ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ | Η οπτική απεικόνιση του θανάτου με φωτογραφική μέθοδο, που αναπτύχθηκε κατά τον 19ο αιώνα, είναι μία από τις πάρα πολλές προσπάθειες που έχουν γίνει για τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τον τερματισμό της ζωής. Οι εικόνες αυτές είναι, μερικές φορές, τα δευτερεύοντα προϊόντα κοινωνικών πρακτικών, όπως π.χ. νεκρώσιμων τελετών και ταφών. Σε όλες τις περιπτώσεις, όμως, αντανακλούν μιαν ορμέμφυτη τάση, χαρακτηριστική της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκαν. Αυτή η τάση μπορεί να περιγράφει ως μια ρομαντική και συναισθηματική επιθυμία των ανθρώπων να υπερνικήσουν το γεγονός του οριστικού χωρισμού. Ενώ ο άνθρωπος του 20ού και του 21ου αιώνα προσπαθεί, κατά κανόνα, να αντιμετωπίσει την οριστική απώλεια του αγαπημένου προσώπου απωθώντας απλά την ανάμνησή του, ο άνθρωπος του 19ου αιώνα επιδίωκε να διατηρήσει ζωντανό στη μνήμη το πρόσωπο που πέθανε, με κάθε δυνατό τρόπο. Οπτικά είδωλα, ιδιαίτερα φωτογραφίες, παρείχαν κάποιους από τους πλέον αποτελεσματικούς και συναισθηματικά ικανοποιητικούς τρόπους για να επιτευχθεί αυτό. Η μεταθανάτια φωτογραφία (post mortem photography) τον 19ο αιώνα πρέπει να ερμηνευτεί υπό το πρίσμα του ανθρώπου που θρηνεί, μέσα από το
 |
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΩΡΑΪΤΗΣ. ΝΕΚΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΜΙΚΡΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ, ΠΕΡ. 1875. ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΕΧΟΥΝ ΒΑΛΕΙ ΕΠΙΣΤΟΛΗ, ΠΙΘΑΝΟΝ ΜΕ ΕΥΧΕΣ.
|
γενικό πλαίσιο των εμπειριών και των προσδοκιών του για το θάνατο. Τέτοιες φωτογραφίες θεωρούνταν γενικά «θεραπευτικές», ενώ παράλληλα επαλήθευαν το θάνατο κάποιου προσώπου στους συγγενείς που έμεναν μακριά. Ο μεγάλος αριθμός φωτογραφικών διαφημίσεων, σχετικών με το θέμα αυτό στο εξωτερικό, υποδηλώνει ότι το νεκρικό πορτρέτο ήταν ευρέως διαδεδομένο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορούσε τα παιδιά. Η κλασική πόζα, σαν αυτό να κοιμάται, αντιπροσώπευε την έκφραση της χριστιανικής πεποίθησης για την ανάσταση των νεκρών. Η νεκρική φωτογραφία ήταν για πολλούς το μοναδικό φωτογραφικό πορτρέτο που υπήρχε. Αποτελούσε, λοιπόν, την τελευταία ευκαιρία για την καταγραφή των χαρακτηριστικών κάποιου αγαπημένου, τον οποίο ο θάνατος απαίτησε τόσο ξαφνικά. Αν ερευνηθούν οι παράγοντες που οδήγησαν στη δημιουργία της νεκρικής φωτογραφίας στην Ελλάδα, θα διαπιστωθεί ότι ελάχιστη ήταν η επιρροή την οποία μπορεί αυτή να δέχτηκε από το νεκρικό πορτρέτο της ζωγραφικής ή το νεκρικό εκμαγείο της γλυπτικής. Και αυτό, διότι και τα δύο αποτέλεσαν σπάνιες μορφές στη γηγενή πρακτική. Το πιθανότερο είναι ότι οι φωτογράφοι, οι οποίοι πια είχαν την ικανότητα «[...] να σηκώσουν όψεις
 |
|
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ. ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΕ ΡΕΤΟΥΣ ΕΧΕΙ ΑΦΑΙΡΕΘΕΙ Ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ. ΛΑΡΙΣΑ ΠΕΡ. 1870.
|
κτισμάτων μνημείων και άλλων διαφόρων πραγμάτων», θεώρησαν φυσικό ότι κάτι τέτοιο μπορούσαν να το κάνουν και με το να φωτογραφίσουν έναν νεκρό. Τα μεταθανάτια πορτρέτα της πρώιμης περιόδου (Ί 850-1875) διαθέτουν αρκετές ομοιότητες μεταξύ τους. Τα πιο πολλά είναι κοντινά πορτρέτα από τη μέση και πάνω, που δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα χαρακτηριστικά του προσώπου. Αν τυχαίνει να φαίνεται και ο περιβάλλων χώρος, αυτός συνήθως είναι το εσωτερικό κάποιου σπιτιού. Βιβλία, λουλούδια ή θρησκευτικά αντικείμενα, όπως κεριά ή σταυρός, τοποθετούνται ενίοτε στα χέρια ή στο στήθος του νεκρού. Η πόζα ουσιαστικά εκφράζει τα συναισθήματα προς τον νεκρό. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα επικρατούσε η αντίληψη ότι ο θάνατος δεν επήλθε πραγματικά. Οι άνθρωποι δεν πέθαιναν, αλλά απλά κοιμόντουσαν. Ουσιαστικά αναπαύονταν από τις εργασίες τους. Η ανάγκη να δημιουργήσουν τη φαντασίωση της ζωής ήταν τόσο έντονη, ώστε ο φωτογράφος συχνά τραβούσε τη φωτογραφία ενός ξαπλωμένου ατόμου και κατόπιν γύριζε την εικόνα κατά ενενήντα μοίρες, έτσι ώστε να φαίνεται ότι ήταν καθιστά. Η παλαιότερη γνωστή διαφήμιση φωτογράφου σχετική με τη φωτογράφιση νεκρών γίνεται στην
 |
|
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΙΛΙΟΣ. ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΕΚΡΟ, ΛΑΥΡΙΟ 1885. Ο ΜΠΙΛΙΟΣ ΥΠΗΡΞΕ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ.
|
Ελλάδα το Μάιο του 1851 από τον Γάλλο Alexandre Quinet (Αλεξάντρ Κινέ): «Εικόνες φωτογραφικαί, αναλλοίωται μετά ή άνευ χρωμάτων από δύο δίστηλα μέχρι των οκτώ υπό τον κ. Α. Κινέ παρισινού... Έτι δε κατασκευάζει και εικόνας τεθνεώντων [,..]». Ο Quinet έμεινε στην Ελλάδα ενάμιση περίπου μήνα. Στο διάστημα αυτό έφτιαχνε δαγγεροτυπίες, πιθανόν και νεκρικά πορτρέτα, που όμως κανένα δεν διασώθηκε. Το γεγονός ότι οι νεκροί... παρέμεναν τελείως ακίνητοι κατά τη διάρκεια της λήψης, ήταν κάτι ιδιαίτερα θετικό για τη λήψη δαγγεροτυπιών, που απαιτούσαν μεγάλους χρόνους έκθεσης. Ο Φίλιππος Μαργαρίτης είναι ο πρώτος Έλληνας ο οποίος μεταξύ των θεμάτων που φωτογράφισε ήταν και νεκρικά πορτρέτα μικρών παιδιών και επιφανών ανδρών της εποχής του. Πρόκειται φωτογραφίες αλμπουμίνας, τις οποίες τράβηξε την περίοδο 1855-1870. Οι λήψεις είναι συνήθως κοντινές και περιλαμβάνουν τον νεκρό, ολόκληρο ή σε μπούστο, στο κρεβάτι του. Το Μάιο του 1862 ο φωτογράφος της Σύρου Γεώργιος Δαμιανός φωτογράφισε νεκρό τον Αρχιεπίσκοπο του νησιού. Ο Αστήρ των Κυκλάδων γράφει σχετικά: «Πάντες οι Ερμουπολίται βεβαίως ευχαριστήθησαν και οι συγγενείς μάλιστα τού Μακαρίτου, διά την πατριωτικήν και ευγενήν πράξιν τού
 |
|
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ. ΝΕΚΡΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, ΠΕΡ. 1855.
|
Κυρίου Γεωργίου Δαμιανού, φροντίσαντος να φωτογραφίση τον Μακαρίτην νεκρόν εν τη Αρχιερατική αυτού στολή, όπως δια τελευταίαν φοράν είδεν αυτόν το συνοδεύον το λείψανον αυτού, ποίμνιόν του [,..]». Νεκρικά πορτρέτα συναντώνται στο εξής και σε άλλες επαρχιακές πόλεις της Ελλάδας, όπως π.χ. το 1870 στη Χίο. Στις 23 Νοεμβρίου 1872 ο φωτογράφος της Πάτρας Σπυρίδων Καλυβωκάς προσκλήθηκε στο Αίγιο όπου τράβηξε μια νεκρική φωτογραφία του οπλαρχηγού της Επανάστασης Βασιλείου Πετμεζά (1785-1872). Άλλοι φωτογράφοι γνωστοί για τα νεκρικά πορτρέτα τους είναι ο Ξενοφών Βάθης, ο Πέτρος Μωραΐτης, ο Γεώργιος Κολόμβος κ.ά. Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα συνέχισαν να γίνονται νεκρικά πορτρέτα, χωρίς όμως να είναι δυνατό να εκτιμηθεί, από το υπάρχον υλικό, αν ο αριθμός τους αυξήθηκε ή μειώθηκε την περίοδο εκείνη. Ορισμένες τέτοιες φωτογραφίες πήραν ο Νικόλαος Μπίρκος, μετά την εγκατάστασή του στην Αθήνα, και ο φωτογράφος του Πειραιά Αναστάσιος Γαζιάδης. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν και φωτογραφίες που περιλάμβαναν και τους συγγενείς που βρίσκονταν πίσω ή γύρω από το νεκρό. Οι λήψεις αυτές χρειάζονταν αρκετή ώρα μέχρι να τοποθετηθούν όλοι στην κατάλληλη θέση, ανάλογα με το βαθμό συγγένειας που είχαν με τον νεκρό. Κατά τον 20ό αιώνα γίνονταν και λήψεις όπου όλοι οι κάτοικοι ενός χωριού στέκονταν γύρω από το ανοικτό φέρετρο, στο προαύλιο της εκκλησίας. © ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 1839-1970» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ AΘΗΝΑ 2008
from ανεμουριον https://ift.tt/2I9PoLO
via
IFTTT
