Αρχαία Μελιταία στη Φθιώτιδα - Μια άγνωστη πολιτεία στα αζήτητα

Η θέση της αρχαίας Μελιταίας
Η θέση της αρχαίας Μελιταίας, μιας από τις σημαντικότερες πόλεις της Αχαΐας Φθιώτιδας εντοπίζεται στα ανατολικά του σύγχρονου ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος της επαρχίας Δομοκού, στους βόρειους πρόποδες της Όθρυος, πλησίον του μυθικού ποταμού Ενιπέως.

Αν και από γεωπολιτική άποψη ανήκε στην Αχαΐα Φθιώτιδα δε φαίνεται να διατηρούσε ιδιαίτερες σχέσεις με τις άλλες αχαϊκές πόλεις, ενώ αντίθετα, ήδη από τον 5ο αι. π.Χ., συνδέθηκε στενά με την πόλη των Φερών. Η στρατηγική της θέση, μιας και ήλεγχε την οδική αρτηρία που ένωνε, μέσω των Θαυμακών, τη Θεσσαλία με τον Μαλιακό κόλπο, τις Θερμοπύλες και τη Νότια Ελλάδα, καθώς και μια σειρά δικαστικών διευθετήσεων ανέδειξαν τη Μελιταία σε κυρίαρχη πόλη στην περιοχή του οροπεδίου του Δομοκού και της δυτικής Αχαΐας Φθιώτιδος.

Η θέση της Μελιταίας από τον αρχαίο γεωγράφο Δικαίαρχο

Δικαίαρχος, Γεωγραφικά, για την θέση της πόλης Ελλάδας
«Η γαρ Ελλάς το παλαιόν ούσα ποτέ πόλις αφ’ ‘Ελληνος του Αιόλου εκλήθη τε και εκτίσθη, της των Θετταλών ούσα χώρας, ανά μέσον Φαρσάλου τε κειμένη και της των Μελιταιέων πόλεως…. Η ουν Ελλάς εν Θετταλία ην ουκ εν τη Αττική. Ο γουν ποιητής φησί Μυρμιδόνες καλεύντο και Αχαιοί. Μυρμιδόνας μεν λέγων είναι τους περί της Θετταλίας Φθίαν κατοικούντας, Έλληνας δε τους μικρώ πρότερον ρηθέντας, Αχαιούςδε τους και νυν έτι κατοικούντας Μελιταίαν τε και Λάρισαν την Κρεμαστήν καλουμένην και Θήβας τας Αχαίδας πρότερον Φυλάκην καλουμένην, όθεν ην και Πρωτεσίλαος ο στρατεύσας εις Ίλιον. Έστιν ουν Ελλάς υφ’ Έλληνος οικισθείσα πόλις τε και χώρα… η δε Ελλάς εν Θετταλία κείται…»

Δικαίαρχος, Georg. Gr. Min., I : 108-109

Γενικά για την ιστορία της Μελιταίας
Η Μελιταία άκμασε από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή. Από τον 4ο αι. π.Χ. συμμετείχε ενεργά στη Δελφική Αμφικτιονία αποστέλλοντας τον ένα από τους δύο ιερομνήμονες που εκπροσωπούσαν την Αχαΐα Φθιώτιδα.

Κατά τη διάρκεια του Λαμιακού Πολέμου, οι συμμαχικές δυνάμεις μετέφεραν στην καλά οχυρωμένη πόλη της Μελιταίας τον εξοπλισμό τους, ενώ από τα μέσα του 3ου αι. π.Χ εισέρχεται στους κόλπους της Αιτωλικής Συμπολιτείας.

Το 217 π.Χ. ο Φίλιππος ο Ε’ ύστερα από μια αιφνιδιαστική επίθεση απέτυχε να καταλάβει την πόλη εξαιτίας του μεγάλου ύψους των τειχών της.

Στα χρόνια του Καρακάλλα, αρχές 3ου αι. μ.Χ., έφερε τον τίτλο "Σεβαστή", τίτλος που τον κατείχαν λίγες πόλεις, όπως η Λάρισα, η Λαμία και η Υπάτη, δείγμα της δύναμης που είχαν αποκτήσει οι πόλεις αυτές εκείνη την εποχή.

Η πόλη ήταν ισχυρά οχυρωμένη με τείχος πάχους 3.80μ. περίπου. Χωριζόταν με εσωτερικό τείχος σε άνω και κάτω πόλη και στο ανώτερο σημείο δέσποζε η ακρόπολη.

Ο Στράβων αναφέρει ότι το παλαιότερο όνομα της πόλης ήταν Πύρρα και ότι στην αγορά της υπήρχε ο τάφος του Έλληνα, γιου του Δευκαλίωνα και της Πύρρας.

Η πόλη φαίνεται να κατείχε μια αρκετά μεγάλη έκταση η οποία κάλυπτε περίπου 462 km2, τα όρια της οποίας είναι γνωστά με αρκετή ακρίβεια χάρη στις επιγραφικές μαρτυρίες και κατά κάποιο τρόπο φαίνεται να είχε υπό τον έλεγχο της τις γειτονικές πόλεις Πήρεια, Φυλιαδώνα, Καράνδες και Χαλαί.

Η Ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας
Η Ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας εντοπίζεται σε ένα πλάτωμα 74 στρεμμάτων σε υψόμετρο 680 μ. περίπου.

Το πλάτωμα τέμνεται από τμήμα του αρχαίου οχυρωματικού περιβόλου.

Το ανατολικό τμήμα του περιβόλου μαζί με έναν πύργο επισκευάζεται μετά την καταστροφή από το σεισμό που ισοπέδωσε την γειτονική Άλο το 265 π.Χ. με τη δωρεά 60.000 δραχμών περίπου, ενός Αμυνάνδρου.

Τμήμα του νότιου τείχους στην Ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας

Πρόκειται για επισκευή μετά την καταστροφή της οχύρωσης από τον ισχυρό σεισμό του 265 π.Χ. που έπληξε την Αχαΐα Φθιώτιδα με επίκεντρο την περιοχή του σύγχρονου Αλμυρού.

Τμήμα της ελληνιστικής οχύρωσης στην ακρόπολη της αρχαίας πόλης

Δίπλα ακριβώς από τον πύργο εντοπίζεται μια μικρή πυλίδα, ενώ το 1972 έγιναν δύο διερευνητικές τομές σε σχήμα Χ νότια και ανατολικά του περιβόλου. Στην συμβολή των δύο τομών εντοπίστηκε εργαστήρι κεραμικής που δραστηριοποιείται τον 2ο αι. π.Χ., ενώ στην τομή νότια του περιβόλου εντοπίστηκε τμήμα κτηρίου το οποίο βάσει των ευρημάτων του θα πρέπει να ταυτιστεί με ναό.

Η ανασκαφική έρευνα στο χώρο της αρχαίας ακρόπολης επιβεβαίωσε την ανθρώπινη δραστηριότητα τουλάχιστον από την αρχαϊκή εποχή, οπότε και ιδρύεται η πόλη, έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Το αρχαίο Θέατρο της Μελιταίας
Η θέση του αρχαίου θεάτρου, πιθανόν, τοποθετείται στο δυτικό άκρο της άνω πόλης, όπου εντοπίζεται ένα φυσικό κοίλο με βόρειο προσανατολισμό. Στην παραπάνω θέση διακρίνονται αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τα οποία, μάλλον, αντιστοιχούν σε αρχαία εδώλια ή αρχαία κλίμακα. Μαρμάρινο εδώλιο και διάφορα λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη, που βρίσκονται στην Ι.Μ. Αγ. Τριάδας, πιθανόν, προέρχονται από την συγκεκριμένη θέση, ενώ η αναφορά του Νικολάου Γιαννόπουλου για τέσσερις μαρμάρινους θρόνους που είχαν μεταφερθεί στην μονή πριν το 1897, πιθανόν, να σχετίζεται με μαρμάρινα καθίσματα επισήμων του αρχαίου θεάτρου. Σε κοντινή απόσταση από το κοίλο εντοπίστηκε μαρμάρινο ακέφαλο αγαλμάτιο παιδιού ή ερωτιδέα το οποίο θα πρέπει να συνδέεται με το αρχαίο θέατρο.

Το ιερό της Εννοδίας στη Μελιταία
Το ιερό της Εννοδίας στη Μελιταία είναι το πρώτο ιερό της θεάς, που εντοπίζεται και ανασκάπτεται εκτός των Φερών, από όπου θεωρείται ότι κατάγεται η λατρεία. Έχει ανοικοδομηθεί πάνω σε ένα μικρό άνδηρο και εντοπίζεται εξωτερικά του βορειοδυτικού σκέλους του τείχους, πιθανόν, κοντά στη δυτική πύλη της πόλης και επί της οδού που οδηγούσε από δυτικά προς αυτήν.

Το ιερό της Εννοδίας

Το ιερό της Εννοδίας.

Η είσοδος στην ανατολική πλευρά του ναού

Το κτίριο έχει τη μορφή απλού οίκου με ορθογώνια κάτοψη με δύο χώρους, πρόναο και σηκό. Εξωτερικά της νοτιοανατολικής πλευράς αποκαλύφθηκε χτιστός τετράγωνος βωμός. Από την ανασκαφική έρευνα του χώρου του ιερού προέκυψε ένας μεγάλος όγκος ευρημάτων ανάμεσα στα οποία ξεχώρισαν τμήματα γυναικείων γλυπτών που κρατούν δάδες, καθώς και οι λίθινες βάσεις τους, πήλινα ειδώλια, λύχνοι και θυμιατήρια, σιδερένια μαχαιρίδια και υφαντικά βάρη.

Το ιερό της Εννοδίας. Η νότια πλευρά του ναού, όπου διακρίνεται ο κτιστός βωμός στην εξωτερική πλευρά

Αρχικά ο βωμός ήταν ανεξάρτητος του κτιρίου. Στην δεύτερη οικοδομική φάση ενσωματώθηκε στην εξωτερική πλευρά του νότιου τοίχου. Εσωτερικά αποκαλύφθηκαν στάχτες και οστά ζώων από τις έμπυρες θυσίες.

Το ιερό ιδρύεται μετά το 450 π.Χ. και καταστρέφεται το 265 π.Χ. από τον ίδιο σεισμό που ισοπέδωσε την γειτονική Άλο κοντά στον σημερινό Αλμυρό. Σχεδόν αμέσως ανοικοδομείται εκ νέου και τελικά καταστρέφεται από φωτιά γύρω στο 50 π.Χ.

Η Εννοδία ήταν μια θεσσαλική θεότητα με χθόνια χαρακτηριστικά, που ταυτίζεται με την Εκάτη και την Άρτεμη και σχετίζεται με τη γονιμότητα, την γέννηση και την ανατροφή των παιδιών, το γάμο και την οικογένεια. Επίσης συνδέεται με τους ταξιδιώτες, τις πύλες, τα νεκροταφεία και την πόλη.

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του ιερού της Εννοδίας, το οποίο εντοπίζεται εξωτερικά της δυτικής πύλης της πόλης, στην νοτιοδυτική γωνία του κυρίως ναού αποκαλύφθηκε μεγάλο λίθινο ορθογώνιο βάθρο. Στην ανώτερη επιφάνειά του έφερε ορθογώνιο τόρμο για την τοποθέτηση αγάλματος. Συνολικά εντοπίστηκαν έξι βάθρα και τμήματα αυτών, διαφόρων μεγεθών, μεταξύ των οποίων και ένα με αφιέρωση στην Εννοδία, καθώς και τμήματα γλυπτών που ταυτίζονται με την θεά.

Επιγραφές για την αρχαία Μελιταία
Στην επιγραφή IG IX2, 205, στην Ι.Μ. Αγ. Τριάδας, όπου περιγράφονται οι όροι της συμπολιτείας μεταξύ Μελιταίας και Πήρειας αναφέρεται το εξής ... καὶ εἰς τὸ ἔλαιον τοῖς νεανίοις στατῆρας δέκα ..., δηλαδή ότι η Μελιταία ήταν επιφορτισμένη να παρέχει το λάδι στους αθλητές της γειτονικής πόλης Πήρειας. Με αφορμή τους συγκεκριμένους στίχους, το παρακάτω άρθρο δίνει ορισμένες, χρήσιμες πληροφορίες για την χρήση του ελαιόλαδου στην υγιεινή και την καθαριότητα του σώματος των αρχαίων.

Χάλκινο έλασμα από το Μαντείο της Δωδώνης στο οποίο αναγράφεται το ερώτημα του Δαμεναίτου για την ασφαλή επιστροφή του Προξένου (φίλου ή συγγενή του) από την Μελιταία και την απόδοση της προσφοράς (τάμα) στον θεό.

Δωδώνη 400-350 π.Χ.
θεός.
Δαμαίνετος πὲρ Προξέ-
νου πος κε ἐκ Μελιτείας σωθῆ
καὶ τίνι θεῶν ἢ δαιμόνων
εὐχόμενος σωθῆ διὰ θαχέων
καὶ τῶι θεῶ[ι] δῶρον ἀποφέρει;

Αθλήματα και αγώνες στην αρχαία Μελιταία
Στην αρχαία Μελιταία κατά την γιορτή των Σωτηρίων προς τιμήν του Διός Σωτήρα τον 3ο αι. π.Χ. τελούνταν γυμνικοί αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος και νέοι από γειτονικές πόλεις. Η πόλη, στο πλαίσιο της συμπολιτείας που είχε συνάψει με την γειτονική Πήρεια ήταν επιφορτισμένη να παρέχει στους αθλητές της το λάδι με το οποίο θα αλείφονταν κατά τη διάρκεια των αγώνων, όπως πληροφορούμαστε από την επιγραφή IG IX2, 205, … καὶ εἰς τὸ ἔλαιον τοῖς νεανίοις στατῆρας δέκα καὶ εἰς τὰν θυσίαν τῶν Σωτηρίων στατῆρας πέντε, καὶ νῦν λανβανόντω καὶ τὰ λοιπὰ ἐπιμελέσθω ἁ πόλις τῶν Μελιταιέων τῶν κοινῶν τῶν ἐμ Πηρέοις καθὼς καὶ τὸ πρότερον.

Εσωτερικό ερυθρόμορφης αττικής κύλικας, όπου ένας αθλητής ρίχνει λάδι στην παλάμη του, καθώς προετοιμάζεται να ασκηθεί ή να αγωνιστεί. Αποδίδεται στον Ζωγράφο του Αμβροσίου περίπου 510 π.Χ. The J. Paul Getty Museum, 86.AE.298.

Στους Γυμνικούς αγώνες οι οποίοι θα διεξάγονταν στο αρχαίο Γυμνάσιο ή Στάδιο της πόλης έπαιρναν μέρος ανάλογα με την ηλικία παίδες, έφηβοι και άνδρες. Αυτοί περιελάμβαναν τα εξής αγωνίσματα: αγώνες δρόμου (στάδιον: 185μ., δόλιχος: 5 χλμ., οπλίτου δρόμος και τριστάδιον. Επίσης Πένταθλον, το οποίο περιελάμβανε, δισκοβολία, άλμα εις μήκος, ακόντιο, δρόμο και πάλη. Τέλος οι Γυμνικοί αγώνες περιελάμβαναν το Παγκράτιον (συνδυασμός ελεύθερης πάλης και πυγμαχίας).

Ερυθρόμορφη κύλικα που απεικονίζει γυμνούς αθλητές που εκτελούν αθλήματα του πεντάθλου. Δίπλα τους κάποιος με διπλό αυλό δίνει τον ρυθμό για να βοηθηθούν οι αθλητές στις κινήσεις τους. Η σκηνή περιλαμβάνει δύο δισκοβόλους, έναν άλτη και δύο ακόντια. Ακριβώς προς τα δεξιά ένας αθλητής χρησιμοποιεί μια αξίνα για να χαλαρώσει το σκληρό έδαφος, ώστε ο δίσκος και το ακόντιο να μπορούν να προσγειωθούν σωστά και να αφήσουν ένα καθαρό σήμα. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα (λεπτομέρεια), που αποδίδεται στον Ζωγράφο του Ξυλουργού, περίπου 510-500 π.Χ. The J. Paul Getty Museum, 85.AE.25.

«…… Μελιταιείς δ’άπωθεν εαυτών όσον δέκα σταδίους ωκήσθαι την Ελλάδα πέραν του Ενιπέως, ηνίκα η εαυτών πόλις Πύρρα ωνομάζετο, εκ δε της Ελλάδος εν ταπεινώ χωρίω κειμένης εις την εαυτών μετοικήσαι τους Έλληνας μαρτύριον δ’ είναι τον εν τη αγορά τη σφετέρα τάφον του Έλληνος του Δευκαλίωνος υιού και Πύρρας». Στράβων (Θ 432, 6)

Ο Θεός Βορεάς της Μελιταίας

Η αρχαία Μελιταία αποτελεί μια από τις ελάχιστες, αν όχι η μοναδική περιοχή της Θεσσαλίας, στην οποία λατρευόταν ο θεοποιημένος άνεμος Βορέας του οποίου το ιερό αναφέρεται ως ορόσημο σε επιγραφή σχετική με συνοριακή διαφορά μεταξύ Μελιταίας και Πεύματος.

....ὑπὲρ τῆς χώρας ἧς
[ἀμφέ]λεγον πρὸς ἀλλήλους Μελιταιεῖς καὶ Χαλαῖ-
[οι πρὸς] Πευματίους· ἐκρίναμεν εἶναι τὴν χώ-
[ραν Μ]ελιταιέων καὶ Χαλαίων ἣν περιήγαγον
10 [ἡμᾶς] Μελιταιεῖς καὶ Χαλαῖοι· ἀπὸ Γραίας Αὐλᾶς
[ἐπὶ τὸ]ν Κυρσιλίδα τόπον, ἀπὸ τοῦ Κυρσιλίδα ἐπὶ τὸ
[πρόσ]θεν καὶ ἐπὶ τὸ ὅριον καὶ ἀπὸ τοῦ ὁρίου ἐπὶ τὸ Βορ-
[ρᾶ ἱερ]ὸν, καὶ ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐπὶ τὸ Μακύριον καὶ ἀπὸ
[τοῦ Μ]ακυρίου ἐπὶ τὰ Δικόρυφα καὶ ἀπὸ τῶν Δικο-
15 [ρύφων] ἐπὶ τὸ Μεσοράκτιον καὶ ἀπὸ τοῦ Μεσορακτί-
[ου ἐπ]ὶ τὸν Σπονδὸν vac..... (FD III, 4, 351).

Βάσει της περιγραφής αυτό θα πρέπει να τοποθετηθεί στα βορειοανατολικά σύνορα της "χώρας" της Μελιταίας, κοντά στα χαμηλά βουνά που υψώνονται στους δυτικούς πρόποδες της Όθρυος, μεταξύ των Δ.Δ. Μαντασιάς, Σκοπιάς και Χιλιαδούς. Πράγματι ο βορειοανατολικός άνεμος που φυσά στην περιοχή και ονομάζεται "αλμυριώτικος" είναι παγερός τον Χειμώνα και δροσερός το Καλοκαίρι.

Η συμμετοχή της Μελιταίας στο Λαμιακό Πόλεμο 323/3222 π.Χ.

Λαμιακός Πόλεμος 323/2 π.Χ. Κατά τη διάρκεια του Λαμιακού Πολέμου η Μελιταία υπήρξε θέρετρο στρατιωτικών επιχειρήσεων στο πλαίσιο της διαμάχης των Μακεδόνων επιγόνων και των συμμάχων των Αθηναίων.

Μετά τον θάνατο του Λεωσθένη, στρατηγού των Αθηναίων, έξω από τα τείχη της Λαμίας, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης, οι σύμμαχοι έλυσαν την πολιορκία και μετέφεραν τον εξοπλισμό τους στην καλά οχυρωμένη πόλη της Μελιταίας, όπου και περίμεναν τον Λεοννάτο, ο οποίος ερχόταν από την Θράκη για να βοηθήσει τον Αντίπατρο.

Όταν ο Μακεδόνας στρατηγός έφτασε στο οροπέδιο του Δομοκού τα δύο αντίπαλα στρατεύματα συναντήθηκαν κοντά στην λίμνη της Ξυνιάδας, όπου ο μακεδονικός στρατός κατά την διάρκεια ιππομαχίας στριμώχτηκε στα έλη και ο Λεοννάτος σκοτώθηκε.

Οι σύμμαχοι αφού έστησαν τρόπαιο νίκης επέστρεψαν στην Μελιταία.

Την επόμενη μέρα ο Αντίπατρος βρήκε την ευκαιρία και φεύγοντας από την Λαμία από διαφορετική οδό κατόρθωσε να ενωθεί με τον μακεδονικό στρατό και να αποτραβηχτούν στην ενδοχώρα της Θεσσαλίας (Διόδ. Σικελ. 18.15.1).

Ο Φοξίδας από τη Μελιταία, στρατηγός του Πτολεμαίου Δ΄ του Φιλοπάτωρα, στο πλαίσιο του Δ΄ Συριακού Πολέμου.
Το Καλοκαίρι του 217 π.Χ. ο Φοξίδας από τη Μελιταία, στρατηγός του Πτολεμαίου Δ΄ του Φιλοπάτωρα, στο πλαίσιο του Δ΄ Συριακού Πολέμου και της διαμάχης των επιγόνων του Μ. Αλεξάνδρου, αναλαμβάνει τους 8.000 μισθοφόρους (κίτρινος κύκλος) στη Μάχη της Ραφίας (σημερινή Ράφα, στη Λωρίδα της Γάζας, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο), εναντίον του Αντιόχου Γ΄ τον οποίο και νικούν κατά κράτος. Πολύβιος 5.63.12 και 65.3-4

Το πεδίο της Μάχης της Ραφίας το 217 π.Χ. κοντά στη Λωρίδα της Γάζας, στα σύνορα με την Αίγυπτο

τὴν δὲ περὶ τὰ ὅπλα κατασκευὴν καὶ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐκλογὴν καὶ διαίρεσιν Ἐχεκράτει τῷ Θετταλῷ καὶ Φοξίδᾳ τῷ Μελιταιεῖ παρέδοσαν, ἅμα δὲ τούτοις Εὐρυλόχῳ τῷ Μάγνητι καὶ Σωκράτει τῷ Βοιωτίῳ· σὺν οἷς ἦν καὶ Κνωπίας Ἀλλαριώτης. εὐκαιρότατα γὰρ δὴ τούτων ἐπελάβοντο τῶν ἀνδρῶν, οἵτινες ἔτι Δημητρίῳ καὶ Ἀντιγόνῳ συστρατευόμενοι κατὰ ποσὸν ἔννοιαν εἶχον τῆς ἀληθείας καὶ καθόλου τῆς ἐν τοῖς ὑπαίθροις χρείας. οὗτοι δὲ παραλαβόντες τὸ πλῆθος ἐνδεχομένως ἐχείριζον καὶ στρατιωτικῶς ... ὁ δ' Ἀχαιὸς Φοξίδας καὶ Πτολεμαῖος ὁ Θρασέου, σὺν δὲ τούτοις Ἀνδρόμαχος [ὁ] Ἀσπένδιος, συνεγύμναζον μὲν ἐπὶ ταὐτὸ τὴν φάλαγγα καὶ τοὺς μισθοφόρους Ἕλληνας, ἡγοῦντο δὲ τῆς μὲν φάλαγγος Ἀνδρόμαχος καὶ Πτολεμαῖος, τῶν δὲ μισθοφόρων Φοξίδας, οὔσης τῆς μὲν φάλαγγος εἰς δισμυρίους καὶ πεντακισχιλίους, τῶν δὲ μισθοφόρων εἰς ὀκτακισχιλίους. τοὺς δ' ἱππεῖς τοὺς μὲν περὶ τὴν αὐλήν, ὄντας εἰς ἑπτακοσίους, Πολυκράτης παρεσκεύαζε καὶ τοὺς ἀπὸ Λιβύης, ἔτι δὲ καὶ τοὺς ἐγχωρίους· καὶ τούτων αὐτὸς ἡγεῖτο πάντων, περὶ τρισχιλίους ὄντων τὸν ἀριθμόν.

Ο στρατός του Πτολεμαίου Δ΄ του Φιλοπάτωρα, τους μισθοφόρους του οποίου είχε αναλάβει ο Φοξίδας από την Μελιταία (κίτρινος κύκλος), εναντίον του στρατού του Αντιόχου Γ΄ στη Μάχη της Ραφίας το 217 π.Χ.

Βρισκόταν η αρχαία πόλη Ελλάδα κοντά στη Μελιταία;
«οι κάτοικοι της Μελιταίας ισχυρίζονταν ότι μακριά από την πόλη τους και πέρα από τον ποταμό Ενιπέα σε απόσταση περίπου 2 χλμ. (1850 μ.) βρισκόταν η Ελλάδα, την εποχή που η Μελιταία ονομαζόταν Πύρρα. Από αυτή την πόλη Ελλάδα, που βρισκόταν σε πεδινή τοποθεσία ήρθαν οι Έλληνες και εγκαταστάθηκαν στη δική τους πόλη. Ως απόδειξη αυτού του ισχυρισμού τους έδειχναν στην αγορά τους τάφο του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα και της Πύρρας».

Ένα από τα αρχαιότερα μνημόνια υπογράφτηκε στη Μελιταία
Ένα από τα αρχαιότερα μνημόνια υπογράφτηκε από την Μελιταία και την Πήρεια (το σημερινό Πετρωτό) το 213//12 π.Χ. με "τροϊκανούς" Μελιταιείς να επιβλέπουν ανά τέσσερις μήνες. IG IX², 205. Αντίγραφο της επιγραφής βρέθηκε και στο Θέρμο της Αιτωλίας (IG IX,1² 1:188). .....ἀποδόντων δὲ οἱ Πηρεῖς τὰς δεκάτας τὰς γινομένας τοῖς δανεισταῖς, ἃς ὀφείλοντι ἐτέων τριῶν ἀ- ναβολὰν λαβόντες ἔτη τρία· ὅσα δὲ καὶ πρότερον ἐλάμβανον ο[ἱ] Πηρεῖς πὰρ τᾶς πόλιος κατ’ ἐνιαυτὸν τοῖς τε ἀρχόντοις ἀργυρίου μνᾶς τρεῖς καὶ κάρυκι στατῆρας δέκα καὶ εἰς τὸ ἔλαιον τοῖς νεανί- οις στατῆρας δέκα καὶ εἰς τὰν θυσίαν τῶν Σωτηρίων στατῆρας πέντε, καὶ νῦν λανβανόντω καὶ τὰ λοιπὰ ἐπιμελέσθω ἁ πόλις τῶν Μελιται- έων τῶν κοινῶν τῶν ἐμ Πηρέοις καθὼς καὶ τὸ πρότερον. νόμοις δὲ χρήσ- θων Πηρεῖς τοῖς αὐτοῖς καὶ Μελιταεῖς. τὰς δὲ ἐν ἀγορανόμοις δίκας γινομ[έ]- νας Πηρέοις ποτὶ Πηρεῖς κατὰ τετράμηνον δικαζόντω ἐμ Πηρέοις οἱ ἐγ Με- λιτείας ἀγορανόμοι........ .... Να δώσουν πίσω οι Πηρείς όσα οφείλουν στους δανειστές δέκατα ( = ποσοστό από το εισόδημα 1/10), τα οποία οφείλουν εδώ και τρία χρόνια, αφού πάρουν κι άλλη αναβολή τριών ετών. Όσα, λοιπόν, έπαιρναν και πριν οι Πηρείς από μέρους της πόλης (της Μελιταίας) κάθε χρόνο και για λογαριασμό των αρχόντων, δηλαδή τρεiς μνας αργυρίου ( =20 δρχ.) και για το λάδι με το οποίο αλείφονταν οι νέοι δέκα στατήρες και για τη θυσία των Σωτηρίων πέντε στατήρες ( = 10 δρχ.) και τώρα να παίρνουν και για τα υπόλοιπα, να φροντίζει η πόλη των Μελιταίων για τα κοινά πράγματα των Πηρέων, όπως και πριν. Θα εφαρμόζονται όμως οι ίδιοι νόμοι τόσο στους Πηρείς, όσο και στους Μελιταιείς. Τις δίκες όμως που θα γίνονται για αγορονομικές διαφορές μεταξύ των Πηρέων θα εκδικάζουν οι αγορανόμοι από τη Μελιταία ανά τετράμηνο στην πόλη των Πηρέων..

Την αρχαία Μελιταία διέσχιζαν δύο από τις σημαντικότερες οδούς που ένωναν τη Θεσσαλία με τη Νότια Ελλάδα
Την χώρα της αρχαίας Μελιταίας, η οποία αντιστοιχεί με το ανατολικό τμήμα του οροπεδίου του Δομοκού, διέσχιζαν δύο από τις σημαντικότερες οδούς που ένωναν τη Θεσσαλία με τη Νότια Ελλάδα. Δυστυχώς λόγω του εδάφους δεν διατηρήθηκαν ίχνη του οδικού δικτύου, όπως αντίστοιχα στην Πελοπόννησο στο βίντεο που ακολουθεί... Ο τρόπος όμως μετακίνησης των αμαξών παραμένει ο ίδιος.

Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας συναντά την αρχαία πόλη Μελιταία
Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας κατά την πορεία του προς την Αμφίπολη το καλοκαίρι του 424 π.Χ. και πορευόμενος την οδό που ένωνε την νότια Ελλάδα με τη Θεσσαλία, μέσω του οροπεδίου του Δομοκού, συναντά στην Μελιταία, την πρώτη μεγάλη πόλη πριν την θεσσαλική πεδιάδα, απεσταλμένους των Θεσσαλών προκειμένου να τον βοηθήσουν να τη διασχίσει σύντομα και με ασφάλεια.

Βρασίδας δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦ θέρους πορευόμενος ἑπτακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἐπειδὴ ἐγένετο ἐν Ἡρακλείᾳ τῇ ἐν Τραχῖνι καί, προπέμψαντος αὐτοῦ ἄγγελον ἐς Φάρσαλον παρὰ τοὺς ἐπιτηδείους, ἀξιοῦντος διάγειν ἑαυτὸν καὶ τὴν στρατιάν, ἦλθον ἐς Μελίτειαν τῆς Ἀχαΐας Πάναιρός τε καὶ Δῶρος καὶ Ἱππολοχίδας καὶ Τορύλαος καὶ Στρόφακος πρόξενος ὢν Χαλκιδέων, τότε δὴ ἐπορεύετο.Ἡγον δὲ καὶ ἄλλοι Θεσσαλῶν αὐτὸν καὶ ἐκ Λαρίσης Νικονίδας Περδίκκᾳ ἐπιτήδειος ὤν.
(Θουκιδ.4.78.1-2)

Την ίδια, περίπου, εποχή του καλοκαιριού, ο Βρασίδας πορευόμενος με χίλιους επτακόσιους οπλίτες προς την Θράκη, έφτασε στην Ηράκλεια της Τραχινίας, έστειλε έναν αγγελιαφόρο στους φίλους που είχε στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας ζητώντας τους να συνοδεύσουν αυτόν και τον στρατό του,όταν θα περάσει από την χώρα τους και μόνο όταν ο Πάναιρος, ο Δώρος, ο Ιππολοχίδας, ο Τορύλαος και ο Στρόφακος — ο οποίος ήταν πρόξενος των Χαλκιδέων — έφτασαν στην Μελίτεια της Αχαΐας εξακολούθησε την πορεία του. Τον συνόδεψαν πολλοί άλλοι Θεσσαλοί και ο Νικονίδας από την Λάρισα που ήταν φίλος του Περδίκκα.

...καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ, ᾗ ἐκ τῆς Μελιτείας ἀφώρμησεν, ἐς Φάρσαλόν τε ἐτέλεσε καὶ ἐστρατοπεδεύσατο ἐπὶ τῷ Ἀπιδανῷ ποταμῷ, ἐκεῖθεν δὲ ἐς Φάκιον, καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐς Περραιβίαν.
(Θουκιδ.4.78.5)

Την ημέρα που ξεκίνησε από την Μελίτεια έφτασε στα Φάρσαλα και στρατοπέδευσε κοντά στον ποταμό Απιδανό. Από εκεί πορεύτηκε στο Φάκιον κι από εκεί στην Περραιβία.

Αρχαιολόγοι και ερευνητές της Μελιταίας
1) Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος (1866-1945) ως μέλος της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού "Η Όθρυς", ήταν από τους πρωτοπόρους που εξέφρασαν ζωηρό ενδιαφέρον για την αρχαιολογική αξία της περιοχής της Μελιταίας, πραγματοποιώντας, όπως ο ίδιος αναφέρει, αρχαιολογική εκδρομή, κατά τo έτος 1900.

Με το έργο του «Τα Φθιωτικά» (1891) και μια σειρά άρθρων του στον τοπικό τύπο, στο περιοδικό της Φιλαρχαίου Εταιρείας, στην Αρχαιολογική Εφημερίδα και στο φιλολογικό περιοδικό Παρνασσός, κατέστησε γνωστή την περιοχή της Δυτικής Αχαΐας Φθιώτιδας και της Μελιταίας στην επιστημονική κοινότητα και στο ευρύ κοινό.

Ο ίδιος πρωτοστάτησε στο να περισυλλεχθούν και να παραδοθούν αρχαιότητες από τον αρχαιολογικό χώρο της Μελιταίας, όπως ένας μελαμβαφής κάνθαρος και ένας μελαμβαφής σκύφος τύπου Bolsal από το αρχαίο νεκροταφείο (Φώτο κάτω αριστερά).

Μάλιστα το 1896 ως γραμματέας της Φιλαρχαίου Εταιρείας υπογράφει έγγραφο με το οποίο ευχαριστεί τον Δημήτριο Τζιάλλα, κάτοικο της Μελιταίας, για την παράδοση στην Εταιρεία, ενός αργυρού οβολού της Λαμίας, τον οποίο είχε στην κατοχή του (Φώτο δεξιά).

2) Ο Γεώργιος Μπακαλάκης τη δεκαετία του `50 ήταν ο πρώτος μεγάλος αρχαιολόγος, που επισκέφθηκε την Μελιταία.

Ο ίδιος το 1952 και ξανά το 1959, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, πραγματοποίησε "πρυτανική" εκδρομή με την συμμετοχή της συζύγου του, του ζεύγους Τσουτσουλοπούλου, του προπρυτάνεως του ΑΠΘ, Ι.Θ. Κακριδή και του δημοδιδασκάλου της Μελιταίας Νικόλαο Θρ. Αβαριτσιώτη.

Αποτέλεσμα αυτών των επισκέψεων ήταν να εντοπιστεί ένας πολύ σημαντικός οικισμός της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού στη θέση Ταξιάρχης, δυτικά της αρχαίας πόλης.

Μάλιστα μεταξύ των οστράκων, άβαφων, μονόχρωμων, γραπτών και μινύων, που περισυνέλεξαν κατόρθωσαν να εντοπίσουν δύο συνανήκοντα από αμφορέα με γραπτή διακόσμηση. Τα παραπάνω όστρακα παρουσιάστηκαν σε ένα εκτενές άρθρο στο περιοδικό Θεσσαλικά τ. 2 το 1959.

Ένα αρχαιολογικό εύρημα της Μελιταίας που χάθηκε

Αρχαιολογικές ειδήσεις από την Μελιταία του 1888.

Ο Θεόδωρος Γουρνάρης, κάτοικος της Μελιταίας εντόπισε επιτύμβια στήλη με ανθεμωτή επίστεψη και ανάγλυφη παράσταση φιδιού το οποίο δαγκώνει πτηνό. Η στήλη θεωρείται χαμένη.

Α Ρ Χ Α ΙΟ Λ . Δ Ε Λ Τ ΙΟ Ν . - Ε Τ Ο Σ 1888 - ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ, σελ. 116.

Εύρεσις αναγλύφου εν Θεσσαλία

Εν τω χωρίω Αβαρίτζα του δήμου Μελιταίας της Θεσσαλίας ευρέθη υπό τινός χωρικού Θεοδώρου Γουρνάρη, αρχαία στήλη, λήγουσα άνω εις ανθέμιον. Εν αυτή εικονίζεται εν αναγλύφω όφις δάκνων πτηνόν. Το ανάγλυφον τούτο κατασχεθέν υπό του υπομοιράρχου Φαρσάλων και του αστυνόμου Δομοκού κατετέθη εν τω εκεί Δημαρχείω. [Κατ’ αναφοράν του υπομοιράρχου Φαρσάλων].

Μια μελέτη ανάδειξης της αρχαίας Μελιταίας

Πρόταση τρισδιάστατης αναπαράστασης τμήματος της νότιας οχύρωσης της ακρόπολης της αρχαίας Μελιταίας, όπως παρουσιάστηκε από την Ο. Κορδαλή συντηρήτρια αρχαιοτήτων και έργων τέχνης και τον Θρ. Αβαριτσιώτη, καθηγητή του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, του ΤΕΙ Αθηνών, στο "Συνέδριο για την Συντήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς, προκλήσεις και επαναπροσδιορισμοί". Αθήνα 25-29 Μαΐου 2015.

http://www.conservationconf.gr/posters/69_KORDALI.pdf

Τα αρχαιολογικά ευρήματα της Μελιταίας

Τμήμα σκύφου με ανάγλυφη διακόσμηση λογχόσχημων φύλλων και τσαμπιών σταφυλιού

Εντοπίστηκε σε ελληνιστική οικία της κάτω πόλης της αρχαίας Μελιταίας. Χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ.

Στην περιοχή φαίνεται να ανθούσε η καλλιέργεια των αμπελιών, καθώς, μαρτυρείται επιγραφικά τοπωνύμιο με την ονομασία "Άμπελος". Η θέση προσδιορίζεται στα χαμηλά και προσήλια υψώματα της κοινότητας της Μαντασιάς, περιοχή, όπου και σήμερα υπάρχουν εκτενείς καλλιέργειες αμπελιών.

Λίθινο ενώτιο (σκουλαρίκι) από πρασινωπή πέτρα. Βρέθηκε στην ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας και χρονολογείται στην αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (6.500-5.800 π.Χ.)

Παρόμοια ενώτια έχουν εντοπιστεί σε οικισμούς της αρχαιότερης νεολιθικής περιόδου στην Θεσσαλία, όπως στο Σέσκλο, τη Σουφλί Μαγούλα και το Αχίλλειο.

Χάλκινο περίαπτο με μικρό σκύλο που κοιμάται κουλουριασμένος

Το περίαπτο βρέθηκε το 1971 στην ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας και, πιθανότατα, αποτελεί ανάθημα στο ιερό που αποκαλύφθηκε εκτός της ελληνιστικής οχύρωσης, στο οποίο μεταξύ άλλων επιβεβαιώνεται η λατρεία του Ασκληπιού. Το μέγεθος του σκύλου με τα μικρά αυτιά παραπέμπει στο αρχαίο Μελιταίο κυνίδιο, το σημερινό Κοκόνι, μικρόσωμη ράτσα σκύλου, πολύ κοινή στη Θεσσαλία.

Δρεπάνια, διατρητικά εργαλεία και αιχμές βελών της Νεολιθικής Εποχής

Λίθινα εργαλεία, όπως δρεπάνια, αιχμές βελών, διατρητικά, λεπίδες και κοπτικά εργαλεία με ίχνη χρήσης από πυριτόλιθο και οψιανό της Νεολιθικής Εποχής από τον προϊστορικό οικισμό στη θέση "Πουρναράκια", κοντά στην Φυλιαδόνα, περίπου 2,5 Km BA της αρχαίας Μελιταίας. Στη συγκεκριμένη θέση εντοπίζεται ένας σημαντικός προϊστορικός οικισμός ο οποίος ταυτίζεται από ορισμένους ερευνητές με την αρχαία πόλη Ελλάδα η οποία βρισκόταν κοντά στον ποταμό Ενιπέα (Στραβ. Γεωγραφικά Θ΄, 432).

Kοπτικά εργαλεία από οψιανό Νεολιθικής Εποχής

Δρεπάνια από πυριτόλιθο με ίχνη χρήσης της Νεολιθικής Εποχής

Ιερό Εννοδίας. Μονόμυξοι λύχνοι β' μισό 5ου αι. π.Χ. έως μέσα 1ου αι. π.Χ.

Μια σειρά από πήλινους λύχνους που εντοπίστηκαν στο Ιερό της Εννοδίας, έξω από την δυτική πύλη της αρχαίας Μελιταίας. Η Εννοδία, μια θεσσαλική θεότητα αντίστοιχη της Εκάτης, που συνδέεται με τον κάτω κόσμο, το σκοτάδι και τη νύχτα, αποδίδεται εικονογραφικά να κρατάει δάδες. Ο μεγάλος αριθμός πήλινων λύχνων που εντοπίστηκαν προϋποθέτει νυχτερινές τελετουργίες, κατά τις οποίες, οι πιστοί συμμετείχαν κρατώντας λύχνους τους οποίους στην συνέχεια τους αφιέρωναν στο ιερό.

Λίθινο ακόνι με οπή ανάρτησης

Βρέθηκε στις 5/10/1971 κατά τη διάρκεια του καθαρισμού της εξωτερικής πλευράς της οχύρωσης της ακρόπολης της Μελιταίας, η οποία είχε αρχικά ταυτιστεί ως Ασκληπιείο, όπως διακρίνεται στην χάρτινη ένδειξη με τη χειρόγραφη καταγραφή της αρχαιολόγου Αλ. Ιωαννίδου-Καρέτσου, υπεύθυνη της ανασκαφής κατά τα έτη 1971-72, υπό την επίβλεψη της Θ' Αρχαιολογικής Περιφέρειας-Εφορείας αρχαιοτήτων Θηβών. Το λίθινο εργαλείο μαζί με το μεγαλύτερο μέρος των αρχαιολογικών ευρημάτων των δύο ανασκαφικών ετών βρίσκονταν για 45 χρόνια, περίπου, αποθηκευμένα στο υπόγειο της Νομαρχίας Φθιώτιδας. Μόλις τα τελευταία δύο χρόνια το υλικό αυτό συντηρήθηκε, ταξινομήθηκε και άρχισε να μελετάται.

Τμήμα από ανάγλυφο σκύφο με παράσταση φτερωτού έρωτα που παίζει αυλό

Το όστρακο εντοπίστηκε στην ακρόπολη της αρχαίας πόλης και χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. Οι ερωτιδείς που παίζουν αυλό, δίαυλο ή λύρα είναι ένα πολύ προσφιλές διακοσμητικό θέμα των σκύφων με ανάγλυφη διακόσμηση, κυρίως των κεραμικών εργαστηρίων της Αθήνας και της Ιωνίας.

Μαρμάρινο βάθρο αγάλματος με αφιέρωση του Τολμίδα, γιου του Κλεοδάμου, από την Μελιταία

Το βάθρο εντοπίστηκε κατά τις ανασκαφές της Αλικαρνασσού στην Μ. Ασία, λίγο μετά το 1860, γεγονός που επιβεβαιώνει την παρουσία και την ανάθεση ενός κατοίκου της Μελιταίας, σε κάποιο ιερό της μακρινής πόλης της Αλικαρνασσού της αρχαίας Καρίας. Είναι κατασκευασμένο από γαλάζιο μάρμαρο με διαστάσεις 0.85 X 0.49 X 0.32 cm. και χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ.

Ένα αργυρό ημίδραχμο της Μελιταίας (περίπου τέλη 5ου αι. π.Χ. - 375 π.Χ.)

Ο εμπροσθότυπος απεικονίζει δαφνοστεφανωμένη κεφαλή Διός Οθρυίου προς τα δεξιά. Στον οπισθότυπο απεικονίζεται κεφαλή ταύρου μέσα σε στεφάνι βελανιδιάς και τα γράμματα Μ-Ε-Λ. Ο Δίας Οθρύιος λατρευόταν στην Μελιταία και στην ευρύτερη περιοχή ως καιρικός θεός, προστάτης της αγροτικής παραγωγής και των ποιμνίων, σε ένα ιερό σε μια πλαγιά του βουνού, στα νότια της πόλης, σε υψόμετρο 760 μ. Ο ταύρος εκπροσωπεί την γονιμοποιό δύναμη του θεού, ενώ η βελανιδιά είναι το ιερό δέντρο του θεού και παράλληλα αντιπροσωπεύει τα δασωμένα με βελανιδιές δάση της Όθρυος.

Χάλκινο νόμισμα της αρχαίας Μελιταίας 375-350 π.Χ

Ο εμπροσθότυπος απεικονίζει δαφνοστεφανωμένη κεφαλή του Διός Οθρυίου προς τα αριστερά, ενώ στο πίσω μέρος απεικονίζεται κεραυνός. Ο οπισθότυπος απεικονίζει μια μέλισσα με ανοιχτά φτερά και τα γράμματα Μ-Ε/Λ-Ι. Η νομισματική παραγωγή της πόλης θα πρέπει να αρχίζει στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. και συνεχίζεται με διακοπές μέχρι τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Αρχικά κόβει για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα αργυρές δραχμές και ημίδραχμα, ενώ στην συνέχεια κόβει αποκλειστικά χάλκινα νομίσματα. Η επιλογή των θεμάτων που κοσμούν τα αργυρά νομίσματά της είναι ο Δίας Οθρύιος, βασική λατρευόμενη θεότητα της πόλης, ο ταύρος σύμβολο της γονιμότητας του θεού και η βελανιδιά το ιερό δέντρο του θεού. Τα χάλκινα νομίσματα εκτός από τον Δία κοσμεί η μέλισσα η οποία, σύμφωνα με τον μύθο, ανέθρεψε τον ιδρυτή της πόλης, Μελιτέα.

Λίθινο φρέαρ το οποίο εντοπίζεται στη θέση "Ξηροκαμάρα" σε σημείο της άνω πόλης της αρχαίας Μελιταίας

Το φρέαρ είναι κατασκευασμένο με δύο ορθογώνιους ασβεστολιθικούς δόμους, λαξευμένους με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν κυκλικό στόμιο. Στο πάνω μέρος φέρει κυκλικό λάξευμα στο οποίο εφάρμοζε πήλινο περιχείλωμα.

Εσωτερικά είναι επενδεδυμένο με λίθους. Το βάθος του υπολογίζεται σε 20-25 μ. περίπου. Το φρέαρ εξυπηρετούσε τις ανάγκες ύδρευσης της άνω πόλης και πιθανόν να εντοπίζεται κοντά σε κάποιον δημόσιο χώρο.

Μαρμάρινη κεφαλή της θεάς Εννοδίας, η οποία παρουσιάζει ελαφρά κλίση προς τα δεξιά

Εντοπίστηκε στη δυτική πλευρά του σηκού του ιερού στην Μελιταία. Η κεφαλή φέρει νεανική οξυκόρυφη κόμμωση τραβηγμένη προς τα πάνω και είναι πιασμένη στον τύπο του λαμπαδίου. Το πρόσωπό είναι ωοειδές, με τοξωτά φρύδια με μεγάλα αμυγδαλωτά και καλοσχηματισμένα μάτια και μικρή επιμήκης μύτη, ελαφρώς ανασηκωμένη στην άκρη της, που φέρει αποκρούσεις. Ο λαιμός είναι λεπτός και υψηλός. Στο ίδιο γλυπτό θα πρέπει να ανήκει και τμήμα χεριού που κρατά δάδα, το οποίο εντοπίστηκε στον ίδιο χώρο. Η κεφαλή χρονολογείται στα τέλη 4ου αι. π.Χ.

Πήλινος αναρτώμενος ρόδακας από το ιερό της Εννοδίας στην Μελιταία

Είναι συγκολλημένος από πέντε τμήματα και σώζεται σχεδόν ολόκληρος. Αποτελείται από έξι ωοειδή πέταλα με κεντρική νεύρωση και πλαστικό περίγραμμα, ενώ μεταξύ των πετάλων φύονται οξυκόρυφα φύλλα κάλυκα με κεντρική νεύρωση. Στο άνω τμήμα του υπάρχει μικρή οπή η οποία χρησίμευε για την ανάρτηση του. Στην επιφάνειά του διακρίνονται ίχνη λευκού επιχρίσματος. Ο ρόδακας είναι το ιερό σύμβολό της Θεάς και σύμβολο της γονιμότητας και της ευκαρπίας Χρονολογείται στον 4ο - 3ο αι. π.Χ.).

Μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο με σκηνή δεξίωσης (αποχαιρετισμού) από την Μελιταία

Οι μορφές, λίγο μεγαλύτερες του φυσικού μεγέθους, είναι έντονα αποκεκρουσμένες. Η σκηνή περιλαμβάνει μια γυναικεία μορφή η οποία αποχαιρετά με χειραψία έναν άνδρα μπροστά από έναν ίππο. Αυτή φορά ποδήρη χιτώνα και πέπλο. Κάτω από το στήθος φέρει ζωσμένο ιμάτιο το οποίο πέφτει ασύμμετρα στη δεξιά πλευρά. Ο άνδρας φορά χλαμύδα με ελικοειδείς απολήξεις, γνωστές ως θετταλικές πτέρυγες ή πτερά και κοντές χειρίδες (μανίκια). Στα πόδια έφερε περικνημίδες. Το επιτύμβιο ανάγλυφο βρέθηκε στο βορειοδυτικό νεκροταφείο της αρχαίας πόλης, το οποίο μαζί με άλλες τρεις επιτύμβιες στήλες αποτέλεσαν τις καλυπτήριες πλάκες ρωμαϊκού τάφου. Το έργο έχει αττικές επιρροές και χρονολογείται μεταξύ του 350-300 π.Χ.

Ενεπίγραφος ασβεστολιθικός δόμος στην βορειοανατολική γωνία του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Μελιταίας με ανάγλυφη διακόσμηση και το έτος ανέγερσης του ναού

Σύμφωνα με αυτόν ο ναός εγκαινιάστηκε στις 9 Ιουλίου 1892. Την κεντρική παράσταση αποτελεί δέντρο πάνω στο οποίο στέκεται πτηνό. Αριστερά υπάρχει ελισσόμενος όφις, ενώ τις πάνω γωνίες κοσμούν θυρεοί-εθνόσημα με στέμμα, σταυρό και την ελληνική σημαία. Ο δεξιός φέρει λέοντα. Η αριστερή πλευρά κοσμείται με ελισσόμενη βλαστόσπειρα, ενώ στα δεξιά είναι αναγεγραμμένη η ημερομηνία εγκαινίων του ναού. Ο ναός ιδρύεται λίγο πριν το 1897, οπότε και διεξάγεται ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος στην ευρύτερη περιοχή του Δομοκού. Οι θυρεοί-εθνόσημα, πιθανόν, τονίζουν την ελληνική ταυτότητα της περιοχής σε μια περίοδο με έντονες αντιπαραθέσεις με τους Οθωμανούς.

Λίθινο βάθρο αγάλματος από το Καβίρειο της Θήβας, το οποίο ανατέθηκε στο ιερό από κάτοικο της Μελιταίας, όταν αυτή ήταν μέλος της Αιτωλικής Συμπολιτείας (περίπου 240-189 π.Χ.)

Το ιερό των Καβίρων ήταν αφιερωμένο σε θεότητες άγνωστης προέλευσης, τον Κάβειρο και τον Παίδα, στους οποίους η Δήμητρα αποκάλυψε μυστήρια που αποσκοπούσαν στην ενδυνάμωση της γονιμότητας των καρπών, των ζώων και των ανθρώπων. Το άγαλμα σύμφωνα με την επιγραφή είχε φιλοτεχνηθεί από κάποιον γλύπτη ο οποίος καταγόταν από την Αμβρακία της Ηπείρου.

[— — — — — — Αἰ]τω[λὸς] ἀπὸ Μελι-

[τείας Καβίρῳ καὶ] π̣αιδὶ Καβίρου.

[— — — — — —] Ἀ̣μβρακιώτης ἐπόησε.

Ενσφράγιστες κέραμοι από την αρχαία Μελιταία με σπαράγματα ονομάτων κεραμικών εργαστηρίων

Πάνω αριστερά -ΣΩΣΙ-, πάνω δεξιά -ΙΟΥ και σχηματοποιημένο ανθέμιο, κάτω αριστερά ΦΥΛΙ-, κάτω δεξιά - ΙΔΑΜΟΥ, το οποίο θα πρέπει να συμπληρωθεί ως Αμφιδάμου, όνομα γνωστό και από άλλη ενσφράγιστη κέραμο από την αρχαία πόλη. Ενδείξεις για τη λειτουργία κεραμικού εργαστηρίου κατά τον 2ο αι. π.Χ. υπάρχουν στην ακρόπολη, εξωτερικά των τειχών της αρχαίας πόλης και πλησίον ιερού, μέσω της ανεύρεσης πήλινων μητρών για την κατασκευή αγγείων με ανάγλυφη διακόσμηση και πήλινων αναθηματικών πλακιδίων. Τα προϊόντα του εργαστηρίου, πιθανότατα, προορίζονταν μεταξύ άλλων, για το παρακείμενο ιερό.

Χάλκινα, επίχρυσα και γυάλινα κοσμήματα και αντικείμενα τα οποία συνδέονται με την γυναικεία ομορφιά και υπόσταση από ιερά της αρχαίας Μελιταίας (Πάνω χάλκινο κάτοπτρο-καθρέφτης, χάλκινες πόρπες, κάτω χάλκινο δαχτυλίδι με παράσταση υδρόβιου πτηνού, επίχρυσα δαχτυλίδια με ένθετη υαλόμαζα, γυάλινη χάνδρα)

Τα παραπάνω αντικείμενα ανατίθονταν σε ιερά κυρίως από γυναίκες λατρευτές ή ιέριες.

Κεφαλή γυναικείου ειδωλίου ή προτομής (αριστερά) σωζόμενη μέχρι τη βάση του λαιμού

Η κεφαλή εντοπίστηκε κοντά στην νοτιοανατολική πλευρά του σηκού του ιερού της Εννοδίας στην Μελιταία. Η κεφαλή έχει κνιδιακή κόμμωση αποδοσμένη εγχάρακτα και στο μεγαλύτερο τμήμα της είναι καλυμμένη με ιμάτιο ή καλύπτρα, ενώ φέρει ενώτια στα αυτιά. Το πρόσωπό, το οποίο αποπνέει ωριμότητα, είναι ωοειδές με τοξωτά φρύδια με μεγάλα αμυγδαλωτά και καλοσχηματισμένα μάτια και πεπλατυσμένη μύτη. Κατά τόπους υπάρχουν ίχνη ερυθρού χρώματος. Με τα ίδια χαρακτηριστικά είναι αποδοσμένη μαρμάρινη κεφαλή από το ιερό της Δήμητρας στο Δίον (δεξιά), που απεικονίζει τη Θεά και χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.

Τμήμα ανάγλυφου σκύφου από την Μελιταία με παράσταση φτερωτού έρωτα που κρατά δίχτυ με το αριστερό χέρι, περασμένο πάνω από τον ώμο, όπου έχει συλλάβει και κρατά παγιδευμένη την ψυχή (δεν σώζεται) (2ος αι. π.Χ.)

Ως γνωστό ο έρωτας παγιδεύει και ταλαιπωρεί την ψυχή, μια αντίληψη ευρύτατα διαδεδομένη, η οποία έχει εκφραστεί με όλους τους τρόπους στην αρχαία τέχνη.

Τμήμα ανθεμωτής επιτύμβιας στήλης, εντοιχισμένο στην αψίδα του ιερού του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου στην Μελιταία. 3ος- αρχές 2ου αι. π.Χ.

Η στήλη διακρίνεται για τη ραδινότητα του σχήματος με την καμπύλη απόληξη και την καλλιγραφική απόδοση των φυτικών κοσμημάτων. Η στήλη θα πρέπει να αποδοθεί σε αττικίζον εργαστήρι που δραστηριοποιείται στην πόλη μετά την επιβολή του νόμου του Δημήτριου Φαληρέα (317-307 π.Χ.) στην Αθήνα, σχετικά με την απαγόρευση της υπερβολικής δαπάνης για τα ταφικά σήματα

Χάλκινο περίαπτο σε σχήμα ροδιού από την ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας (7ος - 6ος αι. π.Χ.)

Σχέδιο πήλινης μήτρας αναθηματικού πλακιδίου με απεικόνιση λατρευτή σε στάση δέησης στο κέντρο και τελετουργικά σύμβολα. Περιμετρικά ζώνη με αντωπά περιστέρια

Από την ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας. 2ος αι. π.Χ

Ιερό Εννοδίας

Γυναικείο ακέφαλο μαρμάρινο αγαλματίδιο

Βρέθηκε στην ανατολική πλευρά του προνάου. Η μορφή φορά αττικό πέπλο ζωσμένο κάτω από το στήθος, στηριζόμενη στο αριστερό πόδι το οποίο διαγράφεται αδρά κάτω από το ρούχο, ενώ το δεξί, σε πιο χαλαρή στάση μόλις που διακρίνεται. Από τη μορφή απουσιάζουν το κεφάλι και το δεξί χέρι, ενώ το αριστερό αγκαλιάζει μεγάλο επίμηκες κυλινδρικό αντικείμενο που ταυτίζεται με δάδα σύμφωνα με αντίστοιχα γλυπτά. Στο ύψος του δεξιού γοφού υπάρχει ένα μικρό λοξότμητο παραλληλεπίπεδο στήριγμα (πουντέλλο) το οποίο θα μπορούσε να χρησίμευε για τη στήριξη μιας δεύτερης δάδας. 2ος αι. π.Χ.

Μαρμάρινη βάση αγάλματος με αφιέρωση της Θευδώρας στον Ασκληπιό, Θευδώρα, Φρῖκον Ἀσκλαπιῶι. Α΄ μισό 3ου αι. π.Χ.

Η βάση βρέθηκε εξωτερικά ενός πύργου της οχύρωσης της ακρόπολης της αρχαίας πόλης. Σε κοντινή απόσταση εντοπίζεται κτίριο με λατρευτικό χαρακτήρα. Η παρουσία της βάσης σε συνδυασμό με ορισμένα χάλκινα ιατρικά εργαλεία και αναθήματα, καθώς και ένα τμήμα πήλινης θερμοφόρας, επιβεβαιώνουν τη λατρεία του θεού στον χώρο της ακρόπολης.

Λίθινη βάση αγάλματος το οποίο φιλοτέχνησαν οι γιοι του Ηφαιστίωνα Ξένων και Αριστομήδης, με αφιέρωση του Σώφρωνα, γιου του Λυσάνδρου στην Ινώ-Λευκαθέα

Η βάση φέρει το ακόλουθο επίγραμμα:

Σώφρων Λυσάνδρου, ἱερεύ/οντος Λυκοίτα, τᾶι θεῶι./
Δημότις, ὦ Βάχχοιο τιθηνήτειρα, καλίη[ς]/ Σώφρονος, ἀλλ’ ἔμπης ὥς τις ἀπὸ κτεάνων/ πολλῶν, λευκόζωνε, τόδε βρέτας ὤπασεν, Ἰν[ώ],/ ὑὸς ὁ Λυσάνδρου, κεκλίμενον χάρισιν·/ οὕνεκεν ὦ δέσποινα, τεὰς ἀνὰ χεῖρας ὕπερθ̣[εν]/ οἴκου καὶ κτεάνων Σώφρονος ἀὲν ἔχο[ις]./ Ξένων/ Ἀριστομήδης/ Ἡφαιστίωνος/ ἐποίησαν.

Η Ινώ, κουροτρόφος του Διονύσου, λατρευόταν στη Μελιταία ως προστάτιδα των παιδιών, της οικογένειας και της οικίας. Β΄ μισό 3ου αι. π.Χ.

Η βάση βρέθηκε στη θέση "Μάρμαρα" το 1970 και μεταφέρθηκε στην Εφορία Αρχαιοτήτων Θήβας από την επιμελήτρια αρχαιοτήτων Αλεξάνδρα Ιωαννίδου-Καρέτσου η οποία την επόμενη χρονιά ξεκίνησε ανασκαφική έρευνα στην ακρόπολη της Μελιταίας.

Πήλινα θυμιατήρια, διάφορων τύπων από το ιερό της Εννοδίας στη Μελιταία, 4ος - 3ος αι. π.Χ.

Η παρουσία των θυμιατηρίων στο ιερό, πιθανότατα, συνδέεται με μια από τις ιδιότητες της θεάς, καθώς η καύση θυμιάματος σχετίζεται με τον εξαγνισμό και την κάθαρση.

Πήλινος τροχός παιδικού παιχνιδιού από την ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας

Πρόκειται για τροχό από πήλινο αλογάκι με τέσσερις ρόδες (Άθυρμα), που το έσερναν τα μικρά παιδιά μέσα στο σπίτι.

Για τα παιδικά παιχνίδια στην αρχαιότητα δες εδώ

Πήλινη κουβαρίστρα (πηνίο) με έκτυπη παράσταση φτερωτού Έρωτα που δένει το σανδάλι του (Έρως σανδαλίζων) της ύστερης ελληνιστικής εποχής από την ακρόπολη της αρχαίας Μελιταίας

Μαρμάρινη κεφαλή αγάλματος της θεάς Εννοδίας, από το ιερό της Εννοδίας

Αργυρό ημίδραχμο της Μελιταίας

Κεφαλή ειδωλίου της θεάς Εννοδίας, από το ιερό της Εννοδίας

Αργυρό ημίδραχμο της Μελιταίας

Άγαλμα Κόρης-Περσεφόνης από την αρχαία Μελιταία (β' μισό 5ου αι. π.Χ.)

Λίθινο ειδώλιο γυναικείας μορφής με τονισμένα χαρακτηριστικά της Πρώιμης Νεολιθικής Εποχής (6000 π.Χ. - 5500 π.Χ.) από την Μελιταία

Λίθινο εδώλιο στην κρήνη της Ι.Μ. Αγ. Τριάδας Μελιταίας

Αν και δεν έχει εντοπιστεί και ανασκαφθεί το αρχαίο θέατρο της πόλης, η παρουσία του εδωλίου, καθώς και ορισμένων αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών της κρήνης ενισχύουν την ύπαρξή θεάτρου στην Μελιταία. Μια εικόνα για τα θέατρα της αρχαίας Θεσσαλίας αποκομίζουμε από τον παρακάτω σύνδεσμο..
theancientwebgreece.wordpress.com

Ιερό Εννοδίας - Επίχρυσα δαχτυλίδια. Βρέθηκαν στο χώρο του σηκού του ναού. Φέρουν ένθετη φακοειδή υαλόμαζα στην σφενδόνη. Πιθανότατα αποτελούν αναθήματα άγαμων κορών ή απλών γυναικών ή γυναικών που διατέλεσαν ιέρειες στο Ιερό. Χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ.

Ιερό Εννοδίας - Επίχρυσο δαχτυλίδι, 4ος αι. π.Χ.

Τμήμα μαρμάρινης κεφαλής αλόγου, το οποίο προέρχεται από μνημειώδες ταφικό σύνολο με παράσταση ιππέα. Στην επιφάνειά του διακρίνονται οι νευρώσεις και οι μύες του κεφαλιού σε χαμηλό ανάγλυφο, ενώ διατηρούνται και έξι οπές για την προσαρμογή χάλκινων χαλινών. Το σύνολο θα πρέπει να χρονολογηθεί στον 3ο αι. π.Χ. Μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το ταφικό μνημείο αποκομίζουμε από την γνωστή ταφική στήλη του Δεξίλεω, η οποία όμως είναι προγενέστερη. Από την ίδια περίπου περιοχή προέρχεται ένα παρόμοιο ταφικό μνημείο με παράσταση αποχαιρετισμού (δεξίωσης) ιππέα.
el.wikipedia.org

Πήλινα ειδώλια της Νεολιθικής Εποχής

Πήλινα ειδώλια της Νεολιθικής Εποχής. Αναπαριστούν κυρίως γυναικείες μορφές και έχουν τονισμένα τα φυλετικά χαρακτηριστικά τους. Τα ειδώλια προέρχονται από τη θέση "πουρναράκια", βορειοανατολικά της αρχαίας πόλης, όπου εντοπίζεται ένας σημαντικός οικισμός της Νεολιθικής Περιόδου.

Πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής της Νεολιθικής Εποχής.

Πήλινα ειδώλια γυναικείων μορφών της Νεολιθικής Εποχής.

Τμήμα ποδιού πήλινου ειδωλίου της Νεολιθικής Εποχής.

Οι Λύχνοι του Ιερού της Εννοδίας

Η Εννοδία, μια χθόνια θεότητα του σκότους και της νύχτας περιελάμβανε στη λατρεία της νυχτερινές τελετουργίες. Στο ιερό της Εννοδίας στη Μελιταία αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος αριθμός πήλινων λύχνων, οι οποίοι επιβεβαιώνουν τις τελετουργίες αυτές.

Επιπλέον η πολυδιάστατη λατρεία της περιελάμβανε τελετές εξαγνισμού από διαφορά μιάσματα, ο οποίος επιτυγχανόταν μέσω της φωτιάς. Οι λύχνοι, εκτός από φωτιστικό μέσον, πιθανότατα, ήταν μέρος τέτοιων τελετών.