Στο σημερινό Δήμο Λοκρών του νομού Φθιώτιδας και 18 χλμ από την Αταλάντη βρίσκεται το χωριό Έξαρχος. Το χωριό βρίσκεται σε οροπέδιο σε υψόμετρο 360 περίπου μ. και περιβάλλεται από το όρος Χλωμό προς βορρά και από τις κορυφές Κάστρο δυτικά (431 μ), Μακρυορράχη νότια (507 μ) και Μισοβούνι ανατολικά (512 μ).
Η ευρύτερη περιοχή αποτελείται κυρίως από γεωργικές εκτάσεις, ενώ οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια δημητριακών και βαμβακιού. Ο Έξαρχος έχει εξελιχθεί σ' ένα σύγχρονο χωριό, χτισμένο στις παρυφές του όρους Χλωμό. Επίσης, η περιοχή είναι κυνηγότοπος στα ορεινά και αναγνωρισμένο πέρασμα αποδημητικών πουλιών στα πεδινά και τις εκβολές των ποταμών.
Εξαιρετικό μνημείο της περιοχής είναι ο ναός του Αγ. Νικολάου, έξω από τον οικισμό. Είναι ένας μικρός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός του 12ου αι. με διάσπαρτα ίχνη μεταγενέστερων επισκευών και με τοιχοποιία από πωρόλιθους που πιθανά προέρχονται από αρχαία κτίσματα της περιοχής. Ο ναός κοσμείται με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 12ου αι.
Η περιοχή έχει πλούσια αρχαία ιστορία και κατοικείται διαρκώς από τα προϊστορικά χρόνια έως σήμερα. Κοντά στον Έξαρχο τοποθετούνται οι αρχαίες φωκικές πόλεις Άβαι και Υάμπολις.
Αρχαίες Άβαι
Στην αρχαιότητα η περιοχή ανήκε στην Φωκίδα. ΒΔ του σημερινού χωριού τοποθετείται μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες πόλεις της Φωκίδας, η Αβαί (Άβα, Άβη, Άβαι) στην κοιλάδα του Άσσου ποταμού (σημερινό Μπογδανόρεμα), ο οποίος έρεε μεταξύ του Ηδυλίου όρους (ανατολικός Παρνασσός) και της αρχαίας Υάμπολης, δυτικά του Υφάντιου όρους.
Ιστορία
Οι Άβαι (των Αβών), ήταν ονομαστή πόλη που βρίσκονταν βορειοανατολικά της αρχαίας Φωκίδας στα όρια της Βοιωτίας. Η πόλη ήταν αφιερωμένη στον Αβαίο Απόλλωνα, εξ ου και η τοπωνυμική του επίκληση, στον οποίο και ήταν αφιερωμένος πλούσιος σε αφιερώματα ναός αλλά και ένα από τα σημαντικότερα μαντεία της αρχαιότητας.
Κατά τη παράδοση, η πόλη ιδρύθηκε από Αργείς αποίκους με αρχηγό τον μυθικό ήρωα του Άργους Άβαντα, γιο του Λυγκέα και της Υπερμήστρας, κόρης της Δαναού. Αντίθετα από την άποψη του Στράβωνα, ο Αριστοτέλης θεωρεί πως τη πόλη αυτή ίδρυσαν οι Θράκες.
Η πόλη διέθετε ναούς, θέατρο, αγορά, χάλκινα αγάλματα του Απόλλωνα, της Λητούς, της Αρτέμιδος και τον πανάρχαιο ναό του Αβαίου Απόλλωνα με πλούσιο μαντείο σε θησαυρούς και αναθήματα. Το μαντείο των Αβών ήταν τόσο γνωστό που σε αυτό εκτός από τους Έλληνες προσέφυγαν ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος το 542 π.Χ., ο Μαρδόνιος το 479 π.Χ. και άλλοι. Το 480 μ.Χ. οι Πέρσες εισβολείς κατάστρεψαν την πόλη και το ναό του Απόλλωνα. Αργότερα, κατά το Φωκικό Πόλεμο, οι Θηβαίοι έκαψαν τον ναό μαζί με τους ηττημένους Φωκείς που είχαν καταφύγει εκεί ως ικέτες. Ο Παυσανίας βρήκε τον ναό κατεστραμμένο.
Οι Άβαι ήταν η μόνη πόλη των Φωκέων που δεν καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β’ στο τέλος του Γ΄ Ιερού Πολέμου (366 π.Χ.) γιατί ήταν η μόνη Φωκική πόλη που δεν είχε λάβει μέρος στον Φωκικό πόλεμο, ούτε στη λεηλασία των θησαυρών του Μαντείου των Δελφών από τους υπόλοιπους Φωκείς.
Μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση, οι Ρωμαίοι προσέφεραν στη πόλη αυτονομία και ο αυτοκράτορας Πόμπλιος Αίλιος Αδριανός ξανάχτισε το ναό του Απόλλωνα (117 -138 μ.Χ.).
Αρχαιολογικά Ευρήματα
Οι αρχαιολογικοί χώροι της Υάμπολης και των Αβών είναι σημαντικοί. Το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων φανερώνει την ακμή των αρχαίων αυτών πόλεων.
Από ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή του Έξαρχου επιβεβαιώνεται η ταύτιση με την αρχαία πόλη Αβαί. Η αρχαία πόλη διέθετε ακρόπολη η οποία σύμφωνα με τις ανασκαφές βρίσκεται σε βραχώδη λόφο στη τοποθεσία Σμίξη, νοτιοδυτικά του Εξάρχου. Σώζονται τα πολυγωνικά τείχη, η είσοδος της ακρόπολης καθώς και ίχνη των οχυρωματικών τειχών της πόλης. Επίσης σώζονται ερείπια τα θεμέλια του ναού του Απόλλωνα. Τα τείχη ήταν κατασκευασμένα από πολυγωνικούς λίθους και περιείχαν προμαχώνες και μεγαλοπρεπείς πύλες.
Στην περιοχή της ακρόπολης βρέθηκαν λείψανα Μεσοελλαδικών κτισμάτων καθώς και πλήθος λίθινων εργαλείων, πήλινα σφονδύλια, ένα χάλκινο έλασμα και ένα κανθαρόσχημο αγγείο από τεφρό πηλό.
Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα προέρχονται από πλήθος αρχαίων και πλούσιων τάφων που βρέθηκαν κοντά στον Έξαρχο. Αρκετοί από αυτούς είχαν συληθεί μέχρι την επέμβαση της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρίας, η οποία προέβη στη κατάσχεση των ευρημάτων. Τα ευρήματα σήμερα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της Χαιρώνειας. Ξεχωρίζει επιτύμβια στήλη των ρωμαϊκών χρόνων, που αναπαριστά ανδρόγυνο σε μετωπική στάση και ισόρροπη διάταξη με δυο παιδιά. Η στήλη αυτή εκτίθεται σήμερα στο μουσείο των Θηβών.
Πηγές:
Έξαρχος Φθιώτιδας, Βικιπαίδεια
Άβαι, Βικιπαίδεια
Αδάμ, Δημήτριος Π., «ΛΟΚΡΙΚΑ, Περιβοάγρια-Επικνημίδια», Λαμία 2001.
Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε., Συθιακάκη Β., Τόλιας Β., «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη.
Πρωτόπαπας Ζήσης., «Λοκρίδα», Αθήνα 1952
Χριστοφόρου Μάνθος Κ., «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 1ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.) 1991. σελ. 71.
"Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου", τ. 1ος, σ. 18.
πηγή: arcadia.ceid.upatras.gr
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΟΣ kaliterilamia.gr
ΘΕΜΑ:
ΕΚΤΟΣ ΛΑΜΙΑΣ