαδεχομένων .. άνθρωπίνων εποχών. Το 1930 έγινε ή πρώτη μεγάλη έπέκτασίς του προς τήν όδό Πανεπιστημίου, χωρίς μεγάλο σεβασμό στην παλιά αρχιτεκτονική. Με διαφορετικά ύψη ορόφων και με καινούργια διάρθρωσι. To 1960, νέα έπέκτασις κατ' αντίστροφο κατεύθυνσι αυτή τή φορά. Προς τό παλαιό κτίριο, το μέγαρο Δημητρίου, πού κατεδαφήσθηκε και ξανακτίσθηκε ώστε νά έναρμονισθή με τήν προσθήκη τού 1930. Ή πρώτη έπέκτασις άφού έδημιουργήθη σάν κάποια μίμησι και συμπλήρωσι τού αρχικού κτιρίου έκανε έπαναστροφή όταν καθιερώθηκε καί επέβαλε τις τροποποιήσεις της καί στή παλιά οικοδομή.

Ή τάσις αυτή τό καινούργιο νά έξαφανίζη τό παλιό, έξώργισε τους ανένδοτους θεματοφύλακες τών γνησίων παλαιών μορφών σε κάθε μνημειώδες αρχιτεκτονικό έργο καί έκαναν τον ρέκτη κ. Κ. Μπίρη να σημείωση μέ πικρία: «Προέκυψεν ούτως εις τήν ιδίαν θέσιν καί μία οικτρά παραποίησις τού μνημειώδους έργου τού 19ου αιώνος». Μοναδικό εντευκτήριο της ελίτ της 'Αθήνας ήταν τό ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρεταννίας» τά τέλη τού περασμένου αιώνα καί τις πρώτες δεκαετίες της μετά τό 1900 «Μπέλ Επόκ». Ό Στάθης Λάμψας βρισκόταν τις μεσημβρινές ώρες ανάμεσα στις προσωπικότητες της πολιτικής, τού πνεύματος καί τής καλλιτεχνίας πού τον έπεσκέπτοντο συνεχώς γιατί είχανστέκι τό γραφείο του. Συγχρόνως στό ξενοδοχείο του κατέλυε ή αριστοκρατία τής δυνάμεως καί τής Χάριτος από ολη τήν Ευρώπη. Άπό τά μεγάλα ονόματα πού άφησαν εποχή στον Κόσμο, αναφέρομε μόνο τρία: Ή Σάρα Μπερνάρ, ή γαλλίδα ηθοποιός πού συνεκλόνισε τόν κόσμο είναι γραμμένη στό βιβλίο πελατών τής «Μεγάλης Βρεταννίας». Ηλθε στην 'Αθήνα στις 21 'Απριλίου 1893 και έπεσκέφθη τόν τάφο τού συζύγου της, τού πανέμορφου καί αριστοκρατικού Πειραιώτη 'Αριστείδη Δαμαλά ό όποιος τό ‘ριξε στή μορφίνη όταν χώρισε μέ τήν διάσημη ηθοποιό.
Είχαν κάνει τού γάμους των — 38 ετών εκείνη καί 27 αυτός — άνοιξι 1882 στην 'Ιταλία για νά ξαφνιάσουν τήν Ευρώπη. Ή Σάρα πλήρωσε 40.000 φράγκα ποινική ρήτρα γιά τά συμβόλαια πού έσπασε γιά τόν γάμο. Οι νεόνυμφοι πήραν έκτακτο αμαξοστοιχία γιά τό Λονδίνο γιά νά παντρευθοΰν στό 'Ελληνικό προξενείο. Στό Παρίσι, ο 18ετής νόθος γιος τής Σάρας υπεδέχθη τό διάσημο ζευγάρι μέ τά λόγια: «Καλά, τό ξέρω Μαμά… Παντρεύθηκες τόν κύριο Σάρα Μπερνάρ!». Είχε προβλέψει πώς ό νεαρός πατρυιός του δέν θά τά κατάφερνε σάν ηθοποιός. 'Οταν ό Δαμαλάς πέθανε, ή Σάρα έστειλε τόν νεκρό του νά ταφή στην 'Αθήνα καί έπεσκέπτετο τόν τάφο του όταν περνούσε άπό τήν 'Ελληνική Πρωτεύουσα. Στίς 2 Μαρτίου 1896 ή «Νέα Έφημερίς» άνεκοίνωσε: «Ό Βαρώνος Κουμπερτέν, γενικός γραμματεύς τού Διεθνούς Συνεδρίου 'Αθλητών (ό άνθρωπος που άνεβίωσε τούς 'Ολυμπιακούς Αγώνες) ανήγγειλε τηλεγραφικώς εις τόν Δημήτριον Βικέλαν οτι άφικνειται τήν 10ην Μαρτίου ενταύθα καί οτι θά κατάλυση εις τό ξενοδοχείον «Μεγάλη Βρεταννία». Ό Σερ Μπαίηζιλ Ζαχάριοφ, ό διάσημος τυχοδιώκτης, διέμενε στό λαμπρό ξενοδοχείο τό 1877 καί μέ δυσκολία πλήρωνε τούς λογαριασμούς. Είχε έρθει τότε γιατί κάποιος άντεραστής του δημοσιογράφος, ό Στ. Ξένος, είχε δημοσιεύσει πώς δήθεν έφονεύθη ένώ έδραπέτευε άπό φυλακή. Διέψευσε μέ τήν παρουσία του τήν συκοφαντία καί σε αίθουσα τής «Μεγάλης Βρεταννίας» στις 14 'Οκτωβρίου 1877 σε ηλικία 26 ετών είδε νά τού χαμογελά ή μεγάλη Τύχη. Ώρίσθη αντιπρόσωπος στή Βαλκανική τού Σουηδικού οίκου παραγωγής όπλων Νόρτενφελντ. Ό Ζαχάρωφ είναι ό άνθρωπος πού έδάνεισε αφιλοκερδώς μάλιστα, τήν 'Ελλάδα γιά νά κάνη τόν πόλεμο τού 1912.

ΚΩΣΤΑΣ ΨΑΛΤΗΡΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΣΑΣ

ΑΘΗΝΑ

1971

from ανεμουριον https://ift.tt/2mMtRRR
via IFTTT